TÜRKIYE'NİN ANASON TARİHİ: TOPLUMSAL, EKONOMİK VE SİYASAL DİNAMİKLER (1926-2004)

Year 2025, Issue: 36, 871 - 900, 12.12.2025

Okan Ceylan , Suna Altan

https://doi.org/10.56597/kausbed.1719138

Abstract

Türkiye'de anasonun 20. yüzyıldaki sosyo-ekonomik tarihi, küçük köylülüğün, tarım politikalarının ve tarımsal sanayinin gelişimine işaret etmektedir. Dolayısıyla bu çalışma, 1920'lerin ortalarından 2000'lerin başına kadar Türkiye'de anason üretimini devlet, köylü ve ekonomi üçgeninde analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bu noktada, pazar olanakları ve rakı üretimi ile anasona katma değer yaratan TEKEL İdaresi, anason yetiştiriciliğinin sürdürülebilirliğinde önemli bir role sahiptir. Anason çoğunlukla küçük tarım işletmeleri tarafından üretildiği için çiftçi örgütlenmesinin zayıf olduğu ve üretim planlamasının yapılmadığı bir ürün olarak tespit edilmiştir. Bu durum üretilen anasonun pazarlanmasında zorluklara neden olduğundan, anason Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde siyasi tartışmaların bir parçası olmuştur. İlginçtir ki, 20. yüzyılda Türk tarımında yaşanan teknik gelişmelere rağmen, anason üretimi emek yoğun ve ilkel kalmıştır. Nitekim 1980 sonrası neoliberal tarım politikalarının yol açtığı ekonomik belirsizliklere rağmen hem üretici sayısı hem de anason üretimi artmaya devam etmiştir. Bu iki çelişkili duruma rağmen, bu çalışma TEKEL'in rakı üretimi için anason talep etmesinin Türkiye'de anason üretiminin sürdürülebilirliğini sağladığını göstermektedir. Başka bir deyişle TEKEL, anason için hem üretimde sürdürülebilirlik, hem pazar fırsatı hem de katma değerli üretim sağlamıştır. Bu çalışma, metodolojik olarak anason üretimine daha bütüncül bir bakış açısıyla yaklaşmakta ve hem anason üreticilerinin gündelik hayatlarına hem de siyasi tartışmalara değinmektedir. Bu çalışmada kullanılan Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi Belgeleri, Türkiye Büyük Millet Meclisi tutanakları ve ulusal basın gibi birincil kaynaklar anason üretimine ilişkin sosyal, ekonomik ve siyasi tartışmaları yansıtırken, Türkiye İstatistik Kurumu verileri de iller bazında anason üretiminin yıllar içindeki değişimini göstermektedir.

Keywords

Küçük Köylülük , Anason , Kamu Kurumları

Ethical Statement

Makalenin yazarı bu çalışma ile ilgili taraf olabilecek herhangi bir kişi ya da kurum ile finansal ilişkilerinin bulunmadığını dolayısıyla herhangi bir çıkar çatışmasının olmadığını beyan eder

Supporting Institution

Destekleyen bir kurum bulunmamaktadır

Project Number

Eser proje değildir.

Thanks

Anason üzerine akademik çalışmalarından dolayı Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Emine Bayram'a teşekkür ederim.

