II. MEŞRUTİYET VE ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE TRABZON’DA KADIN

Yıl 2016, Cilt: 10 Sayı: 20, 225 - 274, 31.05.2020

Veysel Usta , Bahar Usta Baki

https://doi.org/10.18220/kid.57041

Cited By: 3

Öz

Sanayi toplumunun ürettiği kentleşme, aynı zamanda modernitenin de temelini oluşturmaktadır. Avrupa’da Toplumsal ve bireysel yaşamın her aşamasını hem derinden, hem de geniş bir açıdan sarsan ve değiştiren bu gelişme, özellikle 19. Yüzyılın başlarından itibaren Osmanlı Devleti’ni de etkilemiştir. Batılılaşma olarak da ifade edilen bu süreç Tanzimat, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinde de varlığını sürdürmüştür. Bu sürecin en önemli çabalarından biri, kadının kamusal alandaki varlığını sağlamak ve toplumsal yaşamı bu çerçevede şekillendirmek olmuştur.

Cumhuriyetin ilanından sonraki süreçte daha organize bir şekilde sürdürülmeye çalışılan modernleşme çabası, bir taşra kenti olan Trabzon’da da karşılık bulmuştur. II. Meşrutiyet ve Erken Cumhuriyet Dönemini konu alan bu makalede, Trabzon’da kadın modernleşmesi süreci, merkez-çevre ilişkisi bağlamında irdelenmeye ve değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Kaynakça

