Kuvvetler Ayrılığı Bakımından Hilâfetin Başkanlık Sistemi Ve Parlamenter Sistemle Karşılaştırılması

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 545 - 576, 25.12.2021

Salih Şahin

Öz

Hz. Muhammed’in peygamberliği ile insanlıkla buluşan İslâm dini tevhit ilkesine sahip bir din olarak dünyevi ve uhrevi hayata ilişkin pe çok hükmü bünyesinde barındıran bir dindir. Hükümleri inanç, ibadet ve muamelatın yanı sıra siyasal hayatı da kapsamaktadır. Bizzat Hz. Peygamber vasıtasıyla kurulan Medine şehir devletinde İslâm siyasal sisteminin temelleri atılmış, Hz. Peygamberden sonra gelen halifelerle de günün ihtiyaçlarına göre Hilâfet adı altında sistemleşmiştir. Her siyasal sistemin kendi doğduğu siyasi, sosyal ve jeopolitik zeminin temelleri üzerinde yükseldiği, bu kültürel zeminin ürettiği değerlerle beslendiği ve bu nedenle de birbirinden farklılık arz ettiği şüphesizdir. Bu nedenle İslâm siyasal sistemi de diğer sistemlerle pek çok konuda ortak paydalara sahip olsa da temel karakter itibariyle kendine özgü bir sistemdir. Bu durum kuvvetler ayrılığı ilkesinde de görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Siyasal sistem, demokrasi, hilâfet, başkanlık sistemi, parlamenter sistem, kuvvetler ayrılığı., Siyasal sistem, demokrasi, hilâfet, başkanlık sistemi, parlamenter sistem, kuvvetler ayrılığı.

Comparison of the Khilafat With the Presifdential and Parliamentary System in Terms of Seperation of Forces

Öz

İslam religion which has met the human being through the prophethood of Hz Muhammed, based on the tawhid principle is a religion that includes many earthly and otherworldly rules. Its rules include faith, worship and treatment as well as the political life. The fundamentals of the İslamic political system were laid in the Medina city state by Hz Prophet himself. It is systematized according to the needs of the day under the name caliphate by the caliphs who came after Hz Prophet. There is no doubt that every political system rises on its own political, social and geopolitical ground, that its fed with the values created by this ground and because of that there are differences. Therefore, even if the İslamic political system has many common denominators with other systems, it is a specific system as of the basic character. This situation is also visible on the principle of separation of powers.

Anahtar Kelimeler

İslamic law, political system, democracy, caliphate, presidential system, parliamentary system, separation of powers

