Meşihat Arşivi’ne Göre Amasya Müderrisleri

Year 2024, Volume: 7 Issue: 2, 732 - 758, 15.12.2024

Hasan Telli

Abstract

Kadim bir tarihe sahip olan Amasya, Danişmentli komutanlardan “Amasya Fatihi” olarak bilinen İltekin Gazi tarafından 1075 yılında fethedilerek Türk-İslâm yurdu haline getirilmiştir. Anadolu Selçuklu Devleti döneminde şehir “Dâru’l-İzz” (İzzet şeref yurdu) olarak anılmış ve bu dönemde Halifet Gazi Medresesi, Gökmedrese, Alaca Yahya Medresesi ve Ata Bey Medresesi gibi medreseler yapılmıştır. Böylece şehir, bölgenin en önemli eğitim merkezlerinden biri haline gelmiştir. Osmanlı döneminde “Şehzadeler şehri” olarak anılan Amasya, siyasi, ekonomik ve jeopolitik önemini korumuş ve bünyesindeki medreseler ile Anadolu’da önemli bir ilim ve kültür merkezi olma konumunu güçlendirmiştir. Amasya’da 40’ın üzerinde medresenin varlığı tespit edilmiştir. Amasya medreseleriyle ilgili bazı akademik çalışmalar yapılmışsa da müderrisleriyle ilgili müstakil çalışmalara yeterince ağırlık verilmemiştir. Bu konularda yeni araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Çalışmamız, söz konusu ihtiyaca yönelik bir katkı sunma gayretidir. II. Abdülhamid Han (1876-1909) döneminde ilmiye sınıfına ait görevlilerin prosopografik bilgilerinin kayıt altına alındığı Meşîhat Arşivinde Amasya müderrisleriyle ilgili arşiv belgeleri belirlenmiştir. Daha önce akademik olarak incelenmeyen bu belgelerde önemli bilgilere ulaşılmıştır. Çalışmanın temel amacı, Meşîhat Arşivine göre Osmanlı son dönemindeki Amasya müderrislerini incelemektir. Çalışma, Amasya müderrislerinden Seyyid Hacı Mehmed (öl. ?), Abdülaziz Efendi (öl. ?), Zanavîzâde Mehmed Emîn Efendi (öl. ?), Ahmed Hilmi Efendi (öl. ?), Mustafa Tevfik Efendi (öl. ?), Muharrem Efendi (öl. 1918), Süleyman Sadeddîn Efendi (öl. ?) ve Ali Efendi (öl. ?) kapsamında ele alınmıştır. Çalışmada mezkûr müderrislerin kimlik bilgileri, eğitim durumları, hocaları, okudukları dersleri, icâzetnâmeleri, görev yerleri, hizmetleri ve görev nitelikleri gibi hususlara odaklanılmıştır. Amasya’nın, medreseleri ve müderrisleriyle bölgenin eğitim hayatında önemli bir cazibe merkezi olduğu tespit edilmiştir. Müderrislerin devlette bazı önemli görevlere atandığı belirlenmiştir. Müderrislerin icâzetnâmeleri incelendiğinde icâzet silsilesindeki hocaların Ebû Saîd Muhammed el-Hâdimî’de birleştiği ve bundan sonra iki ana koldan devam ettiği görülmüştür. Bu kollardan birinin İmâm Buhârî’ye diğerinin ise Ebû Hanîfe’ye dayandığı saptanmıştır. Çalışma dönemsel, deskriptif ve nitel bir araştırmadır. Konuyla ilgili Osmanlı arşiv belgelerini incelemeye ve değerlendirmeye dayalı doküman analizi yöntemi esas alınmıştır.

