DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE BİR SINIR HATTI: AĞASAR (AKHİSAR) VADİSİ

Yıl 2023, Cilt: 17 Sayı: 35, 191 - 208, 23.10.2023

Hava Kıran

https://doi.org/10.18220/kid.1380320

Öz

1071 Malazgirt Zaferinden sonra Anadolu’nun diğer bölgeleri gibi Doğu Karadeniz de akın akın Türkmen akınlarına maruz kalmıştır. Anadolu’da Moğol istilasının yaşandığı XIII. yüzyılda ise Türkiye Selçuklularının güç kaybetmesi ile Doğu Karadeniz’in Türkleşme sürecinin konar-göçer Türkmen akınları ve göçleriyle devam ettiğini görmekteyiz. XIII. yüzyılın son çeyreğinden itibaren Rumlara karşı yürüttüğü mücadelelerle kendinden söz ettiren Çepniler, adım adım Doğu Karadeniz Dağlarını ve vadilerini ele geçirerek XIV. yüzyılda Ağasar Vadisi’nin güneyinde yükselen yaylalık alanlarda varlığını hissettirmeye başlamıştır. XIV. yüzyılın özellikle ikinci yarısından itibaren Ağasar Vadisi, Rumlarla Çepniler arasında bir tampon bölge haline gelmişti ve vadinin batı yamacındaki dağlar ile vadi bitimindeki yaylalık alanlar Çepnilerin hâkimiyet sahasının en doğu ucunu oluşturuyordu. Bu çalışmada, Ağasar Vadisi’ni çevreleyen dağlık, yaylalık alanlardaki yoğun Çepni-Türkmen faaliyetleri sonucunda Ağasar Vadisi’nin adeta bir sınır hattına dönüşme süreci üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Trabzon, Ağasar Vadisi, Türkler, Rumlar, Çepniler