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdirrahmân Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. V. Cilt. Kahire: Müessese Kurtuba trs.
• Ak, Ayhan. İslâm Hukuk Felsefesi (Köken ve Uyum Odaklı Analiz). İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Akgül, Mehmet Emin. “Kuvvetler Ayrılığının Dönüşümü ve Günümüz Demokratik Rejimlerdeki Anlamı”. Ankara Barosu Dergisi 4 (Temmuz 2010),79-101.
• Âliye, Semîra. Nazariyyetü’d-devle ve âdâbuhâ fî’l-İslâm. Beyrut: el-Müessesetü’l-Câmiiyye li’d-dirâseti ve’n-neşri ve’t-tevzî‘, 1988.
• Atar, Fahrettin. İslâm Yargılama Hukukunun Esasları. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
• Avcı, Casim. “Hilâfet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/539-546. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Avva, Muhammed Selim. İslâm Devletinde Yönetim Şekli. İstanbul: Mana Yayınları, 2011.
• Aydın, Mehmet Akif. “Anayasa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/153-164. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Aydın, Mehmet Akif. “İmâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/203-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Aydın, Rıfat. “Türk Siyasal Kültürü Açısından Hükümet Sistemleri (Parlamenter Sistem ve Başkanlık Sistemi)’ nin Değerlendirilmesi”. Akademik Hassasiyetler 3/6 (Aralık 2016), 13-41.
• Babanzâde, Mustafa Zihni. “İslâm’da Hilâfet”. haz. Ömer Hakan Özalp. İslâm Siyasi Düşüncesinde Değişim ve Süreklilik: Hilâfet Risâleleri. ed. İsmail Kara. III/101-205. İstanbul: Klasik Yayınları, 2003.
• Bekiroğlu, Halit. Sait Halim Paşa ve Siyaset Ahlakı. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2015.
• Beyâtî, Münîr Hamît. en-Nizâmü’s-siyâsî el-İslâmî mukârinen bi’d-devleti’l-kânûniyye Ammân: Dâru’n-Nefâis, 2013.
• Bezci, Bünyamin. “Demokrasi ve Başkanlık Sistemi”. Yönetim Bilimleri Dergisi 3/2 (2005), 78-91.
• Bişnâk, Bâsim Subhî. “es-Sultâtü fi’n-nizâmi’s-siyâsi’l-İslâmî”. Mecelltü’l-câmiati’l-İslâmiyye li’d-dirâseti’l-İslâmiyye, 11/1 (2013), 620-621.
• Bülbül, Kudret. Siyaset Bilimi. Ankara: Liberte Yayınları, 2019.
• Çetin, Halis. “Egemenlik ve Hukuk İlişkisi Üzerine”. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 3/2, (2002), 1-16.
• Derînî, Fethî. Hasâisu’t-teşrîi’l-İslâmî fî’s-siyâseti ve’l-hükm. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2013.
• Dumeycî, Abdullah b. Ömer b. Süleyman. el-İmâmetü’l-uzmâ inde ehli’s-sünneti ve’l-cemâa. Riyâd: Dâr-u Tayyibe, 1408/1987.
• Efe, Haydar. ““Türkiye’de Hükümet Sistemi Tartışmaları Çerçevesinde Başkanlık Sistemi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”. KAÜ İİBF Dergisi, 6/9, (Mart 2015), 65-94.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin. “Başkanlık Sistemi”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 3/1, (Temmuz 2016), 39-60.
• Erdem, Sami. “Cumhuriyet'e geçiş sürecinde hilâfet teorisine alternatif yaklaşımlar: Seyyid Bey örneği (1922-1924)”. Divan: Disiplinler Arası Çalışmalar Dergisi 2 (Haziran 1996), 119-146.
• Ergil, Doğu. “Başkanlık Sistemi ve Türkiye”. Başkanlık Sistemi, ed. Murat Aktaş vd. Ankara: Liberte Yayınları, 2015.
• Ferrâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyin b. Muhammed b. Halef. el-Ahkâmü’s-sultâniyye, thk. Muhammed Hamid el-Fakî, Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2000.
• Gözübüyük, Şeref. Anayasa Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları, 1995.
• Hallâf, Abdulvahhâb. es-Sultatü’s-selâse fî’l-İslâm, (et-Teşrî, el-Kazâ, et-Tenfîz). Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1985.
• Hallaq, Wael B. İmkânsız Devlet. çev. Aziz Hikmet. İstanbul: Babil Kitap, 2020.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Anayasa Hukuku. İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
• Hasan, İbrahim-Hasan, Ali İbrahim. en-Nuzumu’l-İslâmiyye. Kahire: Mektebetü’n-Nehda el-Mısriyye, ts.
• Hatiboğlu, M. Said. Hilafetin Kureyşiliği İslâm’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik. Ankara: Otto, 2017.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed el-Hadramî. Mukaddime. I. Cilt. haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1988.
• İbn. Aşûr, Muhammed Tâhir. Nakdün ilmiyyün l-kitâbi’l-İslâm ve usûlü’l-hükm. Kahire: el-Matbatü’s-Selefiyye, 1344.
• İmamoğlu, Abdullah Taha. Hadis ve Siyaset. İstanbul: Beka Yayıncılık, 20015.
• Kaboğlu, İbrahim. Anayasa Hukuku Dersleri. İstanbul: Legal, 2011.
