SANAL GERÇEKLİK TEKNOLOJİLERİNDE GÖÇ TEMASI VE HETEROTOPİK MEKÂN ANLATILARI

Yıl 2023, Sayı: 22, 151 - 170, 02.10.2023

Ümmühan Molo

Öz

Mekân, kişinin yalnızca oluş alanının bir göstergesi değil, bu oluşun anlamsal değerini de niteleyen önemli bir kavramdır. Foucault’nun heterotopya kavramıyla açıkladığı mekânın toplumsal anlamı, birbirinden farklı yapıların bir araya gelişiyle oluşturduğu bütünlüğe ilişkindir. Bu çalışma, Foucault’nun heterotopya kavramından yola çıkarak mekânı, göç olgusuyla bir arada incelemektedir. Kimi zaman küresel bir sorun hâlini alan göç, söz konusu mülteciler olduğunda gerçek bir krize işaret etmektedir. Öyle ki bu kriz, yalnızca göçe zorlanan insanları değil, göç edilen yeri ve bunun toplumsal bir soruna dönüşme biçimini de kapsamaktadır. Böylece göç hareketliliği, toplumsal anlayışı şekillendiren temel unsurlardan biri hâline gelmektedir. Çalışmada, mültecilerin içinde bulunduğu koşullara yönelik geliştirilen anlayışın, ötekilik anlamından çok empati boyutuna odaklanılmaktadır. Böylece, iletişim teknolojilerinin sağlayacağı anlatıları ve bu anlatıların empati duygusu yaratmadaki rolünü ortaya koymak amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda belirlenen örneklem, Birleşmiş Milletler için sanal gerçeklik teknolojileriyle çekilen Clouds Over Sidra filmidir. Film, nitel araştırma yöntemlerinden örnek olay incelemesi ile analiz edilmektedir. Analiz sonucuna göre, film mekânı Foucault’nun sapma heterotopyası tanımına denk düşmekte ve bu heterotopya izleyici ile film arasında ortaklık kurmaktadır. Sanal gerçeklik teknolojileriyle izleyicide oluşan mevcudiyet, görüş açısı genişliği, sarmalanma ve deneyimleme gibi faktörler, anlatıda ele alınan hikâyenin soyut gerçekliğini somut düzeye taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