Kaynakça

• ARRİANUS, Arrıanus’un Karadeniz Seyahati (Arrıanı Perıplus Pontı Euxını), Çev. Murat Arslan, OdinYayıncılık, İstanbul 2005.
• AŞIKPAŞAZADE Ahmet Âşikî, Tevarih-i Âl-i Osman, Notlandıran Âlî Bey, Matbaa-i Âmire, 1332.
• BOSTAN, M. Hanefi, XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat, TTK Basımevi, Ankara 2002.
• BOSTAN, Arşiv Belgelerine Göre Karadeniz'de Nüfus Hareketleri ve Nüfusun Etnik Yapısı, Nöbetçi Yayınevi, İstanbul 2012.
• BRYER, Anthony A. M., "Rumlar ve Türkmenler: Karadeniz İstisnası, Çev. M. Sibel Dinçel-Murat Keçiş, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C: 8, S: 16, 2014, ss.177-232.
• BRYER, Anthony, David Winfield, Karadeniz’in Ortaçağ Dönemi Eserleri, C: I, Çev. İsmail Köse, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2020.
• CLAVİJO, Timur Devrinde Semerkand’a Seyahat, Çev. Ö. R. Doğrul, Nakışlar Yayınevi, İstanbul 1975.
• DEMİR, Necati, “Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesinde Çepni Türkmenleri İle Güvenç Abdal Ocağı’nın Kuruluşu” Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 63, 2013,ss.77-110.
• DEMİR, Necati, ,Tarihi Süreç İçinde Karadeniz, Altınordu Yayınları, Ankara 2018.
• EKŞİOĞLU, Ayşen Gönül- ZEYBEK, Halil İbrahim, "Yayla Turizmi Açısından Bir İnceleme: Kürtün Yaylaları(Gümüşhane)", Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,12/3, 2021, ss.1298-1308.
• EMECEN, Feridun M.,“Etnik ve Sosyal Bir Sınır Olarak Ağasar Vadisi Yerleşim Tarihi Üzerine Görüşler”, Şalpazarı, Tarih, Kültür, İnsan, Haz. Veysel Usta, Serander Yayınları, Trabzon 2018, ss.43-50.
• EMECEN, Feridun , Karadenizde Bir Vadi Boyu Yerleşmesi Ağasar Vadisi: Şalpazarı- Beşikdüzü, Serander Yayınları, Trabzon 2010.
• EMİR, Osman, Prehistorik Dönemden Roma Dönemine Kadar Trabzon ve Çevresi, Serander Yayınları, Trabzon 2011.
• EVLİYA Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyehatnamesi, C: 2, Haz. Yücel Dağlı-SeyitAli Kahraman, İstanbul 2008.
• FALLMERAYER, Jakob Philip, Doğudan Fragmanlar, Çev. Hüseyin Salifoğlu, İmge Kitabevi, Ankara 2002.
• FALLMERAYER, Jakob Philip, Trabzon İmparatorluğunun Tarihi, Çev. Ahmet Cevat Eren, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• HINZ, Walther, Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd WV. Yüzyılda İran’ın Milli Bir Devlet Haline Yükselişi, Çev. Tevfik Bıyıklıoğlu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992.
• https://karadeniz.gov.tr/kadirga-yaylasi-ustu-acik-cami-2 (25.06.2023).
• ÇALIŞKAN AKGÜL, Hülya -KILIÇ, Sinan-DEMİREL, Serkan-YILMAZ, Erkan, “Trabzon İli Yüzey Araştırması 2021 Yılı Ön Sonuçları” Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 8/14, 2022, ss.57-74.
• IŞIK, Adem, Antik Kaynaklarda Karadeniz Bölgesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2001.
• İNAN, Kenan, “Trabzon’un Osmanlılar Tarafından Fethi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1/14, 2013, ss.71-84.
• İPEK, Nedim, “Osmanlıdan Cumhuriyete Şalpazarı Kazasının İdari Yapısı ve Nüfusu”, Şalpazarı, Tarih, Kültür, İnsan, Haz. Veysel Usta, Serander Yayınları, Trabzon 2018, ss. 125-138.
• KADI Ahmed Gaffarî, Tarih-i Cihan Ârâ Osmanlılar, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safeviler, Ter. Buket Gündüz, Bilge Kültür Sanat 2023.
• KEÇİŞ, Murat, “Trabzon İmparatorluğu Tarihçisi Mikhael Panaretos ve Eseri”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C: 6, S: 12, 2012, ss.25-38.
• KEÇİŞ, Murat, , Trabzon Rum İmparatorluğu ve Türkler, TTK Yayınları, Ankara 2013.
• KILIÇ, Sinan, “Ağasar Vadisi ve Çevresindeki Arkeolojik Kalıntılar”, Şalpazarı, Tarih, Kültür, İnsan, Haz. Veysel Usta, Serander Yayınları, Trabzon 2018, ss.335-360.
• KILIÇ, Sinan, , “Liviopolis’den Şarlı’ya Beşikdüzü’nün Tarihi Coğrafyası”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 20, 2016, ss.9-44.
• KILIÇ, Sinan, , Serkan Demirel-Hülya Çalışkan Akgül, “Kadim Trabzon Üzerine Yeni Arkeolojik Gözlemler: “Hadrian Limanı” Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C: 15, S: 30, 2021, ss. 387-428.
• KÖKEL, Coşkun, “Güveç Abdal Ocağı Üzerine Bir değerlendirme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 35, 2005, ss.47-60.
• KSENOPHON, Anabasis Onbinlerin Dönüşü, Çev. Tanju Gökçöl, Hürriyet Yayınları, İstanbul 1974.
• MUTLU, Kaya-YILMAZ, Cevdet, "Kültür Coğrafyası ve Kültürel Miraslar Açısından Doğu Karadeniz'de Otçu Göçü Geleneği ve Kadırga Otçu Şenlikleri”, Türk Coğrafya Dergisi, 71, 2018, ss.69-79.
• PEKİN, Süleyman, Harşit Havzasında Çepniler, Berikan Yayınevi, Ankara 2013.
• SARIYILDIZ, Bekir, “XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Trabzon Rum Devleti’nin Batı Sınırları”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C: 16, S: 32, 2022, ss.459-474.
• SARIYILDIZ, Bekir, “Torul Derebeyleri: Kabasitaslar (1355-1479)", Ondokuz Mayıs Üniversitesi İnsan Bilimleri Dergisi, 2/2, 2021, ss.238-249.
• STRABON, Geographika Antik Anadolu Coğrafyası KitapXII-XIII-XIV, Çev. Adnan Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2000.
• SUHUKUROV, Rustam, “Şeyh Cüneyd Safevi’nin Trabzon Seferi (M.1456/H.860)”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, C: 4, S: 9, 2010, ss.145-156.
• SÜMER, Faruk, Çepniler, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1992.
• SÜMER, Faruk, Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992.
• SÜMERKAN, Mustafa Reşat, “Mimari ve İşlevsel Özellikleriyle Ağasar Vadisi’nde Geleneksel Köy Evleri”, Şalpazarı, Tarih, Kültür, İnsan, Haz. Veysel Usta, Serander Yayınları, Trabzon 2018, s.385-400.
• TAŞĞIN, Ahmet-ATAY, Öner, “Erdebil Tekkesi İki Şeyhinin Seyahati ve Sonuçları: Dede Hoca Alaaddin Ali VeTorun Şeyh Cüneyt’in Erdebil Dışında Kalan Türbeleri”, IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu, 2018, https://cms.hacibayram.edu.tr/ (15.03.2023), ss.575-594.
• TELLİOĞLU, İbrahim, “Doğu Karadeniz Bölgesinin Türk Yurdu Haline Gelmesi Hakkında Bir Değerlendirme”, Electronic Turkish Studie, 2/2, 2007, ss.654-664.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hâkimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Serander Yayınları, Trabzon 2004.
• TELLİOĞLU, İbrahim, Komnenosların Trabzon Hâkimiyeti Trabzon Rum Devleti (1204-1461), Serander Yayınları, Trabzon 2009.
• TELLİOĞLU, İbrahim, ,Tarih Boyunca Karadeniz, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2022.
• USTA, Veysel, Anabasis’ten Atatürk’e Seyehatnamelerde Trabzon, Serander Yayınları, Trabzon 1999.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin, Hacıemiroğulları Beyliği’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Ordu Tarihinden İzler, Kültür Yayınları, Ordu 2018.
• YURTTAŞ, Hüseyin,“Gümüşhane/Kürtün’deki Kültür Varlıkları”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 15/38, 2008, ss.185-195.
• ZAMAN, Mehmet-BİRİNCİ, Salih-YILMAZ BAYRAKTAR, Sibel, “Şalpazarı İlçesinin Coğrafyası”, Şalpazarı, Tarih, Kültür, İnsan, Haz. Veysel Usta, Serander Yayınları, Trabzon 2018, ss. 15-42.