Keywords

İslam tarihi, Osmanlı, Meşihat, Amasya, Müderris, Medrese, İcazetname

Muderris of Amasya According to the Mashihat Archives

Abstract

Amasya, which has an ancient history, was conquered by Iltekin Gazi, known as the "Conqueror of Amasya", one of the Danisment commander, in 1075 and became a Turkish-Islamic homeland. During the Anatolian Seljuk State period, the city was known as "Dāru'l-İzz" (the land of honor) and madrasahs such as Halifet Gazi Madrasah, Gök Madrasah, Alaca Yahya Madrasah and Ata Bey Madrasah were built during this period. In this way, this city has become one of the most important education centers of the region. Amasya, which was known as the "City of Princes" during the Ottoman period, preserved its political, economic and geopolitical importance and strengthened its position as an important scientific and cultural center in Anatolia with its madrasahs. More than 40 madrasahs have been identified in Amasya. Although some academic studies have been conducted on the madrasahs of Amasya, independent studies on the muderris have not been sufficiently emphasized. New research is needed on these issues. This study is an attempt to contribute to this need. Archival documents related to the muderris of Amasya were identified in the Mashihat Archive, where the prosopographic information of the officials belonging to the ilmiye class during the reign of Abdülhamid Khan (1876-1909) was recorded. Important information was found in these documents, which had not been analyzed academically before. The main purpose of this study is to analyze the muderris of Amasya in the late Ottoman period according to the Mashihat Archives. The study focuses on Seyyid Hacı Mehmed (d. ?), Abdülaziz Efendi (d. ?), Zanavīzāde Mehmed Emīn Efendi (d. ?), Ahmed Hilmi Efendi (d. ?), Mustafā Tevfik Efendi (d. ?), Muharrem Efendi (d. 1918), Süleyman Sadeddîn Efendi (d. ?) and Ali Efendi (d. ?), who are among the muderris of Amasya. The study focuses on the identity of these muderris, their educational background, their teachers, the courses they taught, their İcāzetnāmes, their places of duty, their services, and their qualifications. It has been determined that Amasya was an important center of attraction in the educational life of the region with its madrasahs and muderris. It has been determined that muderris were appointed to some important positions in the state. When the İcāzetnāmes of the muderris were analyzed, it was seen that the teachers in the icazet silsila were united at Abū Saīd Muhammad al-Khādimī and continued from there through two main branches. One of these branches is based on Imam Bukhāri and the other on Abū Hanīfa. The study is a periodical, descriptive and qualitative research. Document analysis method based on analyzing and evaluating the Ottoman archival documents on the subject was taken as a basis.

