Kur’an’a Göre Ruh-Nefs İlişkisi Bağlamında Psikolojik Gerilimin Mahiyeti

Year 2021, Issue: 18, 36 - 80, 21.03.2021

Mustafa Erhan Gözden

https://doi.org/10.5281/zenodo.4625773

Abstract

Ruh ve nefs kavramları insan psikolojisini ifade etmede kullanılan iki anahtar terimdir. Bunlar, zamanla anlam bakımından iç içe girmiş ve bazı yerlerde birbirlerinin yerine kullanılır hâle gelmiştir. İç dünyadaki olgular mutlaka bu iki unsurdan biriyle izah edilmektedir. Stres olarak da bilinen psikolojik gerilim bu olguların başında gelmektedir. Bu meyanda psikolojik gerilimin mahiyetinin, kendisiyle başa çıkma bakımından ruha veya nefse atfen açıklanması kanaatimizce önemlidir. Bu çalışmada, psikolojik gerilimin ruh-nefs ilişkisi bağlamında Kur’ânî verilere göre değerlendirilmesi hedeflenmiştir.

Keywords

Kur'an, Psikoloji, Nefs, Ruh, Gerilim

The Nature of Psychological Tension in the Context of Soul-Nafs Relationship According to the Quran

Abstract

The concept of soul and nafs are two keywords used in expressing human psychology. These have intertwined in meaning over time and have become interchangeable in some cases. The phenomena in spiritual world are necessarily explained by one of these terms. Psychological tension, also known as stress, lead of these phenomena. In this context, we believe, it is important to explain the nature of psychological tension in point of handling, with reference to soul or nafs. In this study, we aimed to evaluate the concept of psychological tension in the context of soul and nafs according to Qur’anic data.

