Bölgesel Kalkınma Politikalarında Kümelenme Modelinin Rolü: Abşeron Ekonomik Bölgesi’nde Sumgayıt Kimya Teknoparkı Örneği Üzerine İnceleme

Year 2025, Volume: 18 Issue: 5, 2673 - 2701, 19.09.2025

Nigar Babayeva , Pelin Pınar Giritlioğlu

https://doi.org/10.35674/kent.1659866

Abstract

Alfred Marshall’ın temellerini attığı kümelenme modeli, ilk kez 1990 yılında Michael Porter tarafından literatürde kullanılmaya başlanmış ve sonrasında Giacomo Becattini, Michael Storper, Allen J. Scott, Rosenfeld, Swann, Martha Prevezer, Roelandt, den Hertag, Kuah, Malmberg, Power ve Margareta gibi araştırmacılar tarafından geliştirilip, Porter’ın ortaya çıkardığı modelin farklı ülke ve sektörlere uygulanması ele alınmıştır. Küme tanımlarına bakıldığında, kümelerin merkezinde yer alan temel aktörlerin firmalar, kümelerin oluşturulması ve geliştirilmesinde önemli bir rol üstlenen diğer aktörler ise kamu kurumları, mâli kurumlar, araştırma kurumları ve işbirliği sağlayan kurumlar olduğu açıkça görülmektedir. Başarı ve başarısızlık koşullarına bağlı olarak kümeler, ya değişime uyum sağlayarak kendilerini
yeniler ya da teknolojik ilerlemeler karşısında geri kalarak dağılma sürecine girer. Çalışmada örnek olarak Azerbaycan’ın Abşeron Bölgesi’nde oluşturulan Sumgayıt Kimya Teknoparkı incelenmiştir. Teknopark; Azerbaycan’ın, aynı zamanda Güney Kafkasya’nın en büyük ve en kapsamlı teknoparkı olmakla, bölgenin en önemli teknoloji ve sanayi merkezlerinden biri olmayı hedeflemektedir

Keywords

kalkınma , kümelenme , küme , teknopark , Sumgayıt Kimya Teknoparkı

The Role of Cluster Model in Regional Development Policies: A Study on the Example of Sumgayit Chemical Technopark in Absheron Economic Region

Abstract

The clustering model, whose foundations were laid by Alfred Marshall, was first introduced into the literature by Michael Porter in 1990. It
was later developed by researchers such as Giacomo Becattini, Michael Storper, Allen J. Scott, Rosenfeld, Swann, Martha Prevezer,
Roelandt, den Hertag, Kuah, Malmberg, Power, and Margareta, focusing on the application of Porter’s model to different countries and
sectors.When looking at cluster definitions, it is clearly evident that the key actors at the center of clusters are firms, while other actors that
play an important role in the creation and development of clusters include public institutions, financial institutions, research organizations,
and collaborating entities. Depending on the conditions of success and failure, clusters either adapt to change and renew themselves or fall
behind technological advancements and begin to dissolve. In the study, the Sumgayit Chemical Technopark, established in the Absheron
Region of Azerbaijan, is examined as an example. The technopark, being the largest and most comprehensive in Azerbaijan, as well as in the
South Caucasus, aims to become one of the most important technology and industrial centers of the region.

Keywords

development , clustering , clustertering , cluster , technopark , Sumgayıt Chemical Technopark.

