SUBSıSTENCE OF GANJA CASTLE AND THE REGIONS WHERE IT WAS PROVIDED UNDER OTTOMAN DOMINATION (1723-1735)

Yıl 2024, Cilt: 18 Sayı: 36, 51 - 76, 04.05.2024

Uğur Demlikoğlu

https://doi.org/10.18220/kid.1477987

Öz

In the expansion of the borders of the Ottoman Empire, it was of great importance that the army on the border line was successfully organised to meet the needs of the army in terms of Subsistence and supplies. The Ottoman-Safavid wars, which started in 1723 during the reign of Sultan Ahmed III (1703-1730), continued until 1747. Taking advantage of the internal turmoil in the Safavid Empire, the Ottoman Empire declared war against the Safavid Empire. In the first years of the war, the Ottoman armies established a great superiority over the Safavid armies and made rapid progress in the Caucasus and Azerbaijan regions. It managed to take the important cities and towns of the region under its sovereignty. One of these cities was Ganja, which was located at an important crossroads of the historical silk road connecting Azerbaijan to the Caucasus and the Black Sea. The delivery of supplies to Ganja Castle, one of the Ottoman Empire's most distant fortresses in the Caucasus, was quite troublesome and costly according to the conditions of the period. In this study, by making use of the available archival sources, the transportation of the grain to the Ganja Fortress, the regions from which the need for grain was met, the amount of grain purchased and the expenses incurred for the grain are analysed.

Anahtar Kelimeler

Ganja, Ottoman Empire, Safavid Empire, Agriculture, Logistics, Army, Subsistence

OSMANLI HÂKİMİYETİNDE GENCE KALESİ’NİN İAŞESİ VE TEMİN EDİLDİĞİ BÖLGELER (1723-1735)

Öz

Osmanlı Devleti’nin sınırlarını genişletmesinde sınır hattında bulunan ordunun zahire ve iaşe ihtiyacını başarılı bir organizasyonla gerçekleştirmesinin önemi büyüktür. Padişah III. Ahmed (1703- 1730) döneminde 1723 yılında başlayan Osmanlı- Safevi harpleri 1747 yılına kadar devam etmiştir. Safevi Devleti’nin içinde bulunduğu iç karışıklıkları fırsat bilen Osmanlı Devleti, Safevi Devleti’ne karşı harp ilan etmiştir. Osmanlı orduları savaşın ilk yıllarında Safevi ordularına karşı büyük bir üstünlük kurmuş Kafkasya ve Azerbaycan bölgelerinde hızlı bir ilerleme göstermiştir. Bölgenin önemli şehir ve kasabalarını hâkimiyeti altına almayı başarmıştır. Bu şehirlerden biri de Azerbaycan’ı Kafkasya ve Karadeniz’e bağlayan tarihi ipek yolunun önemli bir kavşak noktasında bulunan Gence’dir. Osmanlı Devleti’nin Kafkasya’daki en uzak serhat kalelerinden biri olan Gence Kalesi’ne zahire intikali dönemin şartlarına göre oldukça zahmetli ve masraflı olmuştur. Bu çalışmada; mevcut arşiv kaynaklardan istifade edilerek Gence Kalesi’ne yapılan zahire nakliyatını, zahire ihtiyacının hangi bölgelerden karşılandığı, satın alınan zahire miktarı ile zahireye yapılan masraflar irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gence, Osmanlı Devleti, Safevi Devleti, Zahire, Lojistik, Ordu, İaşe

