الحداثة والاتجاهات المتأثرة بها في التعامل مع السنة النبوية، دراسة وصفية تحليلية

Year 2020, Issue: 17, 143 - 168, 18.09.2020

Mohamad Anas Sarmını

https://doi.org/10.5281/zenodo.4033475

Abstract

تهدف هذه الدراسة إلى تصوير المأزق الذي جلبته الحداثة إلى المسلمين، وإلى تحليل الاتجاهات العلمية التي نشأت متأثرة بالحداثة عند المسلمين من خلال مسألة التعامل مع النص الديني وبالأخص الأحاديث النبوية. وهي لا تُعنى بالاتجاهات الحداثية أو التراثية الصِّرفة، وإنما تهتم بالاتجاهات التوفيقية التي أرادت تجسير المسافة بين الحداثة والتراث والتوفيق بينهما. أظهرت الدراسة أن الاتجاهات العلمية التي تأثرت بالحداثة يمكن تصنيفها في أربعة أنواع، الأول هو الاتجاه الإصلاحي العقلاني والذي يرتبط بمدرسة محمد عبده (ت1905م). والثاني الاتجاه التشريعي اللامذهبي والذي تفرع عنه الاتجاه السلفي العلمي ومثلت الدراسة له بالألباني (ت1999م) المحدِّث. والثالث هو الاتجاه المقصدي الذي يبحث في مقاصد النصوص، ثم يرد السنن الظنية أو يؤولها إذا كانت تخالف تلك المقاصد، ومثلت الدراسة له بطه جابر العلواني (ت2016م). والرابع الاتجاه القيمي الأخلاقي الذي يبحث في القيم وسبل فهم النصوص من خلالها، ومثلت الدراسة له بفضل الرحمن (ت1988م). واهتمت الدراسة ببيان تأثير الحداثة في علماء هذه الاتجاهات وفي شكل استجابتهم لها، خصوصا في المسائل الآتية: حجية السنة، وتصحيح الحديث وتضعيفه، والعمل بالحديث أو تركه، والقبول بمعانيه الظاهرة أو تأويله، ثم قدَّمت في الخاتمة تقويما معياريا لتلك الاتجاهات.

Keywords

الحديث, الحداثة, العقلانية, السلفية, المقاصد, القيم

Modernity and the Affected Tendencies in Approach to Sunnah, A Descriptive and Analytical Study

Abstract

This study aims to depict the dilemma that modernity has brought to the Muslim scholars, and to analyze the scientific trends that have emerged influenced by modernity through the issue of dealing with the religious texts, especially the Sunnah. It is not concerned with pure modernist or traditional trends; it is interested in the reconciliatory trends that wanted to bridge the gap between modernity and traditions. The study shows that the reconciliatory trends can be classified into four types, the first is the rational reform trend, which is linked to the school of Muhammad Abdo. The second is the non-sectarian legislative trend, which is the Salafi scientific trend has been derived from, Albanian as an example. The third is Maqasid trends that searches for the purposes of the religious texts, then rejects Sunnah or interprets it if it violates those purposes, Taha Jaber Al-Alwani will be an example. The fourth is the ethical value trend that examines the values and proposes ways of understanding according to the deductive values FazluRahman is studied as an example. The study focused on the following issues: authenticity of Sunnah, correcting and weakening hadith and acceptance of its apparent meanings or interpreting it. Then presented in the conclusion a normative evaluation of these trends.

Keywords

Hadith, Modernity, Rationality, Salafism, Maqasid, Values

Nebevi Sünnete Yaklaşımda Modernite ve Ondan Etkilenen Eğilimler, Betimsel ve Analitik Bir Çalışma

