İstanbul’un Demografik Dönüşüm Süreci Üzerine Bir İnceleme

Year 2023, , 2440 - 2459, 16.12.2023

İbrahim Gökburun , Özlem Sertkaya Doğan

https://doi.org/10.35674/kent.1283896

Cited By: 1

Abstract

Bu çalışmada, İstanbul ilinde demografik dönüşüm sürecinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Herhangi bir yerde planlama ve yönetim sürecinde, nüfus bileşenlerinin değişimi ve demografik dönüşüm evreleri dikkatle takip edilmesi gerekmektedir. Bu nedenle ülke ve şehirlerde demografik geçiş sürecinin nasıl tecrübe edildiğini gösteren araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi deseni kullanılmıştır. Araştırmanın verileri, 1927-2020 dönemini kapsayan İstanbul’un nüfus bileşenlerinden (doğum, ölüm ve göç) oluşmaktadır. Verilerin analizinde, betimsel istatistik teknikleri kullanılmıştır. Elde edilen analizler frekans ve % olarak gösterilmiştir. Araştırmanın sonucunda, 1927-2020 yılları arasında İstanbul’da Demografik Dönüşümün farklı aşamalarının nasıl gerçekleştiği tespit edilmiştir. İstanbul’da doğurganlık ve ölümlülük hızlarının yüksek olduğu 1935-1945 döneminde demografik dönüşümün birinci aşaması yaşanmıştır. Doğum hızının yüksek olduğu ancak ölüm hızının düşüş eğilimine girdiği 1945-1965 döneminde demografik dönüşümün ikinci aşaması tamamlanmıştır. Ölüm hızındaki düşüş eğilimine paralel doğurganlık hızında da düşüş eğiliminin görüldüğü 1965-2005 döneminde demografik dönüşümün üçüncü aşaması yaşanmıştır. 2005 sonrası dönemde ise düşük doğum ve ölüm hızlarının gözlenmeye başladığı demografik dönüşümün dördüncü aşamasına geçildiği tespit edilmiştir. Bu özellikleri gösteren yerlerde, nüfus genellikle yaşlanma eğilimindedir. Ancak, göçler nedeniyle İstanbul’un bağımlı nüfus oranı düşük, üretken ve dinamik bir demografik yapıya sahip olduğu saptanmıştır.

Keywords

Demografik dönüşüm, Doğurganlık, Ölümlülük, Göç, İstanbul

Supporting Institution

"İstanbul’un Demografik Dönüşüm Süreci Üzerine Bir İnceleme" herhangi bir kurum ve kuruluş tarafından desteklenmemiştir.

A Revıew on Istanbul’s Demographıc Transformatıon Proces

Abstract

This study aims to reveal the demographic transformation process in the province of Istanbul. Monitoring the change in the population components and the stages of demographic transformation is essential in the planning and management process of a place. Therefore, it is of great importance to demonstrate how countries and cities experience the demographic transition process. In this study, document analysis design, one of the qualitative research methods, was used. The data of the research consists of the population components (birth, death, and migration) covering the period 1927-2020. In the analysis of the data, descriptive statistical techniques were used and their analysis was presented as frequencies and percentages. In the results section, the different stages of the demographic transformation between the years 1927-200 were explored. From 1935 to 1945, when the fertility and mortality rates were high, the first stage of demographic transformation was experienced. The second phase of the demographic transformation was completed in the 1945-1965 period when the birth rate was high while the death rate started to decline. The third stage of demographic transformation was experienced in the 1965-2005 period when the fertility rate also decreased in parallel with the downward trend in the death rate. In the post-2005 period, low birth and death rates began to be observed, and the fourth stage of the demographic transformation started. In places that show these characteristics, the population generally tends to age. However, due to migration, it has been determined that Istanbul has a productive and dynamic demographic structure with a low dependent population.