THE ANISEED HISTORY OF TÜRKİYE: SOCIAL, ECONOMIC AND POLITICAL DYNAMICS (1926-2004

Abstract

The socio-economic history of aniseed in Turkey in the 20th century indicates the development of small peasantry, agricultural policies and agro-industry. Therefore, this study aims to analyse aniseed production in Turkey from the mid-1920s to the early 2000s in the triangle of state, peasant and economy. At this point, the TEKEL (State Monopoly) Administration, which creates added value to aniseed through market opportunities and raki production, has an important role in the sustainability of aniseed cultivation. Since aniseed is mostly produced by small agricultural enterprises, it has been identified as a product where farmer organisation is weak and production planning is not carried out. Since this situation causes difficulties in the marketing of the aniseed produced, it has been a part of political debates in the Grand National Assembly of Turkey. It is interesting to note that despite the technical advances in Turkish agriculture in the 20th century, anise production was labor intensive and remained primitive. In fact, despite the economic uncertainties caused by neoliberal agricultural policies after 1980, both the number of producers and anise production continued to increase. Despite these two contradictory situations, this study shows that TEKEL's demand for anise for raki production has ensured the sustainability of anise production in Turkey. In other words, TEKEL provided both sustainability in production, a market opportunity and value-added production for aniseed. In terms of methodology, this study approaches aniseed production from a more holistic perspective and touches upon both the daily lives of aniseed producers and political debates. The primary sources utilized in this study, such as the Presidential State Archive Documents, the minutes of the Grand National Assembly of Turkey and the national press, reflect the social, economic and political debates on anise production, while the Turkish Statistical Institute data show the changes in anise production by provinces over the years.

Keywords

Small Peasantry , Aniseed , Public Institution

Ethical Statement

The author of the article declares that he/she has no financial relations with any person or institution that may be a party to this study and therefore has no conflict of interest

Supporting Institution

There is no supporting institution

Project Number

Eser proje değildir.

Thanks

I would like to thank Prof. Dr. Emine Bayram, Faculty Member of Ege University, Faculty of Agriculture, Department of Field Crops, for her academic studies on aniseed.

