Kırklareli Tarihi Çeşmelerinin Kültürel Miras Olarak Değerlendirilmesi

Year 2021, Volume: 14 Issue: 2, 315 - 334, 15.06.2021

Soner Yeler Gülcan Yeler

https://doi.org/10.35674/kent.884584

Abstract

Kırklareli, tarihsel süreçte su kaynaklarının bolluğu bakımından her zaman önemini korumuştur. Halkın su ihtiyacının karşılanmasının yanında suya yüklenen kutsal değerler çeşme mimarisinin gelişmesinde etkili olmuş ve kent dokusunun en elverişli yerlerinde çok sayıda çeşme inşa edilmiştir. Ancak, çeşmelerin günümüzde eski işlevlerini kaybetmeleri, çarpık yapılaşma, zamanla oluşan tahribatlar, yanlış onarımlar, ilgisizlik ve bakımsızlık gibi nedenler çeşmelerin yok olmalarına, susuz kalmalarına ya da özgün görünümlerini kaybetmelerine neden olmaktadır. Bu bağlamda; tarihi, kültürel ve mimari değerleriyle ön plana çıkan çeşmelerin tespit edilmesi, belgelenmesi ve korunması kültürel sürdürülebilirliklerinin sağlanması bakımından değerli görülmektedir. Bu bakış açısıyla çalışmada, öncelikle Türk kültüründe suyun ve çeşmelerin önemi ortaya konmaktadır. Sonrasında, Kırklareli ili ve ilçelerinde çeşmelere su sağlayan su kaynakları ve tarihi çeşmeler ele alınmaktadır. Kırklareli Kültür Varlıkları Envanteri kapsamında değerlendirilen, çoğunluğu Osmanlı dönemine ait Kırklareli İl merkezi ile Babaeski, Lüleburgaz, Pınarhisar, Vize ilçe merkezlerinde bulunan toplam 22 adet tarihi çeşme fotoğraflama ve rölöve teknikleri kullanılarak belgelenmektedir. Sonrasında literatür tarama ve analiz çalışmaları ile sözü edilen çeşmeler, kültürel miras açısından değerlerini ortaya koymak adına, konum ve kullanım durumu, tarihçesi, mimari özellikleri (plan, cephe, yapım teknikleri ve malzeme özellikleri) ve koruma sorunları başlıklarında değerlendirilmektedirler. Sonuç bölümünde çeşmelerin kültürel miras olarak değerlerinin korunması ve sürdürülebilirliklerinin sağlanması konusunda öneriler sunulmaktadır.

Keywords

Türk kültürü, Osmanlı, Kırklareli, Çeşme Mimarisi, Kültürel miras.

Supporting Institution

Kırklareli Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Koordinatörlüğü

Project Number

Kırklareli Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Koordinatörlüğünce geliştirilen KLÜBAP-21 Nolu, “Kırklareli Tarihi Çeşmelerinin Kültürel Miras Bakımından Değerinin Araştırılması” başlıklı projede

Thanks

Bu metin, Kırklareli Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Koordinatörlüğünce geliştirilen KLÜBAP-21 Nolu, “Kırklareli Tarihi Çeşmelerinin Kültürel Miras Bakımından Değerinin Araştırılması” başlıklı projeden geliştirilmiştir.

Evaluation of Kırklareli Historical Fountains in Terms of Cultural Heritage

Abstract

Kırklareli has always preserved its importance in terms of the abundance of water resources in the historical process. In addition to meeting the water needs of the people, the sacred values attributed to water influenced the development of the fountain architecture and many fountains were built in the most favorable places of the city texture. However, the reasons such as the loss of the old functions of the fountains, unplanned construction, destruction over time, wrong repairs, indifference and neglect cause the fountains to disappear, become dehydrated or lose their original appearance. In this context; The identification, documentation and preservation of the fountains that stand out with their historical, cultural and architectural values are considered valuable in terms of ensuring their cultural sustainability. From this point of view, the study first reveals the importance of water in Turkish culture. Afterwards, a total of 22 historical fountains in Kırklareli city center and Babaeski, Lüleburgaz, Pınarhisar and Vize district centers, most of which belong to the Ottoman period, evaluated within the scope of the Kırklareli Cultural Heritage Inventory, are documented using photographing and relief techniques. Afterwards, the fountains mentioned with literature review and analysis studies are evaluated under the titles of location and usage status, history, architectural features (plan, facade, construction techniques and material properties) and conservation problems in order to reveal their values in terms of cultural heritage. In the conclusion section, suggestions are presented on the protection of the cultural heritage values of the fountains and ensuring their sustainability.