Keywords

Islamic History, Ottoman, Mashihat, Amasya, Muderris, Madrasah, İcâzetnāme

References

• Abdizâde Hüseyin Hüsâmeddîn. Amasya Tarihi. İstanbul: Hikmet Matbaası, 1330/1912.
• Ahmed Cevdet Paşa. Târîh-i Cevdet. Dersaadet: Matbaa-i Osmâniye, 1309/1892.
• Akgündüz, Ahmet. “Dürerü’l-hükkâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/27-28. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Akpınar, Cemil. “Dâvûd-i Karsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/29-32. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Alkan, Mustafa. “Softa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/342-343. İstanbul, TDV Yayınları, 2009.
• Altıkulaç, Tayyar. “İbnü’l-Cezerî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/551-557. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Âmidî, Abdulvahhâb b. Hüseyin b. Veliyyüddîn. Şerhu’l-Velediyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yozgat, 00553-001, 1-116.
• Anay, Harun. “Devvânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/257-259. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Âşıkpaşazâde. Tevârîh-i Âl-i Osman Âşıkpaşazâde Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1332/1914.
• Attâr, Ferîdüddîn. Pendnâme. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Cahit Öztelli, 00183, 1-35.
• Aydın, Cengiz. “Ali Kuşçu”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/408-410. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Aydın, İbrahim Hakkı. “Molla Fenârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/247-248. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Bayraktar, Mehmet Faruk. “Zernûcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/142-143. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Bebek, Adil. “Hayâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/3-5. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Bingöl, Abdulkuddüs. “Îsâgūcî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/488-489. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Birgivî, el-ʿAvâmil. İstanbul: y.y., 1325/1908.
• Borsbuğa, Mustafa - Borsbuğa, Coşkun. “İrade-ı Cüzʾiyye ve İnsan Fiilleri Hakkında Bir Risale ve Haşiyesi: Mûsâ b. Abdullah el-Pehlevânî Et-Tokâdî’nin “el-İhtimâlâtü’l-Vâkiʿa Fî Efʿâli’l-ʿibâd” Adlı Risalesi ve Ali B. Muhammed b. Hasan er-Rizevî’nin ‘Hâşiye ʿalâ Risâleti’l-İhtimâlâti’l-Vâkiʿa fî Efʿâli’l-ʿibâd’ Adlı Haşiyesi”. ATEBE 4 (2020), 57-100.
• Cürcânî, Abdülkâhir. el-ʿAvâmilu’l-Mi’e. nşr. Enver b. Ebî Bekr eş-Şeyhî ed-Dâgistânî. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2009.
• Çakır, Mehmet. “Binâü’l-Ef’âl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/179. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Çobanoğlu, Kevser. Anadolu Selçuklu Dönemi Amasya Medreseleri. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekâyiât. haz. Abdülkadir Özcan. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995.
• Demir, Halis - Sarıçam, Kevser Çobanoğlu. “Anadolu Selçuklu Dönemi Amasya Medreseleri”. Gök Medrese İlahiyat Araştırmaları 11. ed. Nevzat Y. Aşıkoğlu- Mustafa Mücahit. 207-236. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları, 2022.
• Demirayak, Kenan. “Kasîdetü’l-Bürde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/566-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Demirayak, Kenan. “el-Maksûd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/453. İstanbul: TDV Yayınları, 23.
• Demirayak, Kenan. “Merâhu’l-Ervâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/165-166. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Devvânî, Celâlüddîn. Şerhu’l-‘Akâ‘idi’l-‘Adûdiyye. İstanbul: Matbaa-i el-Hac Muharrem Efendi el-Bosnevî, 1290/1874.
• Doğanbaş, Muzaffer. Sanatsal ve Kültürel Boyutlarıyla Amasya. Ankara: İnkansa Ofset, 2003.
• Dursun, Yasin. Koca Râgıb Paşa’nın Arûz Risâlesi Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Durmuş, İsmail. “İsferâyînî, İsâmüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/516-517. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Durmuş, İsmail. “el-Emsile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/166-167. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Durmuş, İsmail. “el-Avâmilü’l-mie”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/106-107. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Durmuş, İsmail. “Adalı, Şeyh Mustafa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/347. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Ebû Hanîfe Nu‘mân b. Sabit. el-Fıkhu’l-Ekber. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Efendi, 01053-012, 95-98.