References

• Akçali, Ü. (1981). Türkiye’de anason üretimi, Tekel Genel Müdürlüğü Enstitüler Müdürlüğü, İstanbul.
• Anason ziraatı nasıl yapılmalıdır (1939). İnhisarlar Matbaası, İstanbul.
• Anason ekicilerine öğütler (1954). İnhisarlar Umum Müdürlüğü, İstanbul.
• Anason ihraç imkânları (1971). İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, Ankara.
• Anason tarımı ve endüstrisi fizibilite raporu (2022), Antalya: Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı.
• Anason, tıbbi ve aromatik bitkiler çalışma gurubu (TABGAÇ) El Kitapları 13, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyonkarahisar 2016.
• Ateş, H.(1960) İhraç mallarımızı tanıtıyoruz: Anason (pimpinella anisum). İstanbul Ticaret Odası Gazetesi, 28 Nisan 1960.
• Ayhan, F. ve Altınkaynak, D. (2020). Anason: Fizibilite raporu ve yatırım rehberi, Ankara: Tarım ve Orman Bakanlığı,
• Aydın, T. (2019). Elmalı ilçesinin beşeri ve ekonomik coğrafyası, Erzurum: Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi.
• Avci, A. Betül Et. Al (2014). Turkish anise (pimpinella anisum L). 8th Conference On Medicinal And Aromatic Plants Of Southeast European Countries, Albania, pp.140-145.
• Balkan, C. (2012). The anti-alcohol movement in the early republican period in Türkiye, İstanbul: Yüksel Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi.
• Bayram, E. (1992). Türkiye kültür anasonları (pimpinella anisum L) üzerine agronomik ve teknolojik araştırmalar, Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
• Baytop, T. (2022). Türkiye’de bitkiler ile tedavi, Prep. By. Feza Baytop Günergun, Ankara: Ankara Nobel Tıp. Büyükerman, A. (1964). Tefenni ovasında anason tarımı. pancar, 13/142, pp.21-31.
• Çakir, B. ve Mankan, E. (2022). Osmanlı döneminde kullanılan tıbbi ve aromatik bitkilerin günümüzde kullanımı üzerine bir araştırma. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 5/1, pp.142-156.
• Çetin, B. (2008). Burdur ilinde anason tarımının coğrafi esasları. Doğu Coğrafya Dergisi, 20, pp.195-214.
• Doğruel, F.ve Doğruel, A.S. (2000). Osmanlı’dan günümüze tekel, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Doğanay, H.ve Coşkun, O. (2020). Tarım coğrafyası, Ankara: Pagem Yayıncılık.
• Egeli, H. A. (1997). Türk turizminin dış ticaret ve sektörlerarası bağlantıları açısından değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi Sbf Dergisi, 52/1, pp. 235-246.
• Evered, Ö. E. ve Evered, K. (2016). From rakı to ayran: Regulating place and practice drinking in Türkiye. Space And Polity, 20/1, pp.39-58.
• Gangloff, S. (2015). Boire en Turquie, pratiques et representations de l’alcohol, Editions De La Maison Des Sciences De L’homme, Paris.
• Geleneksel alkollü içecek olarak rakının Türkiye ekonomisindeki yeri ekonomik etki analizi (2016). İstanbul : Geleneksel Alkollü İçki Üreticileri Derneği.
• Georgeon, F. (2013). Rakının ülkesinde: Osmanlı İmparatorluğu’ndan Erdoğan Türkiyesi’ne şarap ve alkol (14-21. Yüzyıllar). İstanbul : İletişim Yayınları.
• Gölçek, G.Ş. ve Gölçek, A.G. (2019). Erken Cumhuriyet dönemi tekel uygulamaları: 1920-1950 döneminde tuz, ispirto ve ispirtolu içkiler ile kibrit, Ankara: Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 15/30, pp.253-288.
• Gözen, O. (2005). Türk rakılarının bazı uçucu bileşikleri üzerine bir değerlendirme, Master Thesis, Çukurova University Institute of Science, Adana.
• Gürbüz, B. (2010). Keyif bitkileri II, Ankara : Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.
• Hobsbawm, E. (1996). Kısa 20. yüzyıl aşırılıklar çağı 1914-1991, Trans. By Yavuz Alogan, İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• İlisulu, K. (1966). Anason ve ziraatı, ekonomik önemi, botanik özellikleri çeşitleri Ve Ziraatı, Ankara : Ziraat İşleri Genel Müdürlüğü.
• İlter, M. (1984). Rakının tarihi, İstanbul : Ekonomik Araştırmalar Gurubu.
• Kağan, K. ve Timur, A.N.(2018). Turizm gelişme modelleri açısından Antalya şehri, Türk Coğrafya Dergisi, 71, pp.53-61.
• Kaliteli anason yetiştiriciliğinin esasları (1987). Ankara :Tekel Müdürlüğü.
• Karakaş, Ö. (2023) Yaraya anason basmak, belgesel tarih, https:// www.Belgeseltarih.Com/Yaraya-Anason-Basmak/ Acessed On 1 July.
• Keyder, Ç ve Yenal, Z. (2013). Bildiğimiz tarımın sonu, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Keyder, Ç. (2014). Türkiye’de devlet ve sınıflar, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Koca, İ. (2007). Rakılarda anetol ve özellikle metonol olmak üzere uçucu bileşenlerin belirlenmesi, Master Thesis, Ankara: Ankara University Institute of Science.
• Özdemir, Z. (2011). Türk tarımında destekleme uygulamaları ve sonuçları. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 47/1-4, pp. 262-280.
• Pamuk, Ş. (2015). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Peasants and peasant societies, Ed. By Teodor Shanin, Penguin, Harmondsworth 1971.
• Schivelbusch, W. (2022). Keyif verici maddelerin tarihi, Trans. By Zehra Aksu Yılmazer, İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Şimşek, A. (2021). Rakı ve Türk rakı sofrasındaki yemek kültürü. Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, pp.76-95.
• Şit, M. (2016). Türkiye’de turizm sektörünün istihdama katkısı. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 7/1, pp. 101-117.
• Uçar, İ. (1986): Isparta-Burdur yöresinde haşhaş ve anason üretim girdileri ve maliyetleri, Konya Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, Konya.