GELENEĞİN YENİDEN KEŞFİ: GÜMÜŞHANE ÖRNEĞİ ÇERÇEVESİNDE ZİYARET YERLERİNİN HASTALIKLARIN TEDAVİSİNDEKİ İŞLEVİ

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 34, 533 - 550, 04.05.2023

Fatma Yıldırmış

https://doi.org/10.18220/kid.1292234

Öz

Zengin bir muhtevayla günümüze kadar gelmiş tedavi yöntemlerini içeren Türk halk hekimliğinin tedavi yöntemlerinden biri ziyaret yerlerine giderek şifa aramaktır. Bütün Türk toplumlarında kutsallığına ve sağaltıcı gücüne inanılan ziyaret yerleri, geçmişte bir tedavi merkezi olarak işlev görmüştür. Oralarda dua etmek, adak adamak, kurban kesmek, mum yakmak, para atmak, bazen bir gece orada uyumak tedavi için uygulanan pratiklerdir. Bu ziyaret yerleri içinde hastalıklara iyi geldiğine inanılan türbeler, yatırlar, su gözeleri, mağaralar, ağaçlar, taşlar, kayalar, tepeler mevcuttur. Anadolu toprakları bu açıdan zengin bir birikime sahiptir.
Halk hekimliği uygulamaları, onları uygulayan insanların ekonomik ve sosyal şartlarının değişmesi ve modern tıbbın gelişmesiyle ikinci plana atılmıştır. Fakat geleneksel tıbba olan ihtiyaç tekrar artınca geleneğin yeniden keşfi gündeme gelmiştir. Bu makalede örneklem olarak Gümüşhane ve ilçeleri seçilmiş, örneklem içerisindeki ziyaret yerleri tespit edilerek hangi hastalığa tedavi olarak hangilerinin tercih edildiği incelenmiştir. Makalede gözlem, görüşme, kılavuz ve kaynak kişilerden bilgi toplama yöntemleri ve literatür taraması kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gümüşhane, Halk Hekimliği, Ziyaret Yerleri, Geleneğin Yeniden Keşfi.

REDISCOVERY OF TRADITION: THE FUNCTION OF VISITING PLACES IN THE TREATMENT OF DISEASES IN THE FRAMEWORK OF GÜMÜŞHANE SAMPLE

Öz

One of the treatment methods of Turkish folk medicine, which includes treatment methods that have survived to the present day with a rich content, is to seek healing by going to the places to visit. The places to visit, which are believed to have holiness and healing power in all Turkish societies, have functioned as a treatment center in the past. Praying there, making offerings, sacrificing, lighting candles, throwing money, and sometimes sleeping there at night are all practices for treatment. These places include tombs, entombed saints, water springs, caves, trees, stones, rocks, and hills believed to be good for diseases. The Anatolian lands have a rich accumulation in this respect.
Folk medicine practices have been put in the second place with the change in the economic and social conditions of the people who practice them and the development of modern medicine. However, when the need for traditional medicine increased again, the rediscovery of tradition came to the fore. Accordingly, in this article, Gümüşhane and its districts were selected as the sample, the places to visit in this sample were determined, and which places were preferred as a treatment for which disease was examined. In the article, observation, interview, guide and information collection methods from source persons and literature review were used.

Anahtar Kelimeler

Gümüşhane, Folk Medicine, Places to Visit, Rediscovery of Tradition.