Keywords

Quran, Psychology, Soul, Nafs, Tension

References

• Abay, Ahmet. Kur’an’da Kişilik Eğitiminin İlkeleri. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2012.
• el-Abbâd, Ebü’l-Kâsım İsmail. el-Muhît fi’l-Lüğa. tahk. Muhammed Hasan Ali Yâsin. Beyrut: Âlemü’l- Kütüb, trs.
• Abdülbâkî, Muhammed Fuad. el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye. 1364 (h.).
• Abdürrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekr. Tefsîru’l-Kur’ân. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1410 (h.).
• el-Ahfeş, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes’ade el-Evsat. Meâni’l-Kur’ân. tahk. Hüdâ Mahmûd Karaâ. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1990.
• Ahmed Muhtar Abdülhamid Ömer. Mu’cemü’l-Lügati’l-Arabiyyeti’l-Muâsıra. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2008.
• Aktaş, Hamza. Din Eğitimi Açısından Kur’ân’da Nefis Eğitimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Albayrak, Halis. Kur’an’ın Bütünlüğü Üzerine. İstanbul: Şule Yayınları, 1993.
• Altıntaş, Ersin. Stres Yönetimi. Ankara: Anı Yayıncılık, 2014.
• el-Âlûsî, Şihâbüddin Es-Seyyid Mahmud. Rûhu’l-Maânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, trs.
• Ardoğan, Recep. Kur’an ve İnsan Psikolojisi. Ankara: İlkadım Yayınları, 1998.
• Atalay, Mehmet. Kur’an’a Psikoloji İle Bakmak. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyât, 1990.
• Aydın, Hayati. Kur’an’da İnsan Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2005.
• Aydın, Hayati. Kur’an’da Psikolojik İkna. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
• Aydın, İnayet, İş Yaşamında Stres. Ankara: Pegem Akademi, 2016
• Bakırcıoğlu, Rasim. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Anı Yayınları., 2006.
• Balcıoğlu, İbrahim. “Stres Kavramı ve Tarihsel Gelişimi”. Medikal Açıdan Stres ve Çareleri Sempozyumu, İstanbul, 22-23 Aralık 2005, ss. 9-12.
• Baltaş, Zuhal. Verimli İş Hayatının Sırrı: Stres. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2002.
• Baltaş, Zuhal. Baltaş, Acar. Stres ve Başaçıkma Yolları. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2018.
• el-Beğavî, Ebû Muhammed El-Hüseyn b.Mes’ud. Meâlimü’t-tenzîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420 (h.).
• el-Beyzâvî, Ebû Said Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418 (h.).
• el-Bikâî, Burhânüddin Ebu’l-Hasen İbrahim İbn Öme., Nazmu’d-dürer fî tenâsübi’l-âyâti ve’s-süver. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Bilgin, Abdülcelil. Kur’an’daki Deyimler ve Zemahşerî’nin Keşşaf’ı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-sahîh. tahk. Kâsım eş-Şemmâî er-Rifâî. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, trs.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2005.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, trs.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü’l-Kur’ân. Beyrut: Merkezü Dirâsâti’l-Vahdeti’l-Arabiyye, 2008.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmail. es-Sıhâh tâcü’l-lüğa ve sıhâhu’l-arabiyye. tahk. Şehâbeddin Ebû Amr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• el-Cevziyye, İbn Kayyim. Kitâbü’r-rûh, çev. Şaban Haklı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
• el-Cezâirî, Ebû Bekr. Eyseru’t-tefâsîr li kelâmi’l-Aliyyi’l-Kebîr. Medinetü’l-Münevvera: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2003.
• Cora, Mustafa. Kur’ân’a Göre Hevâ. Samsun: Etüt Yayınları, 2013.
• el-Cürcânî, Ali b. Muhammed eş-Şerîf. Kitâbü’t-ta’rîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• ed-Damegânî, Hüseyin b. Muhammed. Kâmûsü’l-Kur’ân (Islâhu’l-vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerim). tahk. Abdülaziz Seyyidülehl. Beyrut: Dâru’l- İlm li’l-Melâyin, 1980.
• ed-Dâye, Fâyiz. Mu’cemü’l-mustalahâti’l-ilmiyyeti’l-arabiyye. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1410 (h.).
• Demirci, Nevzat. “Stres ve Stresi Ortaya Çıkaran Durumların Öğrenci Üzerindeki Etkisi”. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2013, c. 2, sayı: 3, s. 289.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1383 (h.).
• Döğüşgen, Mehmet Murat. Psikoloji Psikiyatri Sözlüğü. İstanbul: . Emre Yayınları, 2005.
• Düzgün, Şaban Ali. Sarp Yokuşun Eteğinde İnsan. Ankara: Otto Yayınları, 2017.
• Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman er-Râzî. Tefsîru’Kur’ani’l-Azîm. tahk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. Suudi Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1419 (h.).
• Ebû Ubeyde, Ma’mer b. El-Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’an. tahk. Mehmet Fuat Sezgin. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1381 (h.).
• Elkin, Allen. Stres Yönetimi. çev. Setenay Sever. Ankara: Nobel Yaşam, 2019.
• el-Endelüsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yusuf. el-Bahru’l-muhît. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2001.
• el-Endelüsî, Ebî Muhammed Abdülhakk b. Atiyye. el-Muharraru’l-vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422 (h.).
• Ergül, Adem. Kur’an-ı Kerim’de Kalp Kavramı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
• Erkuş, Adnan. Psikoloji Terimleri Sözlüğü. Ankara: Doruk Yayınları, trs.
• Esed, Muhammed. Kur’an Mesajı. çev. Cahit Koytak ve Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 1998.
