Aspect in Compound Action Phrases Formed in the Structure of Action-Mediator i- Main Auxiliary Action in Risȃletü'n-Nushiyye

Yıl 2025, Cilt: 4 Sayı: 1, 45 - 58, 30.06.2025

Bekir Kızıltepe

https://doi.org/10.61694/kbbd.1701583

Öz

The category of aspect, which has long been emphasized by European Turko-logists, especially Russian Turkolo-gists, has attracted the attention of Turkish Turkology in recent years. However, since the meaning of the aspec-tual category has not been fully understood in the stu-dies, aspect has always been handled together with the categories of tense, modality and modality. Therefore, the categories of aspect, modality and tense are in-tertwined. One of the most important reasons why the category of aspect cannot be handled independently from the other categories is that it has the same gram-matical markers as the categories of tense and modality. In this article, it is argued that two tense suffixes overlap on a verb to form a structure in the form of hikȃye com-pound tense, and therefore, studies that equate the cate-gory of aspect with the category of tense and evaluate aspect as a tense shift are criticized and the thesis that the category of aspect should be evaluated separately from the category of tense is defended. In the article, after explaining the theory of the category of aspect, based on this theory, the markers of the category of aspect are shown through examples taken from the Risȃletü'n-Nushiyye of Yunus Emre, a Turkish poet and mystic of the Old Anatolian Turkish period.

Anahtar Kelimeler

Grammatical aspect , Compound action phrases , Risȃletü’n-Nushiyye , Action-mediator i- Main auxiliary action

Risȃletü’n-Nushiyye’de "Eylem-Ortaç i- Ana Yardımcı Eylemi" Yapısında Kurulan Birleşik Eylem Öbeklerinde Görünüş

Öz

Rus Türkologlar başta olmak üzere Avrupalı Türko-logların uzun zamandır üzerinde durduğu görünüş kategorisi son yıllarda Türkiye Türkolojisinin de dikkatini çekmiştir. Fakat yapılan çalışmalarda görünüş kategorisinin mȃhiyeti tam olarak anlaşıla-madığı için görünüş hep zaman, kılınış ve kiplik kategorileriyle beraber ele alınmıştır. Bundan dolayı görünüş, kiplik ve zaman kategorileri iç içe girmiştir. Görünüş kategorisinin diğer kategorilerden bağımsız olarak ele alınamayışının en önemli nedenlerinden birisi de özellikle zaman ve kiplik kategorisinin dil-bilgisel işaretleyicileri ile aynı olmasından dolayıdır. Bu makalede, bir eylemin üzerine iki zaman ekinin üst üste gelerek hikȃye birleşik zaman şeklinde bir yapının oluştuğunu bundan dolayı da görünüş kate-gorisini özellikle zaman kategorisiyle bir tutan ve de görünüş konusunu zaman kayması olarak değerlen-diren çalışmalar tenkit edilerek görünüş kategorisi-nin zaman kategorisinden ayrı olarak değerlendiril-mesinin gerektiği tezi savunulmuştur. Makalede görünüş kategorisinin teorisi anlatıldıktan sonra bu teoriden yola çıkarak Eski Anadolu Türkçesi dönemi Türk şair ve mutasavvıfı Yunus Emre’nin Risȃletü’n-Nushiyye adlı eserinden alınan örnekler üzerinden görünüş kategorisi işaretleyicileri gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dilbilgisel görünüş , Birleşik eylem öbekleri , Risȃletü’n-Nushiyye , Eylem-ortaç i- Ana yardımcı eylemi

Kaynakça

• Akerson, F. (2007). Türkçe örneklerle dile genel bir bakış (2. baskı). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Alan, N. (2020). Bakış (Dilbilgisel görünüş). E. Boz (Ed.), Türkçede dilbilgisel ulamlar içinde (s. 35-56). Gazi Kitabevi.
• Aslan Demir, S. (2014). Türkmencede sınır sonrası bakış ve -AndIr: -(I)pdIr rekabeti. N. Demir ve F. Yıldırım (Ed.), Prof. Dr. Mehmet Özmen Armağanı içinde (s.39-46). Çukurova Üniversitesi Basımevi Müdürlüğü.
• Aslan, E. (2023). Eylemler. E. Boz (Ed.), Türkiye Türkçesi III sözcük türleri içinde (s. 41-71). Gazi Kitabevi.
• Aydemir, İ. A. (2019). Türkçede zaman ve görünüş sistemi (1. baskı). Ankara: Nobel Yayınları.
• Bacanlı, E. (2009). Kılınış kategorisi ve kılınışsal belirleyici olarak yardımcı fiiller (1. Baskı). Ankara: Asal Yayınları.
• Baloğlu, Z. G. (2020). Japonca ve Türkçede görünüş (Aspekt) -Eski Türkçe ve Hakasça ile mukayeseli- (1. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.,
• Benzer, A. (2012). Türkçede zaman, görünüş ve kiplik (1. baskı). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Boz, E. (2015). Türkiye Türkçesi biçimsel ve anlamsal işlevli biçimbilgisi (4. baskı). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Dilâçar, A. (1974). Türk fiilinde “kılınış”la “görünüş” ve dilbilgisi kitaplarımız. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 21-22(1973-1974), 159-171.
• Ercilasun, A.B. (2019). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi (20. baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gülsevin, G. ve Boz, E. (2019). Eski anadolu Türkçesi (4. baskı). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Johanson, L. (2016). Türkçede görünüş (1. baskı). (N. Demir, Çev.) Ankara: Grafiker Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1971).
• Karaağaç, G. (2012). Türkçenin dil bilgisi (1. baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Karadoğan, A. (2009). Türkiye Türkçesinde kılınış (1. baskı). Ankara: Divan Kitap.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. (1. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi (3. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koşumcu, S. (2023). Batı grubu ağızlarında görünüş işaretleyicileri. RumeliDE Dil Ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (32), 328-342.
• Köprülü, F. (1966). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar (2. baskı). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Musaoğlu, M. ve Kirişçioğlu, F. (2008). Türk dil biliminde görünüş kategorisinin incelenmesi üzerine. Türkologiya Dergisi, 32-54.
• Tatcı, M. (2019). Yûnus Emre’den yolcuya öğütler Risȃletü’n-Nushiyye. Türk Ekini, (4), 6-25.
• Uğurlu, M. (2003). Türkiye Türkçesinde “bakış” (“aspektotempora”). Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 4(5), 124-133.
• Uzun, N. E. (1998). Türkçede görünüş / kip / zaman üçlüsü. Dil Dergisi, (68), 5-22.
• Uzun, N. E. (2004). Dünya dillerinden örnekleriyle dilbilgisinin temel kavramları Türkçe üzerine tartışmalar (2. baskı). İstanbul: Pandora Kitabevi.
• Vardar, B. (2007). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. (2. baskı). İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Yaman, E. (1999). Türkiye Türkçesinde zaman kaymaları (1. baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yunus Emre: Risâletü’n-Nushiyye (Fatih yazması) (haz. Erdoğan Boz), Ankara 2021.