• Elmalı, Hüseyin. “İzhârü’l-Esrâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/253-254. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Emiroğlu, İbrahim. “Mantık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/18-28. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Er, Fuat. XV. ve XVI. Yüzyılda Amasya. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Evliyâ Çelebi. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. haz. Zekeriya Kurşun - Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999.
• Furat, Ayşe Zişan. “Klasik Dönem Osmanlı Medreselerinde Tedris Usulü”. Osmanlı Medreseleri: Eğitim, Yönetim ve Finans. ed. Fuat Aydın vd. 121-141. İstanbul: Mahya Yayıncılık, 2019.
• Gölcük, Şerafettin – Yurdagür, Metin. “Gelenbevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/552-555. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Görgün, Tahsin. “İcî, Adudüddîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/410-414. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Hakverdioğlu, Metin. “Anadolu’yu Aydınlatan Şirvânîler ve Amasya’daki Şirvânî Şairler”. Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (ASOBİD) Amasya Özel Sayısı (2022), 129-155.
• Halebî, İbrâhîm b. Muhammed. Mültekâ’l-Ebhûr. Bursa: Bursa İnebey Kütüphanesi, Genel, 4214, 1-94.
• Has, Şükrü Selim. “Halebî, İbrâhîm b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/231-232. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (2008), 25-46.
• Hüseyniyye. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Beyazıt, B7888/11, 141-146.
• Îcî, Adudüddîn. er-Risâletü’l-Vaz‘iyye. Bursa: Bursa: Bursa İnebey Kütüphanesi, Hüseyin Çelebi, 942/3, 68-70.
• İhsanoğlu, Ekmeleddîn. “Osmanlı Medrese Tarihçiliğinin İlk Safhası (1916-1965) -Keşif ve Tasarlama Dönemi-”. Belleten 64/240 (Ağustos 2000), 541-582. https://doi.org/10.37879/belleten.2000.541.
• İstanbul Müftülüğü Meşîhat Arşivi (MŞH). Ulema Sicil Dosyaları (USD). No. 0681-01, 1-5; No. 0682-01, 1-6; No. 0249-37, 1-5; No. 0683-02, 1-7; No. 0886-02, 1-3; No. 4060-01, 1-6; No. 4357-01, 1-3; No. 0065-11, 1.
• İpşirli, Mehmet. “Medrese (Osmanlı Dönemi)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/327-333. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• İpşirli, Mehmet. “İlmiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/141-145. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• İpşirli, Mehmet. “Nâib (Osmanlılar’da)”. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 32/312-313. İstanbul, TDV Yayınları, 2006.
• Kablan, Süleyman. “Osmanlı’dan Cumhuriyete Kıraat İlmi”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 8/1 (2022), 511-530.
• Kallek, Cengiz. “Kudûrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/321-322. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kanbur, Aysun - Kabur, Engin. “Medreselerde Eğitim, Yönetim ve Organizasyon Faaliyetleri: Amasya Medreseleri Açısından Bir Değerlendirme”, I. Amasya Araştırmaları. ed. Yavuz Bayram. 1267-1291. Amasya: Amasya Valiliği Yayınları, 2007.
• Kandemir, M. Yaşar. “Kâdî İyâz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/116-118. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Kandemir, M. Yaşar. “eş-Şifâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/134-138. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Kandemir, M. Yaşar. “Mukaddimetü İbni’s-Salâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/121-124. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kavri, Serap. Amasya Sancağı’nda İmar Faaliyetleri (1839-1914). Amasya: Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Kertil, Fatih. Büyük Selçuklu Döneminden Osmanlı Yönetimine Kadar Amasya Tarihi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Kılıç, Hulusi. “el-Kâfiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/153-154. İstanbul, TDV Yayınları, 2001.
• Kılıç, Orhan. “Osmanlı Dönemi İdari Uygulamalar Bağlamında Şehzadelerden Mutasarrıf Paşalara Amasya Sancağı’nın Yönetimi”, I. Amasya Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 1. Kitap. Amasya: Amasya Valiliği, 2007.
• Kadı İyaz. Şifâ-i Şerif Şerhi. çev. M. Yaşar Kandemir. İstanbul: Tahlil Yayınları, 2023.
• Kınal, Füruzan. Eski Anadolu Tarihi. Ankara: y.y., 1962.
• Koca, Fatih. “Amasya Mûsikî Cemiyeti ve Büyükağa Medresesi’nin Amasya Dinî Mûsikîsine Katkısı”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (Haziran 2016), 127-137. https://doi.org/10.18498/amauifd.251531.
• Koca, Ferhat. “Mir‘âtü’l-Usûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/148. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Koçyiğit, Fazilet. “Amasya Gökmedrese Camii Üzerine Bir Değerlendirme”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/35 (2014), 423-431.
