Abstract
На сегодня классическая литература богатый источник не только для
литераторов, но и для языковедов. В этих произведениях можно соблюдать
некоторые особенности общественной жизни и другие культурные ценности того
времени. Наряду с этим встречаются некоторые архаические грамматические формы.
Диван Сехи Бейя XVI-го века содержит в себе значительные примеры для
исследования архаических форм турецкого языка. Например в диване часто
встречается следующая форма: “Dağlar halkası geydürdi zırıhlar tenüme/Cebe satmak
nic’olur göstereyin düşmenüme”. В этом двустиший первый повелительный аффикс
множественного числа – eyin, как аффикс старо турецкого, а в современном турецком
языке принял форму – eyim. Он пример одного из членов предложения старого
образца и как недействующего в современном языке. В двустишии “Bu emre ey dil
oldu çünkü memur/Düriş kim oldı el-me’mur ma’zür” глагол “Düriş”, имеет смысл как
“çalış(работай)”,тоже употреблялся в форме старого анатолийского турецкого
языка, а сегодня встречается уже в изменённой форме. Подобные архаические
примеры важны для исследования грамматических и лексикологических форм
турецкого языка.
References
- AKAR Ali: (2011). “Ağızlardaki {-dIklIğIn} Zarf-Fiil Ekinin Yapısı” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1, p. 305-309.
- ARGUNŞAH Mustafa: (2003). “Türkçe Sözlüklerin İçeriği ve Sınırları?”, Cumhuriyetimizin 80. Yılında Türkçemiz Sempozyumu, Anadolu Çağdaş Eğitim Vakfı, 3-4 Mart 2003, Ankara, s. 26-31.
- DİLÇİN Cem: (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara, Türk Dil Kurumu Yay. ECKMANN Janos:
- (1998). “Harezm Türkçesi”, Tarihî Türk Şiveleri, (hzl.: Mehmet Akalın), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
- ERCİLASUN Ahmet Bican: (2002). Kars İli Ağızları -Ses Bilgisi-, Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
- ERCİLASUN Ahmet Bican: (1994). “Türkçe’de Emir ve İstek Kipi Üzerine”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Ocak, C. 1994/I, S: 505, s. 3-9.
- ERGİN Muharrem: (1977). Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Minnetoğlu Yay.
- KORKMAZ Zeynep: (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
- ÖLMEZ Mehmet: (2003). “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine”, Mustafa Canpolat Armağanı, hz: A. Ata, M. Ölmez, Ankara 2003, s. 135-142
- SERTKAYA Osman Fikri: (1994). “-an / -en Ekli Yeni Şekiller ve Örnekleri Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1989, s. 335-352.
- TBMM (1953), Düstur Üçüncü Tertip Cilt 34 (Kasım 1952-Ekim 1953), Ankara. TDK (2005),
- Türkçe Sözlük, Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
- VON GABAIN Annemarie: (2000). Eski Türkçenin Grameri, (Çev: Mehmet Akalın) Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
- YEKBAŞ Hakan: (2010). Sehî Bey Dîvânı, İstanbul, Kitabevi Yay.
Abstract
Our classical literature with its given works, today not only for litterateurs but also for
us linguists has an identity of rich source. While various features of the era like countless
datas belonging to social life and other cultural values can be followed with the help of
these texts, furthermore, archaic features seen in vocabulary and some grammar forms are subjects worth for being studied. Sehî Bey Dîvân about which also we discussed in the
frame of this subject, contains important datas from the aspect of having alive archaic
elements in Turkish language in XVI. century. It will be noteworthy to give an example for
one of archaic forms frequently seen in Dîvân: Whilst in the stave of “Dâğlar halkası
geydürdi zırıhlar tenüme / Cebe satmak nic’olur göstereyin düşmenüme” first oneness
character order/wish affix –eyin affix as at its own form can be diminished to old Turkish
era, today now it left its place to –eyim form. This example is noteworthy in terms of both
an element in the past having placed in the text and also its usage couldn’t have reached
today. esle word meaning “to listen” in the stave of “Hakkıla ger hak olmag istersen/Zikr-i
Hakk eyle sözimi esle” also shows another usage again in Old Anatolia Turkish namely
having used in the former era but not able to have reached today. This example, besides
grammar forms in terms of being a form seen also in vocabulary is interesting. It will be
beneficial for also today’s historical grammar researches to
References
- AKAR Ali: (2011). “Ağızlardaki {-dIklIğIn} Zarf-Fiil Ekinin Yapısı” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1, p. 305-309.
- ARGUNŞAH Mustafa: (2003). “Türkçe Sözlüklerin İçeriği ve Sınırları?”, Cumhuriyetimizin 80. Yılında Türkçemiz Sempozyumu, Anadolu Çağdaş Eğitim Vakfı, 3-4 Mart 2003, Ankara, s. 26-31.
- DİLÇİN Cem: (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara, Türk Dil Kurumu Yay. ECKMANN Janos:
- (1998). “Harezm Türkçesi”, Tarihî Türk Şiveleri, (hzl.: Mehmet Akalın), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
- ERCİLASUN Ahmet Bican: (2002). Kars İli Ağızları -Ses Bilgisi-, Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
- ERCİLASUN Ahmet Bican: (1994). “Türkçe’de Emir ve İstek Kipi Üzerine”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Ocak, C. 1994/I, S: 505, s. 3-9.