References

• Akkahve, D. (2004). Bölgesel Gelişme Planlarının Yönetişim Açısından Değerlendirilmesi. K. Çamurcu (Koor.), H. Şentürk, K. Göymen (Yay. Dnş.), Avrupa Birliği ve Türkiye’de Bölgesel Yönetişim içinde (ss.41-74), Pendik Belediyesi Kültür Yayınları.
• Andersson, T., Schwaag-Serger, S., Sörvik, J., & Wise, E. (2004). Cluster policies whitebook. IKED- International Organisation for Knowledge Economy and Enterprise Development.
• Aslan, E. (2012). Bakanlığımız, Ülkemiz Sanayisinin Dönüşümünü Hızlandıracak Kümelenme Modelini Desteklemektedir. Kalkınmada Anahtar Verimlilik, Kümelenme, T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 24 (281), ss. 6-7.
• Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi (2013, Aprel 24). Sənaye Parkları Haqqında Nümunəvi Əsasnamənin Təsdiqi Haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı (Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’nın Sanayi Parkları Model Yönetmeliğinin Onaylanmasına İlişkin Kararnamesi), Hüquqi Aktların Vahid Elektron Bazası. https://e- qanun.az/framework/25657
• Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi (2021, Yanvar 22). Sənaye Parklarının, Sənaye Məhəllələrinin və Aqroparkların İdarə Edilməsinin Təkmilləşdirilməsi ilə Bağlı Tədbirlər Haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı (Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’nın Sanayi Parkları, Endüstri Bölgeleri ve Tarım Parklarının Yönetiminin İyileştirilmesine İlişkin Tedbirler Hakkında Kararnamesi), Hüquqi Aktların Vahid Elektron Bazası. https://e-qanun.az/framework/46709
• Azərtac (2023, May 15). Azərbaycanın 3 Sənaye Parkı “TOP-10” Reytinqində Yer Adabı (Azerbaycan’ın 3 sanayi parkı “TOP-10” sıralamasında yer aldı), https://azertag.az/xeber/azerbaycanin_3_senaye_parki quottop_10_quot_reytinqinde_y er_alib-2616875
• Becattini, G. (2017). The Marshallian Industrial Districtas a Socio-Economic Notion. Edited by: F. Pyke, G. Becattini and W. Sergenbergen, Industrial Districts and Inter-Firm Co-Operation in Italy (pp. 13-32) Revue d’économie industrielle, Second Edition.
• Bilen, G. (2006). Türkiye’de Yeni Bölgesel Politikaların Oluşumu. Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim
• Sempozyumu, Tepav, ss. 257-271.
• Day (2021, Декабря 10). В промзонах Азербайджана создаются новые рабочие места (Azerbaycan’ın sanayi bölgelerinde yeni işler yaratılıyor). https://news.day.az/economy/1414003.html
• Dijitalpark Teknokent (t.y). Teknopark Nedir? Alındı: Ocak 05, 2025, https://www.dijitalparkteknokent.com.tr/
• Elçi, Ş., Karataylı, İ., ve Karaata, S. (2008). Bölgesel İnovasyon Merkezleri: Türkiye İçin Bir Model Önerisi. İstanbul, Graphis Matbaa, TUSİAD Yayınları, ss. 206.
• Eraslan, İ. H., Dönmez, C. Ç., ve Yüksel, A. (2015). Kümelenme Yaklaşımının Kavramsal Tanımı: Sistem ve Sistemlerin İşleyişi Açısından Bir Değerlendirme. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), ss. 1-52.
• Fed (2016, İyul 29). Sumqayıt Sənaye Parkı. https://fed.az/az/energetika/sumqayit-senaye-parki-230
• İZİA- İqtisadi Zonaların İnkişaf Agentliyi (2011, Dekabr 21). Sumqayıt Kimya Sənaye Parkının yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı (Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’nın Sumgayıt Kimya Teknoparkının Kurulmasına İlişkin Kararnamesi). https://economiczones.gov.az/iqtisadi-zonalar/senaye-parklari
• İZİA - İqtisadi Zonaların İnkişaf Agentliyi (2024, Noyabr 01). Sumqayıt Kimya Sənaye Parkının Investisiya Portfeli Artıb. https://economiczones.gov.az/post/sumqayit-kimya-senaye-parkinin-investisiya-portfeli-artib
• Kargı, V. ve Yüksel, C. (2010). Çevresel Dışsallıklarda Kamu Ekonomisi Çözümleri. Maliye Dergisi, Sayı: 159, ss. 183-202.
• Ketels, C. (2003, May). Cluster-Based Economic Development. In EDA Annual Conference Washington, DC.
• Kuah, A. T. (2002). Cluster Theory and Practice: Advantages for the Small Business Locating in a Vibrant Cluster. Journal of Research in Marketing and Entrepreneurship, 4(3), pp. 206-228.
