KAHRAMANMARAŞ TEKERLEMELERİNDEKİ GİZEMLİ KELİMELER

Year 2019, Issue: 44, 128 - 144, 15.12.2019

Ünal Kalaycı

https://doi.org/10.17498/kdeniz.608469

Abstract

Anonim halk
edebiyatı içerisinde yer alan tekerlemeler, hem bağımsız bir türdür hem de masallardan
çocuk sayışmacalarına kadar çok farklı edebî türler içerisinde kullanılmaktadır.
Ahenk unsurlarının ön planda olduğu bu türde dikkati çeken hususlardan biri de anlamı
ilk bakışta bilinmeyen çok sayıda kelimenin kullanılmasıdır:

 

a. Hazara huzara

Göz atanın
gözü kızara

 

b. Dırın dırın Andırın

İki dükkân
bir fırın

 

c. Huuu dilik bidilik

Saçlar
başlar kıvırcık

Sen bu
oyundan çık

 

d. Avrat var
zamuru zort

Avrat var çepeli mürt

Avrat var
hazreti mülk

 

Örneklerde
de görüldüğü gibi “hazara huzara”, “dırın dırın”, “dilik bidilik”, “zamuru
zort”, “çepeli mürt” kelimeleri günlük kullanımda yok gibidir. Tekerlemelerde
kullanılan bu tür kelimelerin anlamları ya da görevleri yok mudur? Çalışmanın
amacı üzerinde pek düşünülmeyen tekerlemelerdeki bu tarz gizemli kelimelere
dikkat çekerek o kelimelerin anlam ve görevlerini sorgulamaktır.

 

Çalışmanın
ilk aşamasında AB projesi kapsamında hazırlanan “Tek Tek Tekerleme/
Kahramanmaraş Tekerlemeleri” adlı kitap taranarak anlamları ilk bakışta çözümlenemeyen
kelimeler araştırma konusu olarak seçilmiştir. İkinci aşamada Kahramanmaraşlılarla
görüşme yapılarak tekerlemelerde geçen gizemli kelimelerin anlamları çözülmeye
çalışılmıştır. Üçüncü aşamada yapılan görüşmelerden ve konuyla ilgili sözlüklerden
hareketle bu kelimelerin anlamları ortaya çıkarılmış, anlamları bulunamayanların
hangi amaçla kullanıldıkları tespit edilmiştir. 

Keywords

Kahramanmaraş tekerlemeleri

References

• Akalın, L. S. (1984). Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Varlık Yay.Anonim. (1982). Resimli Ansiklopedik Büyük Sözlük (Cilt IX). İstanbul: Ansiklopedik Yay.Anonim. (1986). Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklepedi (Cilt XVIII). İstanbul: Gelişim Yay.Anonim. (1998). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler, İsimler, Eserler, Türler. İstanbul: Dergâh Yay.Anonim. (2016, 08 08). Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü. www.tdk.gov.tr: http://sozluk.gov.tr/ adresinden alındıAnonim. (2019, 08 08). Gitar terimleri Sözlüğü. www.tdk.gov.tr: http://sozluk.gov.tr/ adresinden alındıAnonim. (2019, 08 08). Güncel Türkçe Sözlük. www.tdk.gov.tr: http://sozluk.gov.tr/ adresinden alındıAnonim. (2019, 08 08). Kubbealtı Lugatı. http://www.lugatim.com/: http://www.lugatim.com/s/fas adresinden alındıBoratav, P. N. (1982). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.Duymaz, A. (2002). İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler. Ankara: Akçağ.Duymaz, A. (2005). Azerbaycan Tekerlemeleri (Sanamaları) Üzerine Mukayeseli Bir Değerlendirme. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, V(1), 39.Elçin, Ş. (1998). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ.Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (Cilt 2). Ankara: TDK.Kalaycı, Ü., & vd. (2012). Tek Tek Tekerleme/Kahramanmaraş Tekerlemeleri. Kahramanmaraş: Can Ofset.Yaşar, F. Ö. (2010). Mizahta Uyumsuzluk Kuramı Bağlamında Tekerlemeler. Zeitschrift für die Welt der Türken, 2, 49-57.
• Anonim. (1982). Resimli Ansiklopedik Büyük Sözlük (Cilt IX). İstanbul: Ansiklopedik Yay.
• Anonim. (1986). Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklepedi (Cilt XVIII). İstanbul: Gelişim Yay.
• Anonim. (1998). Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler, İsimler, Eserler, Türler. İstanbul: Dergâh Yay
• Anonim. (2016, 08 08). Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü. www.tdk.gov.tr: http://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
• Anonim. (2019, 08 08). Gitar terimleri Sözlüğü. www.tdk.gov.tr: http://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
• Anonim. (2019, 08 08). Güncel Türkçe Sözlük. www.tdk.gov.tr: http://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
• Anonim. (2019, 08 08). Kubbealtı Lugatı. http://www.lugatim.com/: http://www.lugatim.com/s/fas adresinden alındı
• Boratav, P. N. (1982). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Duymaz, A. (2002). İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler. Ankara: Akçağ.
• Duymaz, A. (2005). Azerbaycan Tekerlemeleri (Sanamaları) Üzerine Mukayeseli Bir Değerlendirme. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, V(1), 39.
• Elçin, Ş. (1998). Halk Edebiyatına Giriş. Ankara: Akçağ.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (Cilt 2). Ankara: TDK.
• Kalaycı, Ü., & vd. (2012). Tek Tek Tekerleme/Kahramanmaraş Tekerlemeleri. Kahramanmaraş: Can Ofset.
• Yaşar, F. Ö. (2010). Mizahta Uyumsuzluk Kuramı Bağlamında Tekerlemeler. Zeitschrift für die Welt der Türken, 2, 49-57