• el-Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-lüğa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Fazlur Rahman. Ana Konularıyla Kur’ân. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• el-Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ ed-Deylemî. Meâni’l-Kur’an. Mısır: Dâru’l-Mısriyye, trs.
• el-Fîruzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya’kûb. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müssesetü’r-Risâle, 2005.
• Güçlü, Nezahat. “Stres Yönetimi”. Ankara: G. Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2001, c. 21, sayı: 1, s. 93.
• Gül, Esan. İslam ve Psikoloji. İstanbul: Çıra Yayınları, 2015.
• Güneş, Abdülbaki. Kalp Kavramının Semantik Analizi. İstanbul: Ahenk Yayınları, 2003.
• Güzel, Halime Şenay. Stresin Psikolojisi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2019.
• el-Halil b. Ahmed, Ebu Abdirrahman el-Ferâhidî. Kitâbü’l-ayn. tahk. Mehdi Mahzûmî-İbrahim Semerrâî. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Matbûât, 1988.
• Hançerlioğlu, Orhan. Ruhbilim Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003.
• el-Hanefî, Zeynüddîn Ebû Abdillâh b. Ebî Bekr. Muhtâru’s-sıhâh. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1999.
• Havva, Said. el-Esâs fi’t-tefsîr. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1424 (h.).
• el-Hâzin, Alâüddin Ali b. Muhammed. Tefsîru’l-Hâzin (Lübâbü’t-te’vîl fî meâni’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Hicâzî, Muhammed Mahmud. et-Tefsîru’l-vâzıh. Beyrut: Dâru’l-Ceyli’l-Cedîd, 1413 (h.).
• Hökelekli, Hayati. İslam Psikolojisi Yazıları. İstanbul: Dem Yayınları, 2017.
• Hughes, Beatrix. Boothroyd, Rodney. Günlük Hayatın Stresine Son. çev. Işık Kusun. Ankara: Doruk Yayınları, 1997.
• Işıkhan, Vedat. Çalışma Hayatında Stres ve Başa Çıkma Yolları. Ankara: Sandal Yayınları, 2004.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Alî. el-Lübâb fî ulûmi’l-kitâb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Düreyd, Ebu Bekr Muhammed b. El-Hasen el-Ezdî., Cemheratü’l-lüğa. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, 1987.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyâ. Mu’cemü mekâyisi’l-lüğa. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Kesîr, İmâdüddîn Ebi’l-Fidâ İsmâil. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1419 (h.).
• İbn Kuteybe (ed-Dîneverî), Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Garîbü’l-Kur’ân. tahk. Ahmed Sakar. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1978.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fadl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem el-İfrîkî el-Mısrî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sad, 1414 (h.).
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddin. Zâdü’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabiyyi, 1422 (h.).
• el-Îcî, Muhammed b. Abdirrahman el-Hüseynî. Tefsîru’l-Îcî (Câmiu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• el-İmâdî, Ebüssuûd b.Muhammed el-Hanefî. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, trs.
• el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Huseyn b. Ahmed Râğıb. el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412 (h.).
• İslamoğlu, Mustafa. Hayat Kitabı Kur’an. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2009.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’an’da Tanrı ve İnsan. çev. M. Kürşad Atalar. İstanbul: Pınar Yayınları, 2014.
• Karaman, Hayrettin vd.. Kur’an Yolu (Türkçe Meâl ve Tefsir). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
• Karasakal, Şaban. “Kur’ân ve Psikoloji İlişkisi Üzerine”, Turkish Studies – International Periodical For he Languages, Litarature and History of Turkish or Turkic Volume 8/12 Fall 2013, p. 679-692, Ankara– Turkey.
• el-Kâsimî, Muhammed Cemâlüddîn. Tefsîru’l-Kâsimî (Mehâsinü’t-te’vîl). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418 (h.).
• el-Kayravânî, Ebû Muhammed Mekkî el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bülûği’n-nihâye fî İlmi meâni’l-Kur’ân ve tefsîruhû. Dubai: Mecmûâtü Bühûsi’l-Kitâb ve’s-Sünne, 2008.
• Köknel, Özcan. Zorlanan İnsan. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 1998.
• el-Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Kutluer, İlhan. “İlmü’n-Nefs”. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2000, c. 22, s. 148.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansur. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne (Tefsîru’l-Mâturîdî). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• el-Mâverdî, Ali b. Muhammed b. Habîb Ebu’l-Hasen. en-Nüketü ve’l-uyûn (Tefsîru’l-Mâverdî). tahk. Es-Seyyid Abdulmaksûd b. Abdirrahîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, trs.
• el-Mazharî, Muhammed Senâullah. Tefsîru’l-Mazharî.. Pakistan: Mektebetü’r-Rüşdiyye, 1412 (h.). Mentor, Pocket. Stres Yönetimi. çev. Burcu Çekmece. İstanbul: Optimist Yayınları, 2010.
• el-Merâğî, Ahmed b. Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. Mısır: Mektebetü Mustafa’l-Bâbî’l-Halebî, 1946.
• Mevdûdî, Ebü’l-Alâ. Tefhîmü’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayânî vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Mukâtil b. Süleyman Ebu’l-Hasen. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423 (h.).