Keywords

Turkish culture, Ottoman, Kırklareli, Fountain architecture, Cultural heritege.

Project Number

Kırklareli Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Koordinatörlüğünce geliştirilen KLÜBAP-21 Nolu, “Kırklareli Tarihi Çeşmelerinin Kültürel Miras Bakımından Değerinin Araştırılması” başlıklı projede

References

• Acar, Türkan (2013). Kemeraltı Çarşısı’ndaki Duvar Çeşmelerinin Bezeme Öğeleri Açısından İrdelenmesi. Edebiyat Fakültesi Dergisi 30: Sayı:1, 1-18.
• Ahunbay, Zeynep (1999). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, İstanbul: YEM Yayınları.
• Altınoluk, Ülkü (1998). Binaların Yeniden Kullanımı, I.Baskı, İstanbul: YEM Yayınlar.
• Alabaşoğlu, Dinçer (2010). Aşağı Pınar; Avrupa Yolunda İlk Ayak İzleri, Trakya Gezi. https://www.trakyagezi.com/asagi-pinar-avrupa-yolunda-ilk-ayak-izleri/(E.T. 23.01.2021).
• Altuntaş, Mehmet (1995). Kırklareli’ndeki Türk Devri Yapıları. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Arapoğlu, Fırat ve Şule N. Beksaç (2007). Pınarhisar Adının Yer Aldığı Bazı Kaynaklar. Yöre Aylık Kültür Dergisi, 86-87-88: 12-14.
• Arseven, C. E. (1983). Çeşme. Sanat Ansiklopedisi. C.1, İstanbul: 388-389.
• Aytöre, Ayhan (1962). Türklerde Su Mimarisi, I. Milletlerarası Türk Kongresi Tebliğler. Ankara: 45-69.
• Beksaç, Engin, Şule N. Beksaç (2020). Pınarhisar’ın Tarihsel ve Kültürel Kimliği. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 4: Sayı: 11, 255-267.
• Bektaşoğlu, Mustafa (2013). Anadolu Şehrinin Su Yapıları, Anadolu'da Su Medeniyeti Serisi: 1 Yayın No: 4. Ankara: ASKİ Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Borat, Mehmet (2000). Vakıf Su Yolları. Osmanlı Su Medeniyetleri Uluslararası Sempozyum, 5-8 Mayıs. İstanbul: 61-80.
• Bulut, Özlem (2019). Kırklareli ve İlçelerindeki Tarihi Su Yapıları. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Cittaslow Türkiye (2014). Cittaslow Vize. https://cittaslowturkiye.org/cittaslow-vize/ (E.T. 23.01.2021).
• Demiray, G. (2008). Kırklareli Pınarhisar Merkez İlçesi ve Köyleri Ağız İncelemesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Demirci, Doğan (2020). “Isparta-Eğirdir-Atabey Kervanyolu Üzerindeki Menzil Çeşmesi Üzerine Bir İnceleme”. Journal of Historical Studies 3: Sayı 2, 148-167.
• Devellioğlu, Ferit (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi,
• Doğruöz, Türkan; Volkan Dökmeci; Alifer Çiftci (2020). 1880 Tarihli Kırkkilise Sancağı’nın Tarihi Ve Coğrafî Açıdan Tasviri (Perigrafi İstoriogeografiki Tis Eparhias Ton Saranta Ekklision) Adlı Eser Tercümesinin Kırklareli Tarihi Açısından Yorumlanması. ABAD, 3(6): 71-105.
• Dursunkaya, Ali Rıza (1948). Kırklareli Vilayetini Tarih, Coğrafya, Kültür ve Eski Eserleri Yönünden Tetkik Cilt II. Kırklareli: Yeşilyurt Basımevi.
• Ekmekçi, M. (2015). Burdur Şehir Merkezindeki Depolu Çeşmeler, I.Teke Yöresi Sempozyumu, Burdur, 4-6 Mart, Sempozyum Kitabı, II. Cilt, Sayfa: 1063-1091.
• Eres, Zeynep (2016). Kırklareli’nin Mimarlık Kültürü Üzerine Araştırmalar. Arkeoloji ve Sanat, s.201-216. Eyice, Semavi (1993). Çeşme, TDİA. C. 8, İstanbul: 277-287.