Keywords

Demographic transition, Fertility, Mortality, Migration, İstanbul

References

• Bayartan, H. (2003). Geçmişten Günümüze İstanbul’da Nüfus. Coğrafya Dergisi, 11, 5-20. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iucografya/issue/25060/264566
• Başol, K. (1984). Demografi Genel ve Türkiye. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayını.
• Behar, C. (1996). Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin nüfusu,1500-1927. DİE.
• Bongaarts, J. (2009). Human population growth and the demographic transition. hilosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 364(1532), 2985-2990. https://doi.org/10.1098/rstb.2009.0137
• Cillov, H. (1960). Nüfus istatistikleri ve demografinin genel esasları. İstanbul Ünv.
• Darkot, B. (1961). Türkiye’nin nüfus hareketleri üzerine yeni gözlemler. Türk Coğrafya Dergisi, 21, 1-14. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tcd/issue/21264/228278
• Dass, S. K. (1980). Immigration and demographic transformation of Assam, 1891-1981. Economic and Political Weekly, 850-859. https://www.jstor.org/stable/4368649
• Doğan, M. (2011). Türkiye’de uygulanan nüfus politikalarına genel bakış. Marmara Coğrafya Dergisi, (23), 293–307. https://dergipark.org.tr/tr/pub/marucog/issue/470/3822
• Eryurt, M. A., Canpolat, Ş. B., & Koç, İ. (2013). Türkiye’de nüfus ve nüfus politikaları: Öngörüler ve öneriler. Amme İdaresi Dergisi, 46(4), 129-156. https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/82258/avrupa-birliginde-demografik-donusumler-ve-turk-nufusun-gelecegi
• Friedlander, D. (1969). Demographic responses and population change. Demography, 6(4), 359-381. https://doi.org/10.2307/2060083
• Hopfenberg, R. (2014). An expansion of the demographic transition model: The dynamic link between agricultural productivity and population. Biodiversity, 15(4), 246-254. https://doi.org/10.1080/14888386.2014.973904
• Karachurina, L. B. (2014). Demographic transformation of post-Soviet cities of Russia. Regional Research of Russia, 4(2), 56-67. https://doi.org/10.1134/S2079970514020087
• Karaduman-Taş, A. B. (1996). İstanbulun demografik yapısı (Yayın no: 52855). [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi] Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Kirk, D. (1996). Demographic transition theory. Population studies, 50(3), 361-387. https://doi.org/10.1080/0032472031000149536
• Koç, İ., Eryurt, M., Adalı, T., & Çağatay, P. (2010). Türkiye’nin Demografik Dönüşümü Doğurganlık Aile Planlaması Anne Çocuk Sağlığı ve Beş Yaş Altı Ölümlerdeki Değişimler 1968 2008. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü.
• Kuban, D. (1970). İstanbul’un tarihi yapısı. Mimarlık Dergisi, 5, 25-48. http://dergi.mo.org.tr/dergiler/4/398/9338.pdf
• Lee, R. (2003). The demographic transition: Three centuries of fundamental change. Journal of economic perspectives, 17(4), 167-190. http://dx.doi.org/10.1257/089533003772034943
• Lesthaeghe, R. & Neels, K. (2002). From the First to the Second Demographic Transition: An Interpretation of the Spatial Continuity of Demographic Innovation in France, Belgium and Switzerland. Revue européenne de Démographie Ses, 18, 325-360. https://doi.org/10.1023/a:1021125800070
• May, J. F. (2012). World Population Policies, Their Origin, Evolution, and Impact. New York: Springer
• MURAT, S. (1997). Nüfus ve Demografi 1930-1995. İstanbul: İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı yayını.
• Murat, S. (2006). Dünden bugüne İstanbul’un nüfus ve demografik yapısı. İTO.
• Murat, S. & Ersöz, Y. H. (1997). Nüfus ve Demografi I-II. İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
• Notestein, F. W. (1952). Economic problems of population change. Oxford University Press.
• Olshansky, S. J. (2015). The demographic transformation of America. Daedalus, 144(2),3-19. https://doi.org/10.1162/DAED_a_00326
• Özbay, F. (1992). İstanbul Nüfusu ve Göçler. İstanbul Dergisi, 1(1), 32-36.
• Saroha, J. (2018). Types and Significance of Population Pyramids. International Journal Peer Reviewed Journal Refereed Journal Indexed Journal, 4(4), 59-6. http://wwjmrd.com/upload/types-and-significance-of-population-pyramids_1523552342.pdf
• Shorter, F. C. & Macura, M. (1983). Türkiye’de Nüfus artışı (1935-1975): Doğurganlık ve ölümlülük eğilimleri. Ankara: Yurt Yayıncılık.
• Şahin, S. (2008). Avrupa Birliğinde Demografik Dönüşümler ve Türk Nüfusun Geleceği. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(2),187-205.
• Şahin, S. (2015). Geçmiş, Günümüz ve Gelecekte Nüfus Gerçeği. Ankara: Pegem yayıncılık.
• Şahin, S. (2016). Değişen Dünya Nüfus Yapısının Görsel Materyallerle İfadesi: Nüfus Piramitlerini Yeniden Düşünmek. İçinde TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 13-14 Ekim 2016 Bildiriler Kitabı, (ss. 430-477).
• Tandoğan, A. (1989). Türkiye Nüfus Hareketlerinde İstanbul’un Yeri. Coğrafya Araştırmaları, 1(1), 135-141.
• Tekeli, İ. (2009). Modernizm, Modernite ve Türkiye’nin Kent Planlama. TVYY.
• Thompson, W. (1929). Population. American Journal of Sociology, 34, 959-975. https://doi.org/10.1086/214874
• Tümertekin, E. (1968). Turkiye’de İç Göcler. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Tümertekin, E. (1997). İstanbul, insan ve mekân. ETT Vakfı Yayını.
• Tümertekin, E. ve Özgüç, N. (2017). Beşeri Coğrafya: İnsan, Kültür, Mekân. İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Yıldız, M. Z. & Parin, S. (2010). Cumhuriyet Dönemi İstanbul Nüfusu Literatürü Üzerine. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 16, 201-226. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/652825
• Yüceşahin, M. M. (2009). Türkiye’nin demografik geçiş sürecine coğrafi bir yaklaşım. Coğrafi Bilimler Dergisi, 7(1), 1-25. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000096
• Zinn, M. B. & Eitzen, D. S. (1993). The demographic transformation and the sociological enterprise. The American Sociologist, 24(2), 5-12. https://link.springer.com/content/pdf/10.1007/BF02691957.pdf
• TÜİK (2021a). Genel Nüfus Sayımları. https://kutuphane.tuik.gov.tr/yordambt/yordam.php adresinden edinilmiştir.
• TÜİK (2021b). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) veri tabanı. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr
• TÜİK (2021c). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Metaverisi. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=nufus-ve-demografi-109&dil=1
• TÜİK (2022). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Metaverisi. https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=nufus-ve-demografi-109&dil=1
• DİE (1995). Türkiye Nüfusu, 1923-1994 Demografi Yapısı ve Gelişimi 21. Yüzyıl Ortasına Kadar Projeksiyonlar. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası Yayın No: 1839. https://kutuphane.tuik.gov.tr/yordambt/yordam.phf
• HÜNEE (2004) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003. Ankara. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü 2004. https://fs.hacettepe.edu.tr/hips/dosyalar/yayinlar/2004_TNSA2003-AnaRapor.pdf
• HÜNEE (1994). Turkey Demographic and Health Survey 1993. Ankara:HUIPS. https://fs.hacettepe.edu.tr/hips/dosyalar/yayinlar/1993_TNSA.pdf