• Arşivler
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
• Trabzon Büyükşehir Belediyesi Arşivi
• Veysel Usta Özel Arşivi
• Gazete ve Dergiler
• Çalı Kuşu
• Feyz
• Hakikat
• Halk
• Kehkeşan
• Necm-i Ati
• Reklam
• Trabzon Muallimler Birliği
• Yeniyol
• Kitap ve Makaleler
• A.C. “Asri Muaşeret Mahfeli Meselesi”, Yeniyol, 21 Nisan 1925.
• AKSOY, Murat, Başörtüsü-Türban, Batılılaşma-Modernleşme, Laiklik ve Örtünme, İstanbul 2005.
• AKTAŞ, Cihan, Tanzimat’tan 12 Mart’a Kılık-Kıyafet ve İktidar, İstanbul 20026.
• ALBAYRAK, Hüseyin, Trabzon Milli Eğitim Tarihi, C:1, İstanbul 2008.
• ARSLAN, Zehra, Trabzon Türk Ocağı (1925-1931), KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Trabzon 2008.
• AYAZ, Hüseyin, “II. Meşrutiyet Dönemi Trabzon Basınından Bir Örnek: Kehkeşan Dergisi”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, S: 14, Bahar 3013.
• AYDOĞAN, Erdal, “Üçüncü Umum Müfettişliğin Kurulması ve III. Umumi Müfettiş Tahsin Uzer’in Bazı Önemli Faaliyetleri”, Atatürk Yolu, S: 33-34, Mayıs-Kasım 2004.
• AZCAN, İbrahim, Türk Modernleşmesi Sürecinde Trabzon Halkevi, Trabzon 2003.
• BAKACAK, Ayça Gelgeç, “Cumhuriyet Dönemi Kadın İmgesi Üzerine Bir Değerlendirme”, AÜ Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı:44, Ankara 2009.
• BALKAYA, İhsan Sabri, 1930 Belediye Seçimleri, Erzurum 2006.
• BAYKAL, Tahir, Bir Jandarma Subayının Gözünden 1937 Yılında Trabzon, (Basılmamış Rapor), Trabzon 1937.
• BERKTAY, Fatmagül, “Cumhuriyet’in 75 Yıllık Serüvenine Kadınlar Açısından Bakmak”, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, Ed. Ayşe Berktay, İstanbul 1998.
• BİRİCİKOĞLU, Hale, Türk Modernleşmesinde Kadın, Second İnternational Conference on Women’s Studies, 2006.
• C. Ş., “Trabzon Asri Hanımlar Cemiyeti”, Yeniyol, 12 Haziran 1925.
• C.T., “Trabzon’da Teceddüd Hareketleri”, Yeniyol, 2 Mayıs 1925.
• COŞAR, A. Mevhibe, “Türkiye’den Bir Kadın Portresi: İlk Kadın İl Genel Meclisi Üyesi Fatma Zehra Saral”, I. Türk Dünyası Kadınlar Kurultayı, Haz. İlhan Gülsün, Ankara 2002.
• ÇAHA, Ömer, Sivil Kadın, Türkiye’de Kadın ve Sivil Toplum, Ankara 2010.
• ÇAKIR, Serpil, Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul 1996.
• ÇAPA, Mesut – ÇİÇEK, Rahmi, “Yirminci Yüzyıl Başlarında Trabzon’da Yaşam”, Trabzon 2004.
• ÇAPA, Mesut, “Giyim Kuşamda Medeni Kıyafetlerin Benimsenmesi ve Trabzon Örneği”, Toplumsal Tarih, S: 30, (1996).
• _____, “Trabzon Vilayeti Terakki ve Teali Kulübü”, Tarih ve Toplum, Mayıs 1993, C:19, S: 113.
• ÇOLAK, Hikmet, 1930 Belediye Seçimleri, AÜ Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2007.
• DURAKBAŞA, Ayşe, “Cumhuriyet Dönemi’nde Modern Kadın ve Erkek Kimliklerinin Oluşumu: Kemalist Kadın Kimliği ve “Münevver Erkekler”, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul 1998.
• _____, “Halide Edip: Türk Modernleşmesi ve Feminizm”, İstanbul 2012.
• EĞRİ, Sadettin, “II. Abdülhamit Döneminde Eğitim Sisteminde Modernleşme Çabaları: Kızların Eğitimi ve Bursa İnas Rüşdiye Mektebi”, U.Ü Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 15, S: 26 (2014/1).
• ELİUZ, Ülkü, Tanzimat Romanında Feminist Söylem, Trabzon 2009.
• EMİROĞLU, Kudret, “Çalıkuşu Gazetesi-1926 Trabzon’unda Siyaset, Feminizm ve Futbol”, Fırtına-İhtilal-Efsane Trabzonspor, Der: Hakan Kulaçoğlu, İstanbul 2004.
• _____,Trabzon’da Jön Türkler, Trabzon 1989, Ankara 1989.
• GÖLE, Nilüfer, “Modern Mahrem: Medeniyet ve Örtünme”, Metis Yayınları, İstanbul 2014.
• GÜZEL, Şehmus, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Toplumsal Değişim ve Kadın”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C: 4, İstanbul 1985.