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi Dairesi Başkanlığı (BOA)
• Bâb-ı Âsafî Divân-ı Hümâyun Mühimme Defterleri (A.DVN. MHM) Defter No: 131, 133.
• Maliyeden Müdevver Defter Tasnifi ( MAD. d.) Defter No: 1943, 6123, 17016, 6575, 3156.
• Ali Emiri III. Ahmed (AE.SAMD.III.) Dosya No: 16296.
• Bâb-ı Defteri Baş Muhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM. d.) Defter No: 40974
• İbnülemin Dahiliye (İE. DH.) Dosya No: 2668.
• Mevkufât Kalemi Defterleri (D.MKF. d.) Defter No: 29061, 30694.
• Muallim Cevdet Tasnifi Askeriye ( C. AS.) Dosya No: 14964, 54118, 37791, 4981, 16955, 24533, 25901, 19737, 24946, 52020, 51625, 46243, 37973, 27439, 37600, 14803, 28738, 4678, 32044, 19566, 36759, 51021, 29237, 34838, 54118, 47012.
• AKA, İsmail; Timurlular, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1993.
• AKTEPE, M. Münir; 1720-1724 Osmanlı-İran Münasebetleri ve Silahşör Kemani Mustafa Ağa’nın Revan Fetih-namesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1970, s.11
• ATEŞ, Abdurrahman, Osmanlı-İran Siyasi İlişkileri (1720-1747), Altınpost Yayınları, Ankara 2012.
• BAKIR, Abdülhalik –ŞENOL, Feridun, “Eski Çağlardan 15. Yüzyılın İkinci Yarısına Kadar Gence Şehrinin Siyasi Tarihi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, C: 131, S: 259, Temmuz- Ağustos 2022, ss.253-308.
• BALA, Mirza, “Gence”, İslam Ansiklopedisi, C: IV, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1987, ss. 762-766.
• BİLGİLİ, Ali Sinan, İran Azerbaycan Ermenistan ve Gürcistan’da Osmanlı Vakıfları (XVI- XVIII. Yüzyıllar), Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2011.
• BÜNYADOV, Ziya, Azərbaycan VII-IX Əsrlərdə, Bakı, 2007.
• BÜYÜKÇINAR, Ayşe Beyza, “Gürcü-Moğol İlişkilerinin İlk Evresi: 1220-1247”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C: 4, S: 6, 2018, ss.267- 282.
• CLAUSEWİTZ, Carl Von, Savaş Üzerine, Çev. Selma Koçak, İstanbul 2011.
• ÇELEBİZADE, İsmail Asım, Tarih-i Çelebizâde, Haz. Abdulkadir Özcan-Yunus Uğur-Baki Çakar-Ahmet Zeki İzgöer, Klasik Yayınları, İstanbul 2013.
• ÇETİN, Cemal, Anadolu’da Faaliyet Gösteren Menzilhaneler (1690-1750), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi SBE, Konya 2009.
• DEMLİKOĞLU, Uğur, 18. Yüzyılda Erzurum Kalesi, Ankara 2020.
• _____________, Osmanlı-İran Savaşlarında Askeri ve Lojistik Bir Üs: Diyarbakır (1723-1747), Ankara 2022.
• _____________, Gürcistan Kaleleri: Savaş, Sefer ve Kale Organizasyonu (Tiflis, Gori, Tob-Karaağaç ve Akçekale 1723-1735), Gece Kitaplığı, Ankara 2019.
• ƏFƏNDİYEV, OQTAY, Azərbaycan Səfəvilər Dövləti, Bakı, Şərq-Qərb 2007.
• EFENDİZADE, Oktay, “Gence”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 14, Diyanet İslam Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, ss. 17-20.
• ____________, “Safevi Devleti’nin Kuruluşunda Azeri Türklerinin Rolüne Dair”, XI. Türk Tarih Kongresi, C: II, Ankara, 5-9 Eylül 1990, ss. 813- 820.
• ERKAL, Mehmet;,“Arşın”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: III, ss. 411-413.
• ERTAŞ, Mehmet Yaşar, Sultanın Ordusu, İstanbul 2007.
• GROUSSET, R., Stepler İmparatorluğu Atilla, Cengiz Han, Timur, Çev. Halil İnalcık, Yayına Haz. Ertuğrul Tokdemir- Mustafa Dönemez, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
• GÜNEY, Emrullah, “Dicle Irmağında Kelek Taşımacılığı”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S: 2, Ankara, Şubat 1990, ss. 323- 328.
• İBN HAVKAL, 10. Asırda İslam Coğrafyası, Terc: Ramazan Şeşen, İstanbul 2017.
• İNALCIK, Halil, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-1-II, İstanbul 2009.
• __________, Osmanlı İmparatorluğu’nun Klasik Çağı (1300- 1600), Çev. Ruşen Sezer, İstanbul 2004.
• _____________, “İâşe - Osmanlı Dönemi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C: IV, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları, Ankara 1994, ss. 116-120.
• İPEK, Ali, İlk İslami Dönemde Azerbaycan (632-750), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, İstanbul 1999.
• İŞBİLİR, Ömer, “XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinin İâşe, İkmâl ve Lojistik Meseleleri”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi SBE, İstanbul 1996.
• _______, “Savaş ve Bölgesel Ekonomi: İran Savaşlarında Doğu Karadeniz ve Doğu Anadolu”, OTAM, S: 21, Bahar 2007, ss. 19-40.
• KIRZIOĞLU, Fahrettin, Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1998.
• KÜPELİ, Özer, Osmanlı-Safevi Münasebetleri, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2014.
• MİNORSKY, Viladimir, “Nadir”, İslam Ansiklopedisi, C: IX, Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları, Eskişehir 2001,
• MURPHEY, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş (1500-1700), Çev. M. Tanju Akad, 2007.
• ÖNKAL, Ahmet- BOZKURT, Nebi, “Deve”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: IX, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1994, ss. 222-226.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.III, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1983.
• PARLATIR, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara 2006.
• Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî (971-1003/ 1563-1595). Haz. Mehmet İpşirli, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1999.
• SEVİM, Ali, “Çağrı Bey”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: VIII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, ss. 183-186.
• TAŞAĞIL, Ahmet, “Hazarlar”, TDV İslam Ansiklopedisi, C: 17, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1998, ss. 116- 120.
• TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, İstanbul 1969.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C: III/1- IV/I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2011.
• YA’KUBÎ, Ülkeler Kitabı, Çev. Murat Ağarı, İstanbul 2002.
• YILMAZ, Yusuf- KADIOĞLU, Yahya, “Osmanlı Devleti’nde İaşe Sistemi Üzerinde Etkili Olan Coğrafi Etmenlere Bir Bakış (1600-1850)”, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, C: 6, S: 4, 2023, ss.1130- 1144.
• https://sites.google.com/site/tekyeli/kelek
• https://orhaajans.com/birlesik-azerbaycanin-sembolu-hudaferin-koprusu/
• https://www.tyb.org.tr/selcuk-turkyilmaz-yeni-bir-donemin-gostergesi-olarak-hudaferin-koprusu-45977h.htm