TÜRKİYE TÜRKÇESİ VE ÖZBEK TÜRKÇESİ DEYİMLERİNİN YALANCI EŞDEĞERLİLİKLERİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Year 2024, Issue: 64, 25 - 32, 10.12.2024

Çağdaş Keçeci

https://doi.org/10.17498/kdeniz.1567818

Abstract

Dil teması, zaman içinde, bir dilin gramerine ve kelime dağarcığına giren birçok kavramı beraberinde getirir. Bu etkileşimlerden dolayı, bazı kelimeler anlam bakımından tamamen eşanlamlı olabilir, ancak yine de birbirleriyle birlikte var olabilirler. Diller arası ilişkiler, zaman içinde çeşitli dillerin birbirinden etkilenmesiyle zenginleşir. Ancak, bu etkileşim bazen yanlış anlamalara ve kavram kargaşasına yol açmaktadır. Diller arasında, özellikle ortak ya da benzer kelimeler, benzer anlamları çağrıştırsa da bu kelimeler bazen farklı anlamlar taşıyabilir. Bu duruma dilbilimsel terminolojide "yalancı eşdeğerlilik" (false equivalence) denir. Yalancı eşdeğerlilik, iki dilde benzer yazılış veya telaffuza sahip kelimelerin birbirinden tamamen farklı anlamlara sahip olması durumudur. Bu makalede, yalancı eşdeğerlilik kavramı, Özbek Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde yer alan deyimlerin neden olduğu yanlış anlamalar ve bunların mevcut diller içindeki bağlamları ele alınacaktır.

Keywords

eşdeğer, tam yalancı eşdeğerlilik, deyim, dilbilim, çeviri

ИССЛЕДОВАНИЕ ЛОЖНОЙ ЭКВИВАЛЕНТНОСТИ ТЮРКСКИХ И УЗБЕКСКО-ТУРЕЦКИХ ИДИОМ

Abstract

Контакт языков вводит множество понятий, которые постепенно проникают в грамматику и лексику языка. В результате таких взаимодействий некоторые слова могут стать полностью синонимичными по значению, оставаясь при этом в языке. Со временем межъязыковые связи обогащаются за счет взаимного влияния различных языков. Однако такие взаимодействия могут также привести к недопониманию и путанице. В частности, слова, которые кажутся общими или похожими в разных языках, могут иметь разные значения, несмотря на внешнее сходство. Это явление, называемое в лингвистике «ложной эквивалентностью», происходит, когда слова с похожим написанием или произношением в двух языках имеют совершенно разные значения. В этой статье будет рассмотрено понятие ложной эквивалентности, проанализированы недоразумения, возникающие из-за идиом в узбекском и турецком языках, и исследованы данные случаи в контексте соответствующих языковых реалий.

Keywords

эквивалент, точная псевдоэквивалентность, идиома, лингвистика, перевод.

A STUDY ON THE FALSE EQUIVALENCE OF TÜRKİYE TURKISH AND UZBEK TURKISH IDIOMS

Abstract

Language contact introduces numerous concepts that gradually permeate the grammar and lexicon of a language. As a result of these interactions, some words may become entirely synonymous in meaning while still coexisting within the language. Over time, interlanguage relationships are enriched through mutual linguistic influence among various languages. However, these exchanges can also give rise to misunderstandings and confusion. Particularly, words that appear common or similar across languages may carry distinct meanings despite their apparent similarities in form. This phenomenon, referred to as “false equivalence” in linguistic terminology, occurs when words with similar spellings or pronunciations in two languages convey entirely different meanings. This article will explore the concept of false equivalence, analyze misunderstandings stemming from idiomatic expressions in Uzbek Turkish and Turkey Turkish, and examine these occurrences within the framework of their respective linguistic contexts.

Keywords

equivalence, exact false equivalence, idiom, linguistics, translation

References

• Aksoy, Ö. A. (2013). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (Atasözleri Sözlüğü 1), İnkılap Kitabevi, İstanbul.
• Altun, H. O. (2020). Yalancı eşdeğerler nasıl tasnif edilmeli? Kazakça ve Türkiye Türkçesi üzerinde deneme. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (48), 27-46. https://doi.org/10.21563/sutad.856402.
• Güncel Türkçe Sözlük. (2018, 5 Haziran). Erişim Adresi: https://sozluk.gov.tr/.
• Keçeci, Ç. (2018). Özbek Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki Eş Değer ve Yalancı Eş Değer Deyimler. Ardahan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ardahan.
• Kirişçioğlu, F. (2006). Türkmen Türkçesinden Türkiye Türkçesine Yapılan Aktarmalarda Karşılaşılan Bazı Problemler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 20: 21-35.
• Rahmetullayev, Ş. (1978). Özbek Tilinin İzahli Frazeologin Lugati. O’qituvchi Neşriyat: Taşkent.
• Resulov, A. (1995). Akraba Diller ve Yalancı Eş Değerler Sorunu. Türk Dili, 524, 916-924.
• Şenol, A. (2020). Yalancı Eş Değerlik veya Anlam Değişmesi Kavramları Üzerine Bir Değerlendirme. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 20(2), 409-427. https://doi.org/10.32449/egetdid.815623.
• Uğurlu, M. (2004). Türk Lehçeleri Arasında Kelime Eşdeğerliliği. Bilig, sayı 29: 29-40.
• Yoldaşev, İ., Öztürk, T. ve Öztürk, Y. (1998). Özbek-Türk Ata Sözleri ve Deyimleri Sözlüğü. ÖZ-SİLM: Taşkent.