• Hafız Zühtü, “Okumak, Yazmak ve Kadınlar”, Vatan Hediyesi, Trabzon 1329.
• Halit Rıfkı, “Kulüplerde Gençlik”, Necm-i Ati, 1 Ocak 1928.
• KADIOĞLU, Ayşe, “Cinselliğin İnkârı: Büyük Toplumsal Projelerin Nesnesi Olarak Türk Kadınları”, 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler, İstanbul 1998.
• KAPLAN, Leyla, “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Kadın Milletvekilleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S: 34, C: XII, Mart 1996.
• _____, Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını 1908-1960, Ankara 1998.
• KÖKSAL, Ülkü, Trabzon’da Dernekleşme Süreci 1919-1950, KTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Trabzon 2015.
• KURNAZ, Şefika, Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını, Ankara 1991.
• Muhsin Ertuğrul, “Trabzonlular Hangi Oyunları Seviyorlar“, Vakit, 11 Haziran 1925.
• Münir Hayri, “Trabzon’da Darülbedayi: Bekâr Ali Bey”, Yeniyol, 24 Mayıs 1925.
• Müşahede ve Mülameze: Kadınlarımızda Atalet, Yeniyol, 4 Mart 1926.
• Nezihe, “Menekşe”, Kehkeşan, No: 8, 1 Teşrinisani 1325.
• Nermin, “Kadın Mektupları”, Kehkeşan, No: 23-24, 10 Temmuz 1326.
• ÖKSÜZ, Hikmet – COŞAR, A. Mevhibe, “Kadının ‘Yeniden Toplumsallaşması/ Siyasete Katılımı/Kıyafet Meselesi’ ve Trabzon’dan Bir Kadın Portresi”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu 3-5 Mayıs 2001, Trabzon 2002.
• ÖKSÜZ, Hikmet – USTA, Veysel, Mustafa Reşit Tarakçıoğlu Hayatı, Hatıratı ve Trabzon’un Yakın Tarihi, Trabzon 2008.
• ÖKSÜZ, Melek, “Tesettür Tartışmalarının Dünü: II. Meşrutiyet Dönemi”, Turkish Studies, C: 7/4, Yıl: 2012.
• _____, “Trabzon Muhibb-i Fen ve Marifet Gençler Kulübü”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Bahar 2007, S: 2, s. 55-65.
• _____, “Trabzon’un İlk Kadın Konferansçısı: Süreyya Hulusi”, Türkiye’de Kadın Hakları, Sorunları ve Çözüm Yolları 02-03 Aralık 2009, Yeditepe Üniversitesi, s. 89-97. Polat, Nazım Hikmet, Müdafaa-i Milliye Cemiyeti, Ankara 1991.
• PULATHANELİ, Arslan, Kıyı Dergisi, Nisan 1988, S: 25.
• SANCAR, Serpil, “Otoriter Türk Modernleşmesinin Cinsiyet Rejimi”, Doğu Batı, Yıl:7, S:29, Ankara 2004.
• Süreyya Hulusi, “Türk Kadınının Türk İçtimaiyatındaki Meki ve Vazifelerini Tetkik”, Türk Yurdu, C:3, No: 16, (Şubat 1926).
• TALUY, Hayrettin Ziya, “Akşam Kız Sanat Okulu ve Trabzon Kadınlığı”, Yeniyol, 17 Mayıs 1937.
• TEKELİ, Şirin, “Kadın”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 5, İstanbul 1983.
• TOSKA, Zehra, “Haremden Kadın Partisine Giden Yolda Kadın Dergileri-Gündemleri ve Öncü Kadınlar”, Defter Dergisi, S:21, 2012.
• Trabzon Kadınlığında İnkılâp”, Yeniyol, 16 Ocak 1926.
• Trabzon Vilayeti Salnamesi 1902, Haz. Kudret Emiroğlu, Ankara 2008.
• Trabzonlu İlk Hanım Memurlarımız”, Yeniyol, 1 Ekim 1925.
• TURGUT, Şükrü, “Trabzon Mektubu”, Hakikat, 17 Kasım 1926.
• TÜRER, Ferzan, Atatürk İnkılâpları Açısından Türk Kadınının Sosyal ve Hukuki Durumu, A.Ü. Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 1988.
• USTA, Veysel, “Balkan Harbi’nde Trabzon: Trabzon Gönüllüleri ve Yardımlar”, Uluslararası Trabzon ve Çevresi Kültür ve Tarih Sempozyumu 16-18 Mayıs 2006, C: 1, Trabzon 2011.
• _____, Atatürk ve Trabzon, Trabzon 2011.
• UYAR, Hakkı, “Erken Cumhuriyet Döneminde Kadın ve Erkeklerin Örtünme Sorunu”, Bugünün Bilgileriyle Kemal’in Türkiyesi, İstanbul 2012.
• YAŞIN, Yael Navaro, “Evde Taylorizm: Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Yıllarında Ev İşinin Rasyonelleşmesi (1928-40)”, Toplum ve Bilim, S: 84, Bahar 2000.
• YAZICI, Mustafa, Trabzon Belediye Başkanları, Trabzon 1997.
• YURDSEVER ATEŞ, Nevin, Yeni Harflerle Kadın Yolu/ Türk Kadın Yolu (1925-1927), İstanbul 2009.