• Landström, H. (2005). Giacomo Becattini. Pioneers in Entrepreneurship and Small Business Research, Chapter 9, International Studies in Entrepreneurship, Vol. 8. Springer, Boston, pp. 235-259, https://doi.org/10.1007/0-387-23633-3_9
• Malmberg, A., & Power, D. (2006). True Clusters: A Severe Case of Conceptual Headache. Edited by: Bjorn Asheim, Philip Cooke and Ron Martin, Clusters and Regional Development (pp. 50-68). Routledge Taylor & Francis Group.
• Margareta, R. T. (2014). Clusters: Innovation, Knowledge and Competitiveness in the Wood Processing Industry. SEA-Practical Application of Science, 2 (6), The Bucharest University of Economic Studies, Romania, pp. 81-86.
• Marshall, A. (1935). The Pure Theory of (Domestic) Value. Edited by: Alfred Marshall, The Pure Theory of Foreign Trade; and, the Pure Theory of Domestic Values (pp. 1-38), Chapter 1, London, Mc Master University, The London School of Economics and Political Science, Second Edition.
• Mercan, B., Halıcı, N. S., ve Baltacı, N. (2004). Küresel ve Bölgesel Rekabet Avantajı Sağlayıcısı Olarak Sanayi Odaklarının (Clusters) Oluşumu ve Gelişimi. 3. Ulusal Bilgi Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Osman Gazi Üniversitesi, ss. 167-176.
• Öcal, T., ve Uçar, H. (2011). Kümelenmelerde Yapısal Değişim ve Rekabet Gücü. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı: 60, ss. 285-321.
• Özpençe, A.İ. ve Karayılmazlar, E. (2018). Kümelenmenin Pozitif Dışsallıklara Etkisi: Denizli Örneği. Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 31, ss. 45-61.
• Oxu 1a (2024, İyul 02). Azərbaycanda elektrik avtobuslar istehsal ediləcək – saziş imzalandı. https://oxu.az/iqtisadiyyat/azerbaycanda-elektrik-avtobuslari-istehsal-edilecek-sazis- imzalandi
• Oxu 2a (2024, Oktyabr 04). https://oxu.az/iqtisadiyyat/sumqayit-kimya-senaye-parkinda-italiya- sirketi-ile-yasil-layihe-heyata-kecirilecek
• Porter, M. E. (1990). Competitive Advantage of Nations: Creating and Sustaining Superior Performance. Simon and Schuster, Free Press, ebook published: 31.05.2011, pp. 896.
• Porter, M. E. (1998). Clusters and the New Economics of Competition. Harvard Business Review, pp. 77-90.
• Raines, P. (2001). The Cluster Approach and the Dynamics of Regional Policy-Making. The University of Strathclyde in Glasgow, European Policies Research Centre, UK, pp. 34.
• Roelandt, T. J., & Den Hertog, P. (1999). Cluster Analysis and Cluster-Based Policy Making in OECD Countries: An Introduction to the Theme. Boosting Innovation: The Cluster Approach, 31(1999), OECD Proceedings, Paris, OECD, pp. 9-23.
• Rosenfeld, S. A. (1997). Bringing Business Clusters into the Mainstream of Economic Development. European Planning Studies, 5(1), pp. 3-23.
• Sayın, E. (2008). Kümelenme Yaklaşımı ve Türkiye. Büyüteç Dergisi, Ankara Sanayi Odası Yayınları, ss. 58-62.
• Scheer, G., & von Zallinger, L. (2007). Cluster Management: A Practical Guide. Part A Overview, GTZ, Economic Development and Employment Division, Economic Policy and Private Sector Development Section, pp. 65.
• Sölvell, Ö., Lindqvist, G., & Ketels, C. (2003). The Cluster Initiative Greenbook. Bromma Tryck AB, Stockholm, Ivory Tower, pp. 91.
• STM (Mayıs, 2015). Kümelenme Analizi. Sektör Değerlendirme Raporu. Thinktech STM Future Technology Institute, Savunma Teknolojileri Mühendislik A.Ş., Ankara, ss. 26.
• Storper, M., & Scott, A. J. (1989). The Geographical Foundations and Social Regulation of Flexible Production Complexes. Edited By: Jennifer Wolch and Michael Dear, The Power of Geography (RLE Social & Cultural Geography), Chapter 2, ebook published: 23.01.2014 (pp. 21-40), Routledge, 1st Edition.
• Xalq Qəzeti (2024, Noyabr 02). Sumqayıt Kimya Sənaye Parkı Modern Nəhəngə Çevrilir. https://www.xalqqazeti.az/az/iqtisadiyyat/200533-sumqayit-kimya-senaye-parki-modern
• Yavan, S. (2016). Türkiye’de Uygulanan Vergi Teşvik Sisteminin İncelenmesi. Vergi Sorunları Dergisi, No.: 339 (Aralık, 2016), ss. 159-176.