ŞALPAZARI ÖRNEĞİNDE DOĞU KARADENİZ’DE “TEMEL” ADININ KİŞİ VE SÜLALE ADI OLARAK KULLANIMI ÜZERİNE

Yıl 2020, Cilt: 14 Sayı: 28, 489 - 508, 30.04.2020

Musa Yavuz Alptekin

https://doi.org/10.18220/kid.729916

Öz

Trabzon merkezli Karadeniz Bölgesinde ‘Temel’ ismi en yaygın ve en sık tekrar eden isimlerden birisidir. Oysa bu isimle ilgili iki husus son derece dikkate değerdir. İlk olarak, araştırıldığında görülecektir ki, ‘temel’ sözcüğü etimolojik olarak Türkçe kökenli bir sözcük değildir. İkinci olarak, bu sözcük bir isim olarak etimolojik kökenine uygun bir şekilde Anadolu Rumları arasında değil, aksine Anadolu Türklerinde, özellikle Trabzon ve Doğu Karadeniz Türkleri arasında kullanılmış ve yaygınlaşmıştır. Farklı etimolojik kökene rağmen, bir sözcüğün belli bir toplum arasında isim olarak yaygınlaşması, sözcüğün anlam derinliğiyle ve hayata dokunan yönleriyle, o topluluğun yaşama tarzı arasında sıkı bir ilişkiyi gerektirir. Bu çalışmada, söz konusu ilişki, Trabzon’un 24 Oğuz Boyundan birisi Çepni Türkleriyle meskûn olmak bakımından meşhur olan Şalpazarı İlçesi ve 24 köyü kapsamında incelenecektir. Söz konusu incelemede, 1831 nüfus sayımı belgelerindeki bilgilerin, ‘Temel’ ismi bağlamında, güncel durumla karşılaştırılması yapılacaktır. Dolayısıyla çalışmanın veri toplama tekniği tarihsel karşılaştır-malı araştırma ve saha çalışması olacaktır.

Anahtar Kelimeler

‘Temel’ ismi, Etimolojik Kökenler, Trabzon, Doğu Karadeniz, Toplumsal Yaşam

THE USE OF COMMON PROPER NOUN “TEMEL” AS PERSONAL AND FAMILY (SÜLÂLE) NAME: CASE OF ŞALPAZARI

Öz

The proper noun 'Temel' is one of the most common and frequently used names around Trabzon and particularly in the Eastern Black Sea region. However, two points are extremely remarkable concerning this name. Firstly, from an etymological perspective, the word “Temel” is not a Turkish word. Secondly, as the word etymology suggests, the word was popular and used by Anatolian Greeks and then became widespread among Anatolian Turks, particularly Trabzon and Eastern Black Sea Turks. Despite the different etymological origin, it seems that the word was borrowed by the Turks. This study deals with the proliferation of a word as a name among individuals and families, which requires a close relationship between the depth of meanings of the word and the interactive cultures of the communities. This study, therefore, examines these relationships between the cultures in the district of Şalpazarı and 24 villages in Trabzon, known as the settlement area of Çepni Turks popularising the name, one of the 24 Oguz tribes in Trabzon. Employing a historical comparative research and field study as data collection techniques, the survey reviews the use of the name “Temel”, as documented in the 1835 census, and compares these findings with the current data.