• Barışta, H. Örcün (1989). İstanbul Çeşmeleri, Bereketzade Çeşmesi, Kültür Bakanlığı Tanıtma Eserler Dizisi. 17: İstanbul.
• İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı (2006). 1. Cilt, İSKİ, İstanbul: 22.
• Karademir, Murat (2007). Edirne Çeşmeleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Karpuz, Haşim ve Nuri Dülgerler (2006). Konya Çeşmeleri Üzerine Bir Tipoloji Denemesi, Sanatta Anadolu Asya İlişkileri, Prof. Dr. Beyhan Karamağaralı’ya Armağan. Ankara: 317-331.
• Kırklareli İl Yıllığı (1967). Kırklareli: Kırklareli Valiliği yayını.
• Kırklareli il Yıllığı (2000). Kırklareli Valiliği yayını.
• Koçyiğit, Fazilet (2019). Osmanlı Mimarisinde Meydan Çeşmeleri. Akdeniz Sanat, 13: 339-354.
• Kuban, Doğan (2000), Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık Boyutu, I.Baskı, İstanbul: YEM Yayınlar.
• Küçükkaya, Gülçin (1990). Mimar Sinan Dönemi İstanbul-Belgrat Arası Menzil Yapıları Hakkında Bir Deneme. Vakıflar Dergisi, 21: 183-254.
• Lynch, Kevin (1965), The Image of The City, Cambridge, The MIT Press.
• Lüleburgaz Vizyon Planı, (2012). Trakya Kalkınma Ajansı: 26.
• Mert, Özcan (1971). Kırklareli Kitabeleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Dergisi, Sayı: 25, s. 155-162, İstanbul.
• Müderrisoğlu, F. (1997). Lüleburgaz ve Sokollu Mehmed Paşa Külliyesi, Lüleburgaz: Lüleburgaz Belediyesi Kültür Yayınları.
• Ödekan, Ayla (1987). Çeşme, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. C.2, İstanbul: 396 Ödekan, Ayla (1992). Kent İçi Çeşme Tasarımında Tipolojik Çözümlemeler, Semavi Eyice’ye Armağan, İstanbul.
• Önge, Yılmaz (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları. Ankara: TTK.
• Özer, Serkan (2008). Geçmişten Günümüze Kent-Çevre İlişkisi İçinde Çeşmeler. Sanat Dergisi. 13:129-134.
• Özkafa, F. (2010). Türk Su Mimarisi Kitabelerinde Hat Estetiği. İSTEM, 15: 193- 219.
• Öztabak, Mucit (2002). Yerel Yakın Tarih Babaeski. Babaeski: Belediye Yayınları.
• Pilehvarian, K. Nuran, Nur Urfalıoğlu, Lütfi Yazıcıoğlu (2000), Osmanlı Başkent’inden Çeşmeler. İstanbul: Yem Yayınları.
• Pilehvarian, K. Nuran (2002). Osmanlı Çeşme Mimarisi. Türkler Ansiklopedisi. C.12, Ankara: 247-251.
• Sağır, Yusuf (2016). Osmanlı Su Vakıfları. Tarihin Peşinde‐Uluslararası Tarih Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 15: 445‐473.
• Seçkin, Y. Çağatay (2011) Ondokuzuncu Yüzyıl Öncesi Anadolu Türklerinde Kamu Yaşamı ve Açık Mekânlar, Restorasyon Konservasyon Çalışmaları. (Nisan, Mayıs, Haziran), S.9: 38-48
• Şapolyo, Enver, Behnan (1967). Türk Çeşmeleri. Önasya, C.3, Sayı 27: 11-12.
• Şener, Abdülkadir, M. Cemal Sofuoğlu, Mustafa Yıldırım (2006). Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meali. İzmir: İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Tanışık, H. İbrahim (1943). İstanbul Çeşmeleri. C: I-II, İstanbul.
• Vize Antik (2016). Vize Tarihi Roma Dönemi https://vizeantik.com.tr/vize-tarihi-roma-devri.html (E.T. 23.01.2021).
• Yurttaş, Hüseyin ve Haldun Özkan (2002). Tarihi Erzurum Çeşmeleri ve Su Yolları, Erzurum: Erzurum Büyükşehir Belediyesi.