heterotopya, göç, sanal gerçeklik anlatısı, Clouds Over Sidra filmi

Kaynakça

• Alberghini, D. (2020). Improving empathy: Is virtual reality an effective approach to educating about refugees? Refugee Law Initiative Working Paper No. 40. Arpacı, M. (2014). Modern görsel kültür, sinema ve video: Bakış, beden ve kameranın gücü. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 22, 95-106. https://doi.org/10.31123/akil.441935
• Bailenson, J. (2018, 26 Şubat). How to create empathy in VR. Wired. https://www.wired.co.uk/article/empathy-virtual-reality-jeremy-bailenson-stanford
• Carrier, L. M., Spradlin, A., Bunce, J. P. ve Rosen, L. D. (2015). Virtual empathy: Positive and negative impacts of going online upon empathy in young adults. Computers in Human Behavior, 52, 39-48. https://doi.org/10.1016/j.chb.2015.05.026
• Chimni, B. S. (1998). The geopolitics of refugee studies: A view from the South. Journal of Refugee Studies, 11(4), 350-374. https://doi.org/10.1093/jrs/11.4.350-a
• Cummings, J. J. ve Bailenson, J. N. (2015). How immersive is enough? A meta-analysis of the effect of immersive technology on user presence. Media Psychology, 19(2), 272-309. https://doi.org/10.1080/15213269.2015.1015740
• Çağlar, T. (2018). Göç çalışmaları için kavramsal bir çerçeve. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 5(8), 26-49.
• Çavdar, R. Ç. (2018). Farklılığın mekânı: Foucault ve Lefebvre’deki heterotopya ve heterotopi ayrımı. İdealkent, 9(25), 941-959. https://doi.org/10.31198/idealkent.458739
• Çelik, F. (2006). İç göçlerin itici ve çekici güçler yaklaşımı ile analizi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (27), 149-170.
• De la Peña, N., Weil, P., Llobera, J., Spanlang, B., Friedman, D., Sanchez-Vives, M. V. ve Slater, M. (2010). Immersive journalism: Immersive virtual reality for the first-person experience of news. Presence, 19(4), 291-301. https://doi.org/10.1162/PRES_a_00005
• Docubase. (2015). Clouds over Sidra. https://docubase.mit.edu/project/clouds-over-sidra/
• Foucault, M. (1992). Hapishanenin doğuşu (M. A. Kılıçbay, Çev.; 6. bs.). İmge Kitabevi.
• Foucault, M. (2011). Büyük kapatılma: Seçme yazılar 3 (I. Ergüden ve F. Keskin, Çev.; 3. bs.). Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2015). İktidarın gözü: Seçme Yazılar 4 (I. Ergüden, Çev.; 4. bs.). Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2016). Özne ve iktidar: Seçme yazılar 2 (I. Ergüden ve O. Akınhay, Çev.; 5. bs.). Ayrıntı Yayınları.
• Gemici, E. ve Çatal, S. (2019). Göç ve çokkültürlülük. Anadolu Strateji Dergisi, 1(1), 51-60.
• Göker, G. (2017). Dijital heterotopyalar: “Başka” bir bağlamda yeni medya. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 9(4), 164-188.
• Günay, E., Atılgan, D. ve Serin, E. (2017). Dünya’da ve Türkiye’de göç yönetimi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(2), 37- 60.
• Irom, B. (2018). Virtual reality and the Syrian refugee camps: Humanitarian communication and the politics of empathy. International Journal of Communication, 12, 4269–4291.
• Karakaya, H. (2020). Türkiye’de göç ve etkileri. Fırat Üniversitesi Uluslararası İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 4(2), 93-130.
• Kool, H. (2016). The ethics of immersive journalism: A rhetorical analysis of news storytelling with virtual reality technology. Intersect, 9(3), 1-11. http://ojs.stanford.edu/ojs/index.php/intersect/article/view/871
• Li, B. J., Bailenson, J. N., Pines, A., Greenleaf, W. J., ve Williams, L. M. (2017). A public database of immersive VR videos with corresponding ratings of arousal, valence, and correlations between head movements and self report measures. Frontiers in Psychology, 8, 1-10. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2017.02116
• Manly, L. (2015, 19 Kasım). A virtual reality revolution, coming to a headset near you. The New York Times. https://www.nytimes.com/2015/11/22/arts/a-virtual-reality-revolution-coming-to-a-headset-near-you.html
• Mignolo, W. D. (2011). Who speaks for the “human” in human rights?. Cadernos de Estudos Culturais, 3(5), 157-173.
• Milk, C. ve Arora, G. (Yönetmen). (2015). Clouds over Sidra. [Film].Vrse.works.
• Nakıboğlu, G. (2015). Ütopyadan doğmak, ütopya doğurmak: Heterotopya kavramı ve heterotopya bağlamında balık izlerinin sesi. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (5), 381-407. https://doi.org/10.16947/fsmiad.47503
• O’Niell, K. (2015, 3 Şubat). The UN’s first virtual reality documentary puts you ınside a syrian refugee camp. The Creators Project. https://www.vice.com/en/article/jpv5ng/virtual-reality-doc-puts-you-inside-a-syrian-refugee-camp
• Özkan, Y. (2023, 10 Ağustos). Hollanda’da bir lüks yolcu gemisi daha sığınmacılar için barınma merkezi oluyor. BBC News Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/articles/cv2jy89x2k1o
• Russell, B. (1976). İktidar. (M. Ergin, Çev.; 2. bs.). Altın Kitaplar Yayınevi. (Orijinal eserin yayın tarihi: 1938)
• Saldanha, A. (2008). Heterotopia and structuralism. Environment and Planning A: Economy and Space, 40(9), 2080-2096. https://doi.org/10.1068/a39336
• Solgun, C. ve Durat, G. (2017). Göç ve ruh sağlığı. Journal of Human Rhythm, 3(3), 137-144.
• Stavrides, S. (2021). Kentsel heterotopya: Özgürleşme mekânı olarak eşikler kentine doğru (A. Karatay, Çev.). Sel Yayıncılık. (Orijinal eserin yayın tarihi: 2010)
• Sudradjat, I. (2012). Foucault, the other spaces, and human behaviour. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 36, 28-34. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.03.004
• Suzuki, M. (2022). The limits of humanisation:‘ideal’figures of the refugee and depoliticisation of displacement in virtual reality film Clouds Over Sidra. European Journal of Cultural Studies, 25(5), 1266-1285. https://doi.org/10.1177/13675494221076542
• Şevik, E. ve Çalışkan, O. (2018). Heterotopyanın alansallığı: Heterotopolojinin temel mekânsal koşulu olarak kentsel eşikler. A. S. Kubat, E. Kürkçüoğlu, E. Küçük, İ. Kurtuluş, K. Eskidemir ve M. Akay (Ed.). Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı: 116 içinde (ss. 889-909). Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
• Tamer, M. (2020). Göç, göçün nedenleri ve uluslararası göç üzerine kavramsal bir analiz. International Journal of Social Humanities Sciences Research, 7(60), 2808-2818. https://doi.org/10.26450/jshsr.2070
• Topinka, R. J. (2010). Foucault, Borges, heterotopia: Producing knowledge in other spaces. Foucault Studies, (9), 54-70. https://doi.org/10.22439/fs.v0i9.3059
• Perruchoud, R. (Ed.). (2009). Göç (migration), (Littera Çeviri, Çev.) B. Çiçekli (Ed.), Uluslararası göç hukuku: Göç terimleri sözlüğü (No:18) içinde (1. bs., s. 22), Uluslararası Göç Örgütü. https://www.goc.gov.tr/kurumlar/goc.gov.tr/files/goc_terimleri_sozlugu(1).pdf
• Unvradmin. (2015, 20 Ekim). Clouds Over Sidra wins best interactive award at the Sheffield Doc/Fest. United Nations Virtual Reality – A Project Implemented by the UN SDG Action Campaign. http://unvr.sdgactioncampaign.org/2015/10/20/clouds-over-sidra-wins-best-interactive-award-at-the-sheffield-docfest/
• Van der Merwe, D. (2021, 22-24 Ekim). The metaverse as virtual heterotopia. [Bildiri]. 3rd World Conference on Research in Social Sciences, Vienna. https://www.dpublication.com/wp-content/uploads/2021/10/41-20250.pdf
• Wells, L. ve Nimmo, J. (2023, 11 Ağustos). İngiltere’deki tartışmalı mülteci gemisi hastalık tehlikesi nedeniyle tahliye edildi. BBC News Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/articles/cn3jdyxp04vo Within. (2016, 27 Ocak). Clouds Over Sidra [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=mUosdCQsMkM