KALIP SÖZLERİN DİYALOG BOTU ÜZERİNE KODLANMASI

Year 2020, , 261 - 288, 01.02.2020

Yeşim Mutlu

https://doi.org/10.29228/kesit.42210

Abstract

İnsan bildiği sözcükler üzerinden düşünür, karar verir ve iletişime geçer. İnsanın dünyayla bağı ana dili üzerinden gerçekleşir. “Dilimin sınırları, dünyamın sınırlarıdır.” diyen Wittgenstein’ın bu sözü, dilin sadece sesli işaretler sistemi olmadığını göstermektedir. Kişi dünyayla bağ kurarken sevinç, hüzün, acı gibi hislerini sözcük kalıplarına döker. Bu kalıplardan birisi olan kalıp sözler düşünceleri tıpkı atasözleri, deyimler, birleşikler ve ikilemeler gibi özlü anlatmayı sağlar. Toplumun değerli bir parçası olmayı hissettiren günaydın, gözün aydın, güle güle, iyi akşamlar, iyilik sağlık, ne var ne yok, hayırdır inşallah, afiyet olsun, Allah’a ısmarladık gibi kalıp sözler; kişinin kendisini rahatça ifade etmesini, iyi ve kötü anlarda düşünceyi kısa ve açık bir şekilde anlatabilmeyi, toplumsal işleyişi düzenleyip nezaket kurallarına uymayı, konuşanların kısa sürede yalın bir şekilde anlaşabilmesini, topluma aidiyet duygusuyla bağlanarak kültürel ve dinî değerleri ifade etmeyi, iletişimde karmaşayı ortadan kaldırmayı sağlar. Konuşma dilinde kullanım sıklığına sahip olan kalıp sözlerin özelliklerini ve işlevlerini çevrim içi etkileşimli Türkçe diyalog botu olan Gökbilge’nin kullanmasını sağlamak ve dolayısıyla veri tabanına işlemek önemlidir. Kalıp sözlerin seçimi ve tasnifi ağırlıklı olarak Gökdayı’nın 2011 çalışması üzerinden gerçekleştirilirken Gökbilge’nin dil kullanıcılarının kullandıkları kalıp sözlere ilişkin yanıtları, yine dil kullanıcıları ile yapılan anketler üzerinden oluşturulup kalıp sözlerin bağlam odaklı işlevlerini sohbet botu üzerinden gösterebilmek için örnek karşılıklı konuşmalar hazırlanmıştır. Ortaya çıkan veri tabanı sayesinde diyalog botu Gökbilge, Türkçenin birçok kalıp sözünü bilmekte ve onları bağlam odaklı olarak kullanabilmektedir. Gökbilge’nin söz konusu veri tabanı; karşılıklı konuşma sınavları, ana dil öğretimi, yabancı dil öğretimi gibi alanlarda kullanılabilen yardımcı asistan bir bot olma niteliği göstererek birçok çalışmaya da veri sunacak bir nitelik taşımaktadır.

Keywords

Anahtar Kelimeler: Türkçe, Kalıp Sözler, Karşılıklı Konuşma, Doğal Dil İşleme, Diyalog Botu.

CODING MOLD WORDS ON DIALOGUE BOT

Abstract

Human beings think, make decisions and communicate through the words they know. The connection of the human beings to the world occurs through their native language. The words of Wittgenstein who says "The boundaries of my language are the boundaries of my world" shows that language is not merely a system of vocal signs. As a person establishes a bond with the world, he expresses feelings such as happiness, sadness and hurt in word patterns. Formulaic Expression, which are among these patterns, enable to express thoughts laconically just like proverbs, idioms, conflates and hendiadys. Stereotyped sayings such as good morning, congratulations, goodbye, good afternoon, I'm fine, I hope nothing's wrong, good appetite and farewell enable people to express themselves comfortably, to communicate thoughts briefly and clearly in good or bad moments, to regulate social mechanisms and comply with common courtesy, to be able to understand speakers plainly within a short time, to express cultural and religious values by connecting with society with a sense of belonging, and to eliminate confusion in communication. It is important to make the online interactive Turkish dialogue bot Gökbilge use the features and functions of stereotyped sayings, which have an important frequency of occurrence in spoken language and therefore encode them into its database. While the selection and dissection of stereotyped sayings were carried out mainly through the study of Gökdayı 2011 , Gökbilge's responses towards the stereotyped sayings used by the speakers were generated through the questionnaires conducted with these speakers and sample conversations were prepared in order to show the context-oriented functions of stereotyped sayings through the chatbot. Thanks to the database that was generated, the dialogue bot Gökbilge knows many stereotyped sayings in the Turkish language and is able to use them in a context-oriented way. The aforementioned database of Gökbilge can provide data to many studies with its aspect of being an assistant bot that can be used in areas such as conversation exams, native language education and foreign language education.

Keywords

Keywords: Turkish, Stereotyped Sayings, Conversation, Natural Language Processing, Dialogue Bot.