Anahtar Kelimeler

Name of ‘Temel’, Etymological Origins, Trabzon, Eastern Karadeniz, Social Life

Kaynakça

• KAYNAKLAR
• 1.Kitap ve Makaleler
• AÇA, Mustafa, “Trabzon Balıkçılık Kültüründe Akçaabat’ın Yeri ve Akgün Ailesi”, Dünden Bugüne Akçaabat Sempozyumu (26-28 Nisan 2013 Bildiriler Kitabı), Akçaabat Belediyesi, İstanbul 2014, ss. 651-667.
• AKSOY SHERIDAN, R. Aslıhan, “Temel Fıkralarında Ötekileştirme Boyutu”, Milli Folklor, S: 75, 2007, ss. 95-103.
• ALİKILIÇ, Dündar, Haz. (2013). Sürmene Nüfus Defteri Sürmene, Araklı, Köprübaşı 1834, Alioğlu Yayınları, İstanbul 2013.
• ALPTEKİN, M. Yavuz, “1835’ten Günümüze Şalpazarı’nın Etno-Demografisi”, Şalpazarı Tarih-Kültür-İnsan, Haz. Veysel Usta, Serander Yayınları, İstanbul 2017, ss. 139-226.
• ALPTEKİN, M. Yavuz, Şehir ve Toplum, Beta Yayınevi, İstanbul 2012.
• ASAN, Ömer, Ed. Temel Kimdir?, Heyamola Yayınları, İstanbul 2006.
• CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, Çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
• ÇELİK, Ali, “Doğu Karadeniz Fıkraları ve Temel Tipi”, Toroslardan Tanrı Dağlarına Türk Halk Biliminin Ulu Çınarı Ali Berat Alptekin Armağanı, Kömen Yayınları, Konya 2019, ss. 415-421.
• DEMİRCİ, Süleyman- KARTAL, Kazım, “Osmanlı Nüfus Defterlerinin Tarih Yazımındaki Yeri: 1835 Tarihli Trabzon Vilayeti Maçuka/Maçka Kazası Müslim Nüfus Defteri Örneği”, History Studies, C: 6, S: 3, 2014, ss. 119-145.
• DEMİRCİOĞLU, Sezgin-BİLGİN, Süleyman, Haz. Of Nüfus Defteri (1834), Şenyıldız Yayınları, İstanbul 2011.
• EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatname, Çev. Zuhuri Danışman, Zuhuri Danışman Yayınevi, İstanbul 1972. GERÇEK, Bekir, “Temeli Tanımak”, Temel Kimdir?, Ed. Ömer Asan, Heyamola Yayınları, İstanbul 2006, ss. 288-291.
• GÖKŞEN, Cengiz, Temel Fıkraları Üzerine Bir Araştırma, Selçuk Üniver-sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Konya 2002.
• MALESEVIC, Sinisa, Etnik Sosyoloji, Çev. Tuğça Poyraz Tacoğlu vd., Nobel Yayınevi, Ankara 2019.
• MEMİŞ, Ekrem, Eski ÇağdaTürkler, Çizgi Kitabevi, Konya 2005.
• MELİKOF, Irene, Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe, Çev. Turan Alptekin, Cumhuriyet Yayınları, İstanbul 1999.
• ÖZKIRIMLI, Umut, Milliyetçilik Kuramları Eleştirel Bir Bakış, Doğu Batı Yayınları, Ankara 2009.
• SAFİ, Muhammet, Rize Tahrir-i Öşür Envanteri 1850 Rize Sülaleleri, Has Matbaacılık, İstanbul 2007.
• SAYDAM, Abdullah, “XIX. Yüzyılda Reform İhtiyacının Taşradaki Yansımalarına Bir Örnek: Akçaabat Kazası”, Osmanlı Araştırmaları, S: XXI, 2001, ss. 133-187.
• TOPAL, Zehra, Haz. 1840 Tarihli Akçaabat Nüfus Kayıtları, Akçaabat Belediyesi, Trabzon 2010.
• TURSUN, Vahit, Romeika-Türkçe Sözlük Trabzon Rumcası, Heyamola Yayınları, İstanbul 2019.
• USTA, Veysel, “Nüfus Kayıtlarına Göre 1921 Yılında Akçaabat’ta Kullanılan İsimler Hakkında Bir Değerlendirme”, Uluslararası Dünden Bugüne Akçaabat Sempozyumu 12-14 Ekim 2018, (Bildiriler Kitabı), C: 1, Akçaabat Belediyesi, İstanbul 2009, ss. 77-90.
• YÜKSEL, Ayhan, Haz. Tirebolu Kazası Nüfus Defteri Tirebolu, Espiye, Yağlıdere, Güce Nüfus Kayıtları (1835-1847), Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2013.
• 2.İnternet Kaynakları
• Etimoloji Türkçe, “Temel” maddesi, https://www.etimolojiturkce.com/kelime/ temel, 06.04.2019, Açık Erişim.
• Nişanyan Sözlük, “temel” maddesi, https://www.nisanyansozluk.com/?k= temel, 07.04.2009, Açık Erişim.
• TDK Divan-ı Lügat-it Türk Dizini, http://www.achiq.org/pitikler/dlt---.pdf, 07.04.2019, Açık Erişim. TDK Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/, 20.12. 2019, Açık Erişim.
• 3.Mülakatlar
• M. Yavuz ALPTEKİN tarafından Temel Öğretmen İle Özel Mülakat, (Trabzon Ekim 2017).