İSTİHSÂN DELİLİNİN İSLAM CEZA HUKUKUNDAKİ KONUMU: SERAHSÎ ÖRNEĞİ

Year 2019, Volume: 3 Issue: 1, 157 - 184, 25.07.2019

Recep Çevik

Abstract

İstihsân delilinin İslam Hukukundaki konumu mezhepler arasında
sürekli tartışılagelmiştir. Başta Hanefî mezhebi olmak üzere, birçok mezhep
hüküm çıkarmada istihsân deliline müracaat etmiştir. Öyle ki; istihsân denilince
akla ilk gelen mezhep Hanefî mezhebi olmuş, delil mezhep ile adeta
özdeşleşmiştir. Oysa Mâlikî ve Hanbelî gibi mezheplerin söz konusu delille
sonuca ulaştıklarına dair bolca misaller bulunmaktadır.  Öte yandan başını Şâfiî mezhebinin çektiği
diğer bir grup da, istihsânın hücciyyetine şiddetle karşı çıkmış, muhaliflere
karşı ağır ifadeler kullanmaktan geri durmamışlardır. Aslında akıl melekesinin
naslardaki makâsıdı kavramada ne kadar etkin olduğunu gördüğümüz istihsân
delilini, Hanefî mezhebi perspektifinde değerlendirmek yerinde olacaktır. Bunun
için de, çalışmamızda Hanefî akılcılığının ilk ve en tipik uygulamalarına
rastlanılan Şemsüleimme es-Serahsî’nin (ö. 483/1090 [?]) el-Uṣûl ve el-Mebsûṭ
adlı eserlerinde, konunun İslam Ceza Hukukundaki uygulamalarını ele almak ve
istihsân delilini daha iyi tahlil etmek hedeflenmiştir. Bu çalışmada önce
istihsânın İslam Hukuku’ndaki genel konumuyla beraber Serahsî’nin yaklaşımı
mukayese edilmiş, daha sonra İmam’ın hem kendi mezhebindeki bazı fukahaya hem
de istihsânın hucciyyetine muhalif olanlara yönelttiği eleştirilere yer
verilmiş ve son olarak da Müellif’in, bahsedilen eserlerindeki ceza hukukuna
dair bölümlerde istihsân delilini nasıl ele aldığı ve değerlendirdiği mercek
altına alınmıştır.

Keywords

Fıkıh, es-Serahsî, , el-Mebsûṭ, el-Uṣûl, İstihsan, Kıyas, Hadd, Kısas

References

• ATAR Fahrettin, Fıkıh Usûlü, İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1998.
• BARDAKOĞLU Ali, “İstihsân”, c. 23 (2001), ss. 339-47.
• EKINCI Ekrem Buğra, İslâm Hukuku Umumî ve Hususi Hükümler, İstanbul: Arı Sanat Yayınevi, 2006.
• ES-SERAHSÎ Ahmed b Ebî es-Sehl, Kitabu’l-Mebsûṭ, Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, t.y.
• ———, Usûlü’s-Serahsî, Lecnetü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, t.y.
• EŞ-ŞAFIÎ Muhammed b. İdris, “İstihsânın İptali”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 16 (2003), ss. 389-414.
• KARAMAN Hayreddin, Anahatlarıyla İslam Hukuku, 3 cilt, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1993.
• KOÇAK Muhsin, Nihat DALGIN, Osman ŞAHIN, Fıkıh Usûlü, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2013.
• TÜRCAN Talip, İslam Hukuku El Kitabı, Grafiker Yayınları, 2017.
• ZEYDAN Abdulkerim, el-Medḫal li Dirâsti’ş-Şerîati’l-İslâmiye, Bağdat, 1969.
• ZUHAYLÎ Vehbe, el-Vecîz fî Usûli’l-Fiqh, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1999.