• Mağnisî, Mahmûd b. Hasan. Muğni’t-tullâb şerhu Îsâġūcî. İstanbul: Haşimi Yayınevi, 2015.
• Maksud, Mecmuat’üs-Sarf. İstanbul: Şifa Yayınevi, 2010.
• Martı, Huriye. “et-Tarîkatü’l-Muhammediyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/106-108. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Molla Hüsrev. Mirkâtü’l-Vusûl İlâ İlmi’l-Usûl Mir’âtü’l-Usûl Fî Şerhi Mirkâti’l-Vusûl. çev. Davut İltaş. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2024.
• Muallim Nâcî. Lugat-ı Nâcî. İstanbul: Asr Matbaası, 1322/1905.
• Nasîhatü'l-Hukemâ. Konya: Konya Yusuf Ağa Kütüphanesi, Yusuf Ağa Kütüphanesi, YB00008563/2, 1-24.
• Neşrî, Mehmed. Kitâb-ı Cihan-nümâ Neşrî Tarihi. haz. F. Reşit Unat - M. Altay Köymen. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1949.
• Okumuş, Ejder. “Evliya Çelebi’ye Göre Amasya’da İlim ve Ulema”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı – II. 297-307. Amasya: Amasya Üniversitesi, 2017.
• Özel, Ahmet. “Zencânî, İzzeddîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/253-254. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Pehlevânî, Mûsâ Efendi b. Abdullâh et-Tokâdî. er-Risâletü’l-kıyâsiyye. Ankara: Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar, 06 Mil Yz A 1464/4, 30b – 31b.
• Pehlivan, Necmeddîn. “Saçaklızâde’de Mu‘allil”. Felsefe Dünyası 57 (2013), 185-198.
• Sarıoğlu, Hüseyin. “Râzî, Kutbüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/485-487. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• “Siyâlkûtî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 7 Nisan 2024. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/siyalkuti
• Şaban, İbrahim. “19. Yüzyıl Osmanlı Âlimlerinin Belagate Dair Eserleri”. Şarkiyat Mecmuası 13 (2011), 119-134.
• Şahin, İlhan – Emecen, Feridun “Amasya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/1-4. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Şensoy, Sedat. “Ta‘lîkât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/508-510. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Şîrâzî, Sa‘dî. Gülistân. Konya: Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Bölge Yazma Eserler Basma, BB0000003442, 1-234.
• Tâhir. Hâkâiku’l-Beyân. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Zühdü Bey, 00595, 1-14.
• Tuncel, Yakup. Amasya Şer’iyye Sicili. Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Türker, Yusuf. Sâçaklı-zâde’nin “Takrîrü’l-kavânîni’l-mütedâvile min ʿilmi’l-münâzara” Adlı Eserinin Tahkîki, Tercümesi ve Konuları Bakımında İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Özcan, Tahsin. “Saçaklızâde Mehmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/368-370. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Özel, Ahmet. “Ali el-Kârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/403-405. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Özen, Şükrü. “Teftâzânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/299-308. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Özervarlı, M. Sait. “el-Emâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/73-74. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Unan, Fahri. “Mevleviyet”. Türkiye Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 29/467-468. Ankara, TDV Yayınları, 2004.
• Uzun, Mustafa İsmet. “Bihiştî Ramazan Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/145-146. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
• Uzundal, Edip. Sultan II. Abdülhamid Dönemi’nde Amasya Sancağı (Sosyal, Ekonomik, İdarî ve Demografik Yapı). Tokat: Gaziosman Paşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Ülger, Nevzat. “Harput’ta Yetişen İlim Adamları (Yukarışehir’in Işık İnsanları)”. Uluslararası Harput’a Değer Katan Şahsiyetler Sempozyumu Bildiriler. 1/381-395. Elazığ: Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2016.
• Varol, Gözde Birsel. XIX. ve XX. Yüzyıla İntikal Eden Amasya Medreseleri. Amasya: Amasya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Akâidü’n-Nesefî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/217-219. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Beyzâvî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/103-104. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Yayla, Mustafa. “Hâdimî, Ebû Saîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/24-26. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yüksel, Emrullah. “Birgivî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/191-194. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Zencânî, İzzeddîn. el-İzzî Fi’t-Tasrîf, (Mecmûʿatu es-sarf). Diyarbakır: Mektebetu Seyda, 2014.