Abstract

Bu çalışma, modernizmin Müslümanların dünyasında getirdiği problemi tasvir etmeyi ve bununla birlikte dini metinlere, özellikle de hadislere yönelik ortaya çıkan ilmi yaklaşımları tahlil etmeyi hedeflemektedir. Bunun için de sadece geleneksel veya modern yaklaşımlarden bahsedilmemiş, aynı zamanda bu ikisinin arasındaki mesafeyi kapatmayı hedefleyen diğer uzlaşmacı yaklaşımlar ele alınmıştır. Araştırmalar neticesinde modernizmden etkilenen ve ortaya çıkan ilmi yaklaşımları dört grupta toplamak mümkündür. Bunlardan birincisi; Muhammed Abduh'un (ö.1905) temsil ettiği akılcı ve yenilikçi yaklaşımıdır. İkincisi; ilmi selefi eğilimin doğduğu ve mezhebe bağlılığı reddeden hukuki yaklaşımdır. Bu yönelimi el-Elbânî'nin çalışmalarının (ö.1999) gölgesinde tahlil etmiştik. Üçüncüsü; nasların makasıdını araştıran, zannî hadisleri reddeden veya makasıda ters düşmeleri durumunda bunları te’vil eden amaçsal yaklaşımdır. Bu eğilimi temsilen Taha Cabir el-Alvani (ö.2016) tercih edilmiştir. Dördüncüsü; değerleri önceleyen ve nasları anlamada bu çerçeveden bakan ahlaki değerler yaklaşımıdır. Bunu temsilen de Fazlurrahman (ö.1988) tercih edilmiştir. Çalışmada, modernizmin söz konusu alimler üzerindeki etkisini tespit etmeye çalışılmıştır. Ayrıca onların sünnetin hüccet değeri, hadislerin tashîh ve tad'îfi, hadisle amel etme veya etmeme, hadislerin zahir anlamlarıyla kabul edilmesi veya tevil edilmesi gibi konularında modernizme karşı verdikleri cevapları ve geliştirdikleri metotları ortaya koymaya özen gösterilmiştir. Sonuç kısmında ise bu yaklaşımlara yönelik genel değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Keywords