• Karaaslan, M. Abdülmecit. “İslâm Hukukunda Devlet Başkanlığıyla İlgili Kavramların İhtilafı ve Dört Halifeden Sonra Hilafetin Geleceği”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 28 (Bahar 2016), 55-80.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslâm Hukuku. I. Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Kavak, Özgür. “İtikaddan Amele Siyaset İlmihâli: Saîd b. İsmail Aksarayî ve Siyâsetü’d-dünyâ ve’d-dîn Adlı Eseri”. Disiplinler Arası Çalışmalar Dergisi 17/33 (Şubat 2012), 193-213.
• Kazıcı, Ziya. İslâm Medeniyet ve Müesseseler Tarihi, İstanbul: İFAV, 2003.
• Kettânî, Muhammed Abdüllhay. Nizâmu’l-hükûmeti’n- Nebeviyye el-müsemmâ et-Terâtîbü’l-idâriyye, I. Cilt. thk. Abdullah el-Hâlidî. Beyrût: Dâru’l-Erkâm, trs.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. el-Hilâfetü ve’l-milk. Kuveyt: Dâru’l-Kalem, trs.
• Mütevellî, Abdulhamîd. Mebâdiü nizâmi’l-hükmi fi’l-İslâm. İskenderiye: Dâru’l-Meârif, 1966.
• Okur, Hüseyin. “Gazâlî’nin Nasîhatü’l-Mülûk Adlı EserindeSiyasetü’ş-Şeriyye Esasları”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 43, (Haziran, 2020), 1-30.
• Özalp, Ömer Hakan. “Sait Halim Paşa’nın ‘İslâm’da Teşkilat-ı Esasiye’ Risalesinin Bilinmeyen Bir Tercümesi”. Kutatgubilig Felsefe Bilim Araştırmaları Dergisi. 5 (2004), 241-258.
• Özbudun, Ergun. Türk Anayasa Tarihi. Ankara: Yetkin Yayınları, 2000.
• Öztürk, Kemal-Kurt, Hüseyin. “Amerikan Başkanlık Sistemi”, Başkanlık Sistemi. ed. Murat Aktaş. vd. Akara: Liberte Yayınları, 2015.
• Palabıyık, Hanefi. “Hz. Peygamberin Devlet Kurma Faaliyeti” Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 17 (2002), 99-126.
• Reyyis, Muhammed Ziyâeddîn. el-İslâm ve’l-hilâfetü fî’l-asri’l-hadîs (Nakdü kitâbi’l-İslâm ve usûlü’l-hükm). Menşûrâtü’l-Fikri’l-Hadîs, 1973.
• Rıza, Muhammed Reşîd. el-Hilâfe. Kahire: ez-Zehrâ li’l-İlâmi’l-Arabî trs.
• Sâmerrâî, Numan Abdürrezzâk. en-Nizâmü’s-siyâsî fi’l-İslâm. Riyad: Mektebetü’l-Melik Fahd, 1418/1997.
• Senhûrî, Abdürrazzâk Ahmed. Fıkhu’l-hılâfe ve tatavvruhâ li tusbiha usbete umemin şarkıyye, thk. Tevfîk Muhammed eş-Şâvî-Nâdiye Abdü’r-Razzâk es-Senhûrî. Mısır: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Seyyid, Mehmed. Usûlü Fıkıh Medhal. Haz. Selçuk Camcı. İstanbul: Işık Akademi Yayınları, 2011.
• Sezginer, Murat. Günümüz Demokrasilerinde Kuvvetler İlişkisi ve 1982 Anayasası’nda sorunlar. Ankara: Seçkin Yayınları, 210.
• Südeyrî, Tevfîk b. Abdulazîz. el-İslâm ve’d-düstûr. Riyâd, trs.
• Şâvî, Fârûk. Fikhü’ş-şûrâ ve’l-istişâra. el-Mensûra: Dâru’l-Vefâ, 1992.
• Şelebî, Ebû Zeyd. Târîhü’l-hadâreti’l-İslâmiyye ve’l-fikri’l-İslâmî, Kahire: Mektebet’ü Vehbe, 2012.
• Şeltût, Mahmûd. el-İslâm akîdeten ve şerî‘ate. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2001.
• Tekin, Yusuf. Başkanlık Sistemi ve Kuvvetler Ayrılığı Tartışmaları. İstanbul: Kesit Yayınları, 2017.
• Teziç, Erdoğan. Anayasa Hukuku, İstanbul: Beta Yayınları, 2021.
• Tunçkaşık, Halit. “Başkanlık Sistemi: Teori, Pratik ve Tartışmalar”, Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri Başkanlık Sistemi (ABD, Arjantin, Azerbaycan, Brezilya ve Nijerya Örnekleri), ed. Semra Gökçimen. Ankara: TBMM Basımevi, 2017.
• Turhan, Mehmet. Hükümet Sistemleri. Ankara: Gündoğdu Yayınları, 1993.
• Türcan, Talip. Devletin Egemenlik Unsuru ve Egemenlikten Kaynaklanan Yetkileri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
• Ûdeh, Abdulkadir. el-İslâm ve evdâüna’s-siyâsiyye. ts.
• Ünal, A. Bülent. “Seyyit Bey’in Hakimiyet Anlayışı”, Türk Hukuk ve Siyaset Adamı Seyyit Bey Sempozyumu.75-79. İzmir: İzmir İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1999.
• Yaman, Ahmet. Siyaset ve Fıkıh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Yaşın, Cem. Başkanlık Sistemi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997. Yayla, Yıldızhan. İdare Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi, 1985.
• Yıldız, Mustafa. “Başkanlık, Yarı Başkanlık ve Parlamenter Sistem Üzerine Bir Değerlendirme”. Türkiye Siyaset Bilimi Dergisi 1/2 (2018), 89-108.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-fıkhiyyü’l-âmm. I. Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 2012.
• Zeydân, Abdulkerîm. el-Medhalü li-dirâseti’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2002.
• Ziyrek, Ali. Osmanlı Türk Anayasalarında Egemenlik Anlayışı (1876-1961). İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmiyyü ve edilletühü. VI. Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1975.