“İSPİR KADIOĞLU MADRASAH” IN THE CONTEX OF OTTOMAN MADRASAH AND EVALUATİON ON IT’S LOCATION

Yıl 2020, Cilt: 15 Sayı: 29, 227 - 250, 28.10.2020

Emriye Kazaz

https://doi.org/10.18220/kid.817561

Öz

İspir region, which is one of the substantial settlements of the Middle Coruh Basin, has been an attractive settlement centre for many societies and states throughout history as one of the critical crossroads between east and west, north and south due to its location. Besides the many castles and churches bearing the traces of these civilizations in the region, there are many historical buildings such as mosques, masjids and inns. İspir Kadıoğlu Madrasa is one the most important monumental building in the centre besides İspir Castle, where the Kale Mosque and the church ruins are located, and Tuğrul Şah Mosque. Kadıoğlu Madrasah, built in the first half of the 18th century, consists of student cells lined around a rectangular open courtyard. There is an empty and ruined Melik Halil Gazi Masjid in its immediate vicinity and a building ruin likely to be Melik Halil Zaviye mentioned in historical sources. This study examines the architectural features of İspir Kadıoğlu Madrasah, a structure in the late Ottoman period, and analyses in depth the typologies and features compatible and unusual with central practices within the context of Ottoman madrasah. Furthermore, the study presents the observations and evaluations about its relationship with Melik Halil Gazi Masjid and Melik Halil Zaviye, built before the Ottoman period.

Anahtar Kelimeler

İspir Kadıoğlu Madrasah, Architecture of the Ottoman Madrasah, Open Courtyard Madrasah, Melik Halil Gazi Masjid, Melik Halil Zaviye

OSMANLI MEDRESELERİ BAĞLAMINDA “İSPİR KADIOĞLU MEDRESESİ” VE KONUMU ÜZERİNE DEĞERLENDİRMELER

Öz

Orta Çoruh Havzası’nın önemli yerleşimlerinden biri olan İspir bölgesi, bulunduğu coğrafi konum nedeniyle doğu-batı ve kuzey-güney arasında önemli kavşak noktalarından biri olarak tarih boyunca çok sayıda toplum ve devlet için cazip bir yerleşim merkezi olmuştur. Bölgede bu medeniyetlerin izlerini taşıyan çok sayıda kale ve kilise yanında cami, mescit ve han gibi çok sayıda tarihi yapı bulunmaktadır. İspir Kadıoğlu Medresesi, Kale Camisi ve kilise kalıntısının yer aldığı İspir Kalesi ve Tuğrul Şah Camisi dışında merkezdeki en önemli anıtsal yapıdır. 18. yy’lın ilk yarısında inşa edilen Kadıoğlu Medresesi dikdörtgen açık avlu çevresinde sıralanan öğrenci hücrelerinden oluşmaktadır. Yakın çevresinde boş ve harap durumda Melik Halil Gazi Mescidi ve tarihi kaynaklarda adı geçen Melik Halil Zaviyesi olması muhtemel bir yapı kalıntısı bulunmaktadır.
Bu çalışmada, geç dönem Osmanlı yapısı olan İspir Kadıoğlu Medresesi mimari özellikleri Osmanlı medrese tipolojileri bağlamında derinlemesine incelenerek merkezi pratiklerle uyumlu ve sıradışı özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Ayrıca Osmanlı dönemi öncesinde inşa edilen yakın çevresindeki Melik Halil Gazi Mescidi ve Melik Halil Zaviyesi ile ilişkisi üzerine gözlemler ve değerlendirmeler aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İspir Kadıoğlu Medresesi, Osmanlı Medrese Mimarisi, Açık Avlulu Medrese, Melik Halil Gazi Mescidi, Melik Halil Zaviyesi