References

• Aksan, D. (2004). Türkçenin Söz Varlığı (3. bs.). Ankara: Engin Yayınları.
• Aksan, D. (2006). Türkçenin Zenginlikleri ve İncelikleri (3. bs.). İstanbul: Bilgi Yayınları.
• Aksan, D. (1996). Türkçenin Söz Varlığı (35. bs.). Ankara: Engin Yayınları.
• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılâp Yayınları, 1-2.
• Aksan, Y. ve diğ. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). In Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul. Turkiye. Nisan 2012 tarihinde http://www.Irecconf.org/proceedings/Irec2012/papers.html. adresinden alınmıştır.
• Bahadır, G. & Hohenberger, A. (2013). Yapısal Hazırlama ve Karşılıklı Konuşmada Sözdizimsel Uyumun İncelenmesi (Structural priming and the investigation of syntactic alignment in conversation). in Ö. Ceylan (Eds.), UDKEK 2011 Proceedings. Paper presented at UDKEK 2011 (pp. 173-185). İstanbul Kültür University, İstanbul.
• Başaran, U. (2011). Atasözlerinin Kalıpsallığı Üzerine. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/9 Summer 2013. P. 757- 770: Ankara.
• Bulut, S. (2012). Anadolu Ağızlarında Kullanılan Kalıp Sözler ve Bu Kalıp Sözlerin Kullanım Özellikleri. Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7/4, Fall 2012, P. 1117-1155, Ankara.
• Büyükkantarcıoğlu, N. (1998). Konuşma Çözümlemesinde Sözel Olmayan Göstergelerin İşlevle- ri Üzerine. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 9, 59-67.
• Canbulat, M. (2013). Türkçe Ders Kitaplarındaki Kalıp Sözler ve Öğrencilerin Kalıp Sözleri Kul- lanma Düzeyleri, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 8/7 Summer 2013, P. 217-232, Ankara.
• Çotuksöken, Y. (1994). Deyimlerimiz. İstanbul: Özgül Yayınları.
• Dursunoğlu, H. (2006). Türkiye Türkçesinde Konuşma Dili ile Yazı Dili Arasındaki İlişki. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 30, 1-21.
• Ekdi Koç, S. (2018). Dilsel Odaklı Konuşma Stratejilerinin Diyalog Botu Üzerine Uygulanımı. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi, Mersin.
• Ekdi Koç, S. ve Sebzecioğlu, T. (2017). Sürdürücü Sorular ve Yorumlar Stratejisinin Diyalog Botu Üzerine Uygulanımı. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, II, 63-71.
• Erol, Ç. (2007).Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Gökdayı, H. (2012). Dilde Kalıplaşma Dereceleri. Çukurova Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Türkoloji Sempozyumu (20-22 Ekim 2011) Bildirileri, 660-670, Adana.
• Gökdayı, H. (2011). Türkçede Kalıp Sözler. Ankara: Kriter Yayınları.
• Güneş, F. (2014). Konuşma Öğretimi Yaklaşım ve Modelleri. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakülte- si Dergisi, 3 (1), 1-27.
• Kansızoğlu, H. B. (2012). Konuşma Dili ve Yazı Dili Etkileşimi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakül- tesi Dergisi, 1 (1), 217-235.
• Kula, O. B. (1996). Dilin Kültürelliği ya da Kültürün Dilselliği. Bilim ve Ütopya, 23, 46-47.
• Öçalan, M. (2007). Sosyal Hizmet Alanında Hizmet Alan ve Verenlerin İletişimi ve Kültür Kod- larımızın Çözülüşü Bağlamında Kopyalama Kalıp Sözlerin Düşündürdükleri, 14-16 Ka- sım 2007 Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Hizmetler Bölümü ‚Çocuk ve Aileye Yönelik Sosyal Hizmetler‛ Konulu Ulusal Sempozyum, Sakarya.
• Özdemir, C. (2015).Bir Kültür Unsuru Olarak Âşık Edebiyatında Kalıp Sözler. Uluslararası Sos- yal Araştırmalar Dergisi. 8 (38), 286-294.
• Özdemir, E. (2000).Erdemin Başı Dil. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Sebzecioğlu, T. (2015). Çevrimiçi Etkileşimli Türkçe Diyalog Botu Projesi: Gökbilge, II. Uluslara- rası Sözlük Bilimi Sempozyumu ‘Elektronik Sözlükler’, 3-4 Kasım 2015, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Sebzecioğlu, T. ve Ekdi Koç, S. (2017). Dilsel Odaklı Rica Etme Stratejilerinin Diyalog Botu Üze- rine Uygulanımı, I. Uluslararası Bilimsel ve Mesleki Çalışmalar Sempozyumu (BİLMES 2017), 5-8 Ekim, Nevşehir, Türkiye.
• Sönmez, S. (1990). Sözlü Dil Yazılı Dil. Dilbilim Araştırmaları, 199-122.
• Sis, H. /Gökçe, B. (2009). Gülten Dayıoğlu’nun Çocuk Öykülerinde Yansımalar ve Kalıp Sözler, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 4/3 Spring 2009, P. 1975-1989, Ankara.
• Tannen, Deborah ve Öztek, Piyale C. (1981) Formulaic Expressions in Turkish and Greek. In F. Coulmas (Eds.). Conversational Routine (pp. 37-54). The Hague: Mouton.
• Tor, G. (2012). Mersin’den Birkaç Kalıp Söz (ilişki sözü) Üzerine. Türkoloji Sempozyumunda sunulan bildiri (20-22 Ekim 2011). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Türk Dil Kurumu Yayınları. (2011). Türkçe Sözlük (11. bs.). Ankara: Yayınevi.
• Yüceol Özezen, M. (2001). Türkçe Deyimler Üzerine Birkaç Söz. Türk Dili Dil ve Edebiyat Der- gisi, 600, 869-879.
• Zijderveld, A. C. (2010). Klişelerin Diktatörlüğü. (Çev. K. Canatan). İstanbul: Açılım Kitap.
• Zülfikar, H. (2007). Dünden Bugüne Türkçe, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 231-668.
• Zülfikar, H. (2015). Söz Varlığı, Yazım ve Anlatım Açısından Türkçedeki Gelişmeler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.