• Mücâhid b. Cebr, Ebü’l-Haccâc el-Mekkî el-Mahzûmî. Tefsîru Mücâhid. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-İslâmiyyi’l-Hadîse, 1989.
• Necati, Muhammed Osman. Kur’an ve Psikoloji. (çev. Hayati Aydın), Ankara: Fecr Yayınları. 2011.
• en-Nehhâs, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed. Meâni’l-Kur’ân. tahk. Muhammed Ali Sâbûnî. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 1409 (h.).
• en-Nesefî, Abdullah b.Ahmed b.Mahmud. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1998.
• en-Nîsâbûrî, Mahmud b. Ebi’l-Hasen Ebu’l-Kâsım. Îcâzü’l-beyân an meâni’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1415 (h.).
• en-Nîsâbûrî, Nizâmüddin el-Hasen b. Muhammed. Garâibü’l-Kur’ân ve ragâibü’l-Furkân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1416 (h.).
• Öner, Necati. Stress ve Dinî İnanç. Ankara: Türkiya Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Ögke, Ahmet. Kur’an’da Nefs Kavramı. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Özel, Yasemin. Bay Karabulut, Aysun. “Günlük Yaşam ve Stres Yönetimi”. Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 2018, c. 1, sayı: 1, s. 49.
• Özmen, İpek. Stres. İstanbul: Lamia Yayınları, 2008.
• Özmen, Mine. Önen, Barış. “Stresle Başa Çıkma Yolları”. İstanbul: Medikal Açıdan Stres ve Çareleri Sempozyumu, 22-23 Aralık 2005, s. 171.
• Par, Arif Hikmet. Türkçe Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Serhat Yayınevi, 2003.
• Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2015.
• Plotnik, Rod. Psikolojiye Giriş, (Çev. Tamer Geniş). İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2009.
• Polat, Emannullah. Kur’an-ı Kerim’e Göre Ruhi Hastalıklar. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Püsküllüoğlu, Ali. Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2004.
• er-Râzi, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-Kebir (Mefâtihu’l-Gayb). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• er-Râzi, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. en-Nefs ve’r-Rûh ve Şerhu Kuvvâhimâ. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfetü’d-Dîniyye, 2009.
• Reşid Rıza, Muhammed. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Hakîm (Tefsîru’l-menâr). Kahire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• es-Sa’dî, Ebû Abdillâh Abdurrahmân b. Nâsır. Teysîru’l-Kerîmi’r-Rahmân fî tefsîri kelâmi’l-Mennân (Tefsîru’s-Sa’dî). Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• es-Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşfü ve’l-Beyân an Tefsîri’l-Kur’ân (et-Tefsîru’l-Kebîr/Tefsîru’s-Sa’lebî). tahk. Ebî Muhammed b. Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
• es-Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-Tefâsir. Kahire: Dâru’s-Sâbûnî, 1997.
• es-Seâlebî, Ebû Zeyd Abdurrahman. el-Cevâhiru’l-hısân fî tefsîri’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1418 (h.).
• Sert, Hüseyin Emin. Kur’an’da İnsan Tipleri ve Davranışları. İstanbul: Bilge Yayınları, 2004.
• Sevim, Jülide. Stresinizi Sevin. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2017.
• es-Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürru’l-Mensûr fî Tefsîri’l-Me’sûr. tahk. Abdullah b. Abdü’l-Mühsin et-Türkî. Kahire: Merkezü Hicr li’l-Bühûs, 2003.
• Şanver, Mehmet. Kur’an’da Tebliğ ve Eğitim Psikolojisi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2001.
• eş-Şarâvî, Muhammed Mütevelli. Tefsîru’ş-Şarâvî. yrs. : Matâbiu Ahbâri’l-Yevm, 1997.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-Kadîr. Dımaşk: Dâru İbn Kesir, 1414 (h.).
• et-Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an. tahk. Abdullah b. Abdü’l-Muhsin et-Türkî. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Tantavî, Muhammed Seyyid. et-Tefsîru’l-Vasît li’l-Kur’âni’l-Keriîm. Kahire: Dâru Nahda, 1998.
• et-Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• et-Tirmizî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ali Hakîm. Beyânü’l-fark beyne’s-sadri ve’l-kalbi ve’l-füâdi ve’l-lübbi. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Hayykitap, 2009.
• Tokur, Behlül. Stres ve Din. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2017.
• Türker, Ömer. “Nefs”. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2006, c. 32, s. 529.
• Yalçın, Mustafa. Kur’an ve Ruh Sağlığı. Konya: Tebeşir Yayınları, 2012.
• Yar, Erkan. Ruh-Beden İlişkisi Açısından İnsanın Bütünlüğü Sorunu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2011.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Kitabevi, 1971.
• ez-Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-Arûz min Cevâhiri’l-Kâmûs. yrs.: Dâru’l-Hidâye, trs.
• ez-Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Serî b. Sehl. Meâni’l-Kur’an ve İ’râbuhû. tahk. Abdülcelil Abduh Şelebî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Cârullâh Mahmud b. Ömer., el-Keşşâf an hakâiki gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407 (h.).
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Cârullâh Mahmud b. Ömer. Esâsü’l-Belâğa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• ez-Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. et-Tefsîru’l-münîr. Dımaşk: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1418 (h.).