Hadis, Modernite, Akılcılık, Değerler, Makasıd, Selefilik

References

• Abduh, Muhammed. Amme Cüzü Tefsiri. 3. Baskı. Kahire: el-Cemi’yye el-İslamiyye, 1341.
• Abdülhalik, Abdülganî. Hücciyyetü's-Sünne. Herndon: el-Ma’hedü’l-Alemi li’l-Fikri’l-İslâmî, 1987.
• Abdurrahman, Taha. el-Hadese ve’l-Mukavame. Fas: Ma’hedü’l-Ma’arif, 2007.
• Alvânî, Taha Cabir. İşkeliyyet’t-Tea’muli Ma’e’s-Sünne. Herndon: el-Ma’hedü’l-Alemi li’l-Fikri’l-İslâmî, 2014.
• Askalânî, Ahmed b. Alî b. Muhammed İbn Hacer. Fethü'l-bari bi-şerhi Sahihi'l-Buhari. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
• Cedi’, Abdüllah. Ahadisu Zemmi’l-Ğinai Fi’l-Mizen. Kuvet: Dâru’l-Aksa, 1986/1406.
• Dehlevî, Şah Veliyullah İbn Abdürrahim. Hüccetullahi'l-baliga. Thk. Seyyid Sabık. Kahire: Dârü'l-Kütübi'l-Hadise, ts.
• Draz, Muhammed Abdullah. Düsturu'l-Ahlâk fi'l-Kur'ân. Thk. Muhammed. 10. Baskı. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1998.
• el-Elbânî, Muhammed Nâsırüddin. Tehrimü Âlâti’t-Tarab. 2. Baskı. Beyrut: Mektebetu’d-Delil, 1418-1997.
• Fazlurrahman. Islam. çev. Hassun Saray. Beyrut: eş-Şebeketü’l-Arabiyye li’l-Ebhâs ve’n-Neşr, 2017.
• Ferid Bey, Muhammed. Devlet-i Aliyye-i Osmaniye. Thk. İhsan Hakkî. Beyrut: Dâru’n-Nefeis, 1981.
• Goldziher, Ignaz. el-Akide ve'ş-şeria fi'l-İslâm. çev. Muhammed Yusuf Musa, Abdülazîz Abdülhak, Ali Hasan Abdülkadir. Kahire: Dârü’l-Kitabi’l-Mısri, 2013.
• Hallaq, Wael B. İmkansız Devlet: Modern Çağda Bir İslam Devleti Niçin Mümkün Değildir. Beyrut: el-Merkezü’l-Arabi lil Abhâs, 2014.
• Hallaq, Wael B. Tarihü’n-nazariyyet’l-Fıhhiyye. Beyrut: Dâru’l-Medar, 2007.
• Hatîb el-Bagdâdî, Ahmed b. Alî. el-KİFÂYE. Thk. İbrahim el-Medeni. el-Medînetü’l-Münevvere: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• İbn Aşur, Muhammed Tahir b. Muhammed b. Muhammed et-Tunusi. Makasıdü'ş-şeriati'l-İslâmiyye. Katar: Vizeratü’l-Evkaf, 2004.
• İbn Kesir, İsmail b. Ömer. Tefsiru'l-Kur’ani'l-Azim. Thk. Sâmî b. Muhammed es-Selâme. 2. Baskı. el-Medînetü’l-Münevvere: Dâru't-Taybe, 1420/1999.
• İbnu Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebi Bekr b. Eyyub. Zâdü’l-meʿâd fî hedyi ḫayri’l-ʿibâd. 27. Baskı. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1415/1994.
• Karafî, Ebü'l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris. el-Furuk = Envarü'l-buruk fi envai'l-furuk. Thk. Halil Mensur. Beyrut: Dârul’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1418/1998.
• Kasımî, Cemaleddin Muhammed b. Muhammed Saîd. Kavaidü't-tahdis min fünuni mustalahi'l-hadis. Beyrut: Darul'l-Kitebi'l-İlmiyye, ts.
• Kasımî, Cemaleddin Muhammed b. Muhammed Saîd. Mehasini't-Tavil. Thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1987.
• Kasımî, Cemaleddin Muhammed b. Muhammed Saîd. Nakdu’l-Hadese. Beyrut: El-Mektebü’l-İslâmî, 1971.
• Kenfudi, Muhammed. “el-Kira’etü’l-Hadesiyye Lilkura’n”. tafsir.net. Erişim 25 Eylül 2019. https://tafsir.net/interview/20/al-qra-aat-al-hdathyt-llqr-aan-1-3.
• Merakibî, Muhammed. “Nehve Fıkıh Seil". Journal of Islamic Ethics 3/1-2 (2018), 9-29.
• Osmânî, Saadeddin. Teserrüfet’r-Rasuli bi’l-İmame. Kahire: Dâru’l-Kalime, 2018.
• Rızâ, Reşîd. Tefsîrü’l-Menâr. Kahire: Dâru’l- Menâr, 1967.
• Sarmini, Mohamad Anas, "İtticâhâtü teʾvîli ukûbâti Kat’i Yedi’s-Serik". İslam ve Yorum II. ed. Fikret Karaman. 7-34. Malatya: İnönü İlahiyat Fakültesi, 2018.
• Sarmini, Mohamad Anas. “Şâtıbî’nin Sünnetin Bağımsızlığı -Teşrideki Konumu- ile İlgili Görüşü”. Hadis Dergisi 7/13 (2017), 9-46.
• Sarmini, Mohamad Anas. “Wael B. Hallaq, İmkansız Devlet: Modern Çağda Bir İslam Devleti Niçin Mümkün Değildir? / Değerlendirme”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 34 (2019), 515-521.
• Sarmini, Mohamad Anas. el- ukûbâtu’l-leti istekallet bi teşriiha sünnetü’n-nebeviyye. Beyrut: Darü’l-Beşairi’l-İslamiyye, 2017/1438.
• Sarmini, Mohamad Anas. eş-Şeyh Muhammed Cemaleddin el-Kasımi ve cühudühü’l-hadisiyye. Beyrut: Darü’l-Beşairi’l-İslamiyye, 2010/1431.
• Şâtibî, İbrâhîm b. Mûsâ eş-Şâtibî. el-Muvâfekât. thk. Abdullah Dirâz. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Seyyid, Ridvan. “Makasıdü'ş-şeria ve el-Medhal’l-Kiyemi”. Ridwanalsayyid.com. Erişim 28 Eylül 2019. http://www.ridwanalsayyid.com/cms/assets/pdf/e03c62db43e14c1c9d5c35130de664c4.pdf.
• Sıdkî, Tevfik. “el-İslam Hüve el-Kuranu Vehdehu” Menâr Dergisi, ts, sayı: 7-12, s. 27-51.
• Touraine, Alain. Nakdu’l-Hadese. Kahire: Vizeratü’l-Evkaf, el-Meclisü’l-A’lâ li’s-Sakafe, 1997.
• Tunuslu, Hayreddin Paşa. Akvemü’l-Mesalik fi Ma’rifetu Ahvali’l-Memalik. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-Misri, 2012.
• Zâmâhşerî, Ebü'l-Kasım Carullah Mahmûd b. Ömer. el-Keşşaf an hakaikı gavamizi’t-tenzil ve uyuni'l-ekavil fî vücuhi't-te’vil. 3. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabi, 1407.