- ERGİN Muharrem: (1977). Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Minnetoğlu Yay.
- KORKMAZ Zeynep: (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
- ÖLMEZ Mehmet: (2003). “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine”, Mustafa Canpolat Armağanı, hz: A. Ata, M. Ölmez, Ankara 2003, s. 135-142
- SERTKAYA Osman Fikri: (1994). “-an / -en Ekli Yeni Şekiller ve Örnekleri Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1989, s. 335-352.
- TBMM (1953), Düstur Üçüncü Tertip Cilt 34 (Kasım 1952-Ekim 1953), Ankara. TDK (2005),
- Türkçe Sözlük, Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
- VON GABAIN Annemarie: (2000). Eski Türkçenin Grameri, (Çev: Mehmet Akalın) Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
- YEKBAŞ Hakan: (2010). Sehî Bey Dîvânı, İstanbul, Kitabevi Yay.
Abstract
Klasik edebiyat verdiği ürünlerle bugün yalnızca edebiyatçılar için değil dilciler için de
zengin bir kaynak olma niteliğine sahiptir. Sosyal hayata ve diğer kültürel değerlere ait pek
çok bilgi gibi dönemin birçok özelliği, bu metinler yardımıyla takip edilebilirken bunun
yanında söz varlığında veya birtakım gramer şekillerinde görülebilen arkaik özellikler
incelemeye değer konular oluşturmaktadır. Bu konu çerçevesinde ele alınan Sehî Bey
Dîvânı XVI. asırda Türk dilinde yaşayan arkaik unsurların bir kısmını barındırması
bakımından önemli verileri ihtiva etmektedir. Dîvân’da sıkça görülen arkaik şekillerden
birine şu örneği vermek dikkat çekici olacaktır: “Dâğlar halkası geydürdi zırıhlar tenüme /
Cebe satmak nic’olur göstereyin düşmenüme” beytindeki I. teklik şahıs emir/istek eki -eyin
eki içerdiği şekil itibarıyla eski Türkçe dönemine kadar indirilebilirken bugün artık yerini -
eyim şekline bırakmıştır. Bu örnek, hem geçmişteki bir ögenin metinde yer alması
bakımından hem de kullanımın bugüne ulaşamamış olması bakımından dikkat çekicidir.
“Bu emre ey dil olduƞ çünki me’mūr/Düriş kim oldı el-me’mūr ma‘ẕūr ” beytinde “çalış-”
anlamındaki düriş- fiili de yine Eski Anadolu Türkçesinde yani bir önceki dönemde
kullanılan ama bugüne ulaşamayan bir başka kullanımı göstermektedir. Bu örnek, gramer
şekillerinin yanında söz varlığında da görülen bir şekil olması bakımından ilgi çekicidir. Bu
ve buna benzer arkaik şekillerin sayısını örneklemeler yoluyla artırmak suretiyle incelemek
günümüzdeki tarihî gramer araştırmaları için de yararlı olacaktır.
References
- AKAR Ali: (2011). “Ağızlardaki {-dIklIğIn} Zarf-Fiil Ekinin Yapısı” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1, p. 305-309.
- ARGUNŞAH Mustafa: (2003). “Türkçe Sözlüklerin İçeriği ve Sınırları?”, Cumhuriyetimizin 80. Yılında Türkçemiz Sempozyumu, Anadolu Çağdaş Eğitim Vakfı, 3-4 Mart 2003, Ankara, s. 26-31.
- DİLÇİN Cem: (1983). Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara, Türk Dil Kurumu Yay. ECKMANN Janos:
- (1998). “Harezm Türkçesi”, Tarihî Türk Şiveleri, (hzl.: Mehmet Akalın), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
- ERCİLASUN Ahmet Bican: (2002). Kars İli Ağızları -Ses Bilgisi-, Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
- ERCİLASUN Ahmet Bican: (1994). “Türkçe’de Emir ve İstek Kipi Üzerine”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Ocak, C. 1994/I, S: 505, s. 3-9.
- ERGİN Muharrem: (1977). Türk Dil Bilgisi, İstanbul, Minnetoğlu Yay.
- KORKMAZ Zeynep: (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
- ÖLMEZ Mehmet: (2003). “Çağataycadaki Eskicil Öğeler Üzerine”, Mustafa Canpolat Armağanı, hz: A. Ata, M. Ölmez, Ankara 2003, s. 135-142
- SERTKAYA Osman Fikri: (1994). “-an / -en Ekli Yeni Şekiller ve Örnekleri Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1989, s. 335-352.
- TBMM (1953), Düstur Üçüncü Tertip Cilt 34 (Kasım 1952-Ekim 1953), Ankara. TDK (2005),
- Türkçe Sözlük, Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
- VON GABAIN Annemarie: (2000). Eski Türkçenin Grameri, (Çev: Mehmet Akalın) Ankara, Türk Dil Kurumu Yay.
- YEKBAŞ Hakan: (2010). Sehî Bey Dîvânı, İstanbul, Kitabevi Yay.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Journal Section | Articles |
| Authors | |
| Publication Date | September 1, 2012 |
| Submission Date | July 21, 2014 |
| Published in Issue | Year 2012 Issue: 15 |