Kaynakça

• 1.Kitap ve Makaleler ALPTEKİN, Ali Berat, “Türk Halk Hikâyelerinde Halk Hekimliği”, Millî Folklor, S: 86, Ankara 2010, ss. 5-19. ARTUN, Erman, Dinî-Tasavvufî Halk Edebiyatı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2006. BAYRAKTAR, Zülfikar, “Geleneğin Güncellenmesi Bağlamında Masaldan Çizgi Filme Keloğlan Tipi Üzerine”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C: X, S: IX, ss. 19-51. BORATAV, Pertev Naili, 100 Soruda Türk Folkloru, Bilgesu Yayıncılık, Ankara 2015. ÇOBANOĞLU, Özkul Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Ankara: Akçağ Yayınları, 2003. ELİADE, Mircea, Dinler Tarihine Giriş, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2009. ELİADE, Mircea, Şamanizm, İmge Kitabevi, Ankara 2018. ELİADE, Mircea, Mitlerin Özellikleri, Alfa Basım Yayım, İstanbul 2018. ESİN, Emel, Türk Kozmolojisine Giriş̧, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2001. GÜMÜŞHANE İLİ KÜLTÜR ENVANTERİ, Öncü Basımevi, Ankara 2016. GÜNAY, Ünver, “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S: 15, Kayseri 2003, ss. 5-36. GÜNAY, Ünver-GÜNGÖR, Harun, Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dini Tarihi, Berikan Yayınevi, Ankara 2015. GÜNGÖR, Harun, Eski Türklerde Din ve Düşünce, Türkler, C:3, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2002. HANÇERLİOĞLU, Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, C: 6, Remzi Kitabevi, İstanbul 2005. İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1986. KAYA, Muharrem, “Eski Türk İnançlarının Türkiye’deki Halk Hekimliğinde İzleri”, folklor/edebiyat, C: VII, S: 25, Ankara 2001, ss. 199-218. OCAK, Ahmet Yaşar, Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1992. OCAK, Ahmet Yaşar, Türk Halk İnançlarında ve Edebiyatında Evliya Menkabeleri, Kültür Bakanlığı, Ankara 1984. ÖGEL, Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2001. ÖNAY, Yılmaz, “Van Folklorunda Hastalıkların Tedavisi İle İlgili Anlatılan Efsaneler”, Türk Kültürü ve Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, C:1, S: 1, Van 2020, ss. 89-99. ÖZKAN, Haldun, “Gümüşhane’de Osmanlı Dönemi Türbeleri”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (41), 2009, ss. 145-171. RADLOFF, Wilhelm, Türklük ve Şamanlık, Örgün Yayınevi, İstanbul 2012. ŞENER, Cemal, Şamanizm Türklerin Müslümanlıktan Önceki Dini, AD Yayıncılık, İstanbul 1997. TEK, Recep, “Anadolu Türk Halk Hekimliği Uygulamalarında Analojik Düşünce”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, S: 18, Nevşehir 2021, ss. 15-26. TEK, Recep, “Anadolu Türk Halk Hekimliğinde Toprak”, SEFAD, S: 39, Konya 2018, ss. 189-204. YODER, Don, “Halk Tıbbı ve Modern Tıp”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3, Ed. Ö. Oğuz- S. Gürçayır vd., Çev. Sibel Yoğurtçuoğlu-Ayfer Gülüm, Geleneksel Yayıncılık, Ankara 2009, ss. 391-397. YÜCEKAL ARPACI, Günnur, Gök-Tanrı İnancının Bilinmeyenleri Din ve Millet Kavramları, Çatı Kitapları, İstanbul 2012.
• 2.Kaynak Kişi Listesi KK1- Kadir Yıldız, 1969, Şiran, Yüksekokul Mezunu, büyüklerinden öğrenmiştir. KK2- İsmail Güvendi, 1974, Kürtün, Üniversite Mezunu, İmam, bizzat kendisi tanıktır. KK3- Nermin Şahinöz, 1987, Torul, Lise Mezunu, Ev Hanımı, bizzat kendisi şahittir. KK4- Fikret Duran, 1972, Kelkit, Lise Mezunu, Muhtar, bizzat kendisi şahittir. KK5- Abdulbaki Kara, 1986, Şiran, Yüksek Lisans Mezunu, Esnaf, bizzat kendisi tanıktır. KK6- Havva Şahinöz, 1988, Merkez, Üniversite, Ev Hanımı, bizzat kendisi tanıktır. KK7- Ekrem Turhan, 1968, Kelkit, Lisans Mezunu, Memur, büyüklerinden öğrenmiştir. KK8- Bünyamin Aygün, 1975, Köse, Lise Mezunu, Memur, bizzat kendisi tanıktır. KK9- Sadık Söylemez, 1983, Kelkit, Üniversite Mezunu, Esnaf, bizzat kendisi tanıktır. KK10- İbrahim Özdemir, 1949, Torul, Lise Mezunu, Emekli Gazeteci, çevresinden öğrenmiştir. KK11-Birgül Tonguroğlu, 1971, Merkez, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı, bizzat kendisi tanıktır. KK12- Pınar Aydurmuş, 1972, Merkez, Lise Mezunu, Ev Hanımı, bizzat kendisi tanıktır ve ayrıca çevresinden öğrenmiştir. KK13- Halit Şahin, 1956, Kelkit, İlkokul Mezunu, Emekli, çevresinden duymuştur. KK14- Gülperi Doğan, 1973, Merkez, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı, bizzat kendisi tanıktır. KK15- Havva Pekin, 1933, Torul, okuma yazma bilmiyor, ev hanımı, bizzat kendisi tanıktır. KK16- Fadime Keleş, 1946, Torul, okuma yazma biliyor, ev hanımı, bizzat kendisi tanıktır. KK17- Celali ARSLAN, Merkez, öğretmen, 1968, üniversite mezunu, büyüklerinden duymuştur.