Kaynakça

• URL-1. http://www.ispir.gov.tr/ispir-ve-cevresindeki-kultur-varliklari (Erişim tarihi: Eylül, 2019)
• URL-2. https://okuryazarim.com/anadolu-selcuklu-donemi-mimari-planlari/ (Erişim tarihi: 09/05/2020)
• URL-3. https://okuryazarim.com/erken-osmanli-donemi-mimari-planlari/ suleyman-pasa-medresesi-iznik-plan-e-h-ayverdi/https://okuryazarim.com/klasik-osmanli-donemi-mimari-planlari/ (Erişim tarihi: 09/05/2020).
• URL-4. https://okuryazarim.com/klasik-osmanli-donemi-mimari-planlari/ (Erişim tarihi: 09/05/2020).
• URL-5. https://islamansiklopedisi.org.tr/damad-ibrahim-pasa-kulliyesi--istanbul (Erişim tarihi: 09/05/2020).
• AHUNBAY, Zeynep, “Mimar Sinan’ın Eğitim Yapıları; Medreseler, Darülkurralar, Mektepler”, Mimarbaşı Kocasinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri I, (Gün.) Nuri Palta, C: 1, Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul 1988, ss. 239-309.
• AKTEMUR, M. Murat- KUKARACI, İ. Umut, Kültür Varlıklarıyla İspir, İspir Kaymakamlığı Kültür Yayınları, Erzurum 2004.
• AREL, Ayda, “Menteşeoğulları Beyliği Devrinde Peçin Şehri”, Anadolu Sanatı Araştırmaları, N:1 (ayrı baskı), İstanbul 1968, ss. 69-101.
• ASLANAPA, Oktay, Turkish Art and Architecture, Atatürk Culture Center Publications (2nd edition), Ankara 2004.
• CANER, Çağla-BAKIRER, Ömür “Anadolu Selçuklu Dönemi Yapılarından Medrese ve Camilerde Portal”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, V: 10, I: 10, 2009, ss. 13-30.
• ÇAĞLAYAN, M. Y., Şu Bizim İspir, İspir Turizm Kültür ve Kalkınma Derneği Yayını, İstanbul 1981.
• DEMİRALP, Yekta, “İzmir/Seferihisar (Düzce) Köyü Medresesi”, Sanat Tarihi Dergisi, XXVI/1, Nisan 2017, ss. 117-129.
• DEMİRALP, Yekta, “Osmanlı Öncesi Anadolu Medreselerinde Örtü ve Erken Osmanlı Medreseleriyle Karşılaştırma”, Sanat Tarihi Dergisi, S: XV/2, Ekim 2006, ss. 29-48.
• DEMİRALP, Yekta, Erken Dönem Osmanlı Medreseleri (1300-1500), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 1997.
• FATSA, Mehmet, “Yukarı Çoruh ve Kelkit Vadisi’nin İslamlaşmasına Öncülük Eden Türk Dervişleri”, Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırmalar Dergisi, Y: 9, S: 22, s. 257-281.
• GÜNDOĞDU, Hamza, “İspir Merkezindeki Tarihi Kalıntılar”, İspir - Pazaryolu Tarih, Kültür ve Ekonomi Sempozyumu, 26-28 Haziran, İspir 2008, ss. 1-11.
• GÜNDOĞDU, Hamza-BAYHAN, A. Ali-ARSLAN, Muhammet, Sanat Tarihi Açısından Erzurum, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayınları, Erzurum 2010.
• HIZLI, Mefail, “Kuruluşundan Osmanlılara Kadar Medreseler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, C: 2, S: 2, Y: 2, 1987, ss. 273-281.
• İPŞİRLİ, Mehmet, “Medrese: Osmanlı Dönemi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C: 28, Ankara 2003, ss. 327-333.
• KILIÇ, Ümit, “XVI. Yüzyılda Erzurum Vilayetinde Vakıflar”, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2005.
• KONYALI, İ. Hakkı, Abideleri ve Kitabeleri İle Erzurum Tarihi, Semih Ofset, Ankara 2010.
• KÖŞKLÜ, Zerrin, 17. Yüzyıl ve 18. Yüzyıl Osmanlı Medreselerinin Tipolojisi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi ABD, Erzurum 1999.
• KUBAN, Doğan, Osmanlı Mimarisi, YEM Yayın, İstanbul 2007.
• KURAN, Abdullah, Anadolu Medreseleri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1969.
• ORMAN, İsmail, “Mimari”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 28, Ankara 2003, ss. 338-340.
• ÖZERGİN, M. Kemal, “Eski Bir Rûznâme’ye Göre İstanbul ve Rumeli Medreseleri”, İÜ Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S: 4-5, Ağustos 1973-1974, ss. 263-290.
• ÖZGER, Yunus, “XIX. Yüzyıl Ortalarında İspir Kazasında Vakıflar (Evkaf Nezareti Defterlerine Göre)”, Karadeniz Araştırmaları, C: 6, S: 21, Bahar 2009, ss. 31-47.
• ÖZTÜRK, Şehabettin, R. Eser Gültekin, “Van- Gürpınar/ Güzelsu / Hoşap Hasan Bey Medresesi Koruma Sorunları Ve Öneriler”, V. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu, Van 2009, ss. 234-243.
• SÖZEN, Metin, Anadolu Medreseleri Selçuklu ve Beylikler Devri, İstanbul Teknik Üniversitesi Matbaası, İstanbul 1970.
• ŞAHİN, Soner, Değişim Sürecinde Osmanlı Mimarlığı III. Ahmet ve I. Mahmud Dönemi (1703-1754), İTÜ Mimarlık ABD, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009.
• TANMAN, M. Baha, “Hücre”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 18, İstanbul 1998, ss. 455-456.
• ULUÇAM, Abdüsselam, “Van ve Çevresindeki Osmanlı Medreseleri İle Eğitim Öğretimdeki Yerleri”, XIII. Türk Tarih Kongresi, C: III, K: II, Ankara 1999 ss. 1-19.
• YURTTAŞ, Hüseyin- KÖŞKLÜ, Zerrin, “Erzurum-İspir Kadıoğlu Medresesi”, Erzurum İspirli Kadızade Mehmed Arif Efendi ve Ömer Efendi Sempozyumu, Ed. Ömer Kara, Erzurum 2014, ss. 69-81.
• YÜKSEL, İ. Aydın, Osmanlı Mimarisinde Kanuni Sultan Süleyman Devri (926-974/1520-1566), C: VI, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 2004.