Arapçanın Sekülerleştirilmesi ve Ulus İnşası: Satı el-Husri, Lüvis Şeyho, Arsuzi ve Züreyk'ın Dil Politikaları

Year 2025, Issue: 27, 63 - 84, 23.09.2025

Ramazan Önal , Ahmet Şen , Mehmet Davut Çoştu , Erdoğan Demir

Abstract

Bu makale, modern Arap dünyasında dilin seküler bir kimlik inşa sürecindeki ideolojik işlevini, özellikle Arapçanın İslamî referanslardan arındırılarak ulus-devlet kurma süreçlerinde nasıl araçsallaştırıldığını incelemektedir. Louis Şeyho, Zeki el-Arsûzî, Constantin Züreyk ve Satı el-Husri gibi dört önemli düşünürün dil politikaları ve fikirleri bu bağlamda analiz edilmiştir. 19. yüzyıldan itibaren özellikle Hristiyan Arap entelektüeller, Arapçayı İslamî referanslardan bağımsız, tarihsel ve kültürel bir miras olarak yeniden tanımlamaya yönelmiştir. Bu yaklaşım, dilin toplumsal bütünleşmeyi sağlayan, ulusal aidiyet inşa eden ve siyasi meşruiyeti besleyen bir araç olarak konumlandığını ortaya koymaktadır. Arap dünyasında da dil, seküler ulusal kimliğin kurulmasında belirleyici bir unsur hâline gelmiştir. Satı el-Husri’nin dil merkezli milliyetçilik anlayışı, Şeyho’nun Arap medeniyetini İslam öncesine dayandırma çabası ve el-Arsûzî’nin dili ontolojik bir öz olarak görmesi, bu sürecin düşünsel temellerini oluşturmaktadır. Makale, Arapçanın kültürel, siyasi ve felsefi düzlemlerde nasıl dönüştürüldüğünü ve bu dönüşümün modern Arap kimliğinin yeniden inşasına nasıl hizmet ettiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Araştırmada doküman analizi yöntemi kullanılarak, söz konusu düşünürlerin öne çıkan eserleri ve söylemleri sistematik olarak incelenmiştir.

Keywords

Arap Dili , Ulus Devlet İnşası , Milliyetçilik , Sekülerizm , Kimlik

Secularization of Arabic and Nation Building: The Language Policies of Sati al-Husri, Luvis Shaykho, Arsuzi, and Zurayk

Abstract

This article examines the ideological function of language in the construction of a secular identity in the modern Arab world, focusing particularly on how Arabic was instrumentalized in the processes of nation-state formation by being stripped of its Islamic references. Within this framework, the language policies and ideas of four prominent thinkers—Louis Cheikho, Zaki al-Arsuzi, Constantin Zurayk, and Satı el-Husri—are analyzed. Since the 19th century, Christian Arab intellectuals, in particular, have sought to redefine Arabic as a historical and cultural heritage independent of Islamic foundations. This approach highlights how language became positioned not merely as a medium of communication but also as a means of fostering social cohesion, constructing national belonging, and legitimizing political authority. In the Arab world, language emerged as a key component in the formation of a secular national identity. Satı el-Husri’s language-centered nationalism, Cheikho’s efforts to root Arab civilization in a pre-Islamic Christian past, and al-Arsuzi’s view of language as an ontological essence form the intellectual basis of this process. The article aims to reveal how Arabic has been transformed across cultural, political, and philosophical dimensions and how this transformation has contributed to the reconstruction of modern Arab identity. Using the method of document analysis, the study systematically examines the major works and discourses of these thinkers.

Keywords

Arabic Language , Nation State Building , Nationalism , Secularism , Indentity

References

• Anderson, Benedict. Imagined Communities : Reflections On The Origin And Spread Of Nationalism. London: Verso, 1991.
• el-Arsûzî, Zeki. Abkariyyetu’l-Arabiiyye fi lisânihâ. Dimaşk: Dâru’l-Hayat, ty.
• el-Arsûzî, Zeki. Bi‘setu’l-Ümmeti’l-‘Arabiiyye ve risâletuha. Dimaşk: Matbaatu’l-Terakkî, ty.
• el-Arsûzî, Zeki. el-Müellefâtu’l-Kâmile. Dimaşk: Matâbi‘u’l-İdâreti’l-Siyâsiyye, 1972.
• el-Arsûzî, Zekî. Tarîku İstiklâli’l-Felsefî. Beyrut: Daru’l-Talî’a, ty.
• Ateş, Ahmed. “An-Nabiga Ad-Dubyanî Hayatı ve Eseri Hakkında Araştırmalar”. Şarkiyat Mecmuası. 2 (1958), 33-34.
• Avcı, Casim. “Benî Tağlib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. 39/374-375.
• el-Azame, Aziz. Kustantîn Zurayk Arabiyyün li’l-karni’l-işrîn. Beyrut: Müessesetü’d-Dirâsâti’l-Filistîniyye, 2003.
• Berkes, Niyazi. İslamlık, Ulusçuluk, Sosyalizm: Arap Ülkelerinde Gödüklerim Üzerine Düşünceler. Ankara: Bilgi Yayınevi, 1969.
• Bitar, Samir. “Language, Identity, and Arab Nationalism: Case Study of Palestine”. Journal of Middle Eastern and Islamic Studies. 5/4 (2011), 48–64. https://doi.org/10.1080/19370679.2011.12023190
• Buzpınar, Ş. Tufan. "Sâtı‘ El-Husrî". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim: 13 Haziran 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/sati-el-husri
• Caviedes, Alexander. “The Role of Language in Nation-Building within the European Union”. Dialectical Anthropology. 27/3 (2003), 249–268. http://www.jstor.org/stable/29790689
• Chejne, Anwar. G. “Arabic: Its Significance and Place in Arab-Muslim Society”. Middle East Journal 19/4 (1965). 447–470. http://www.jstor.org/stable/4323917
• Ceriydetu’l-Nehâri’l-Beyrutiyye. 9 Temmuz Cumartesi 1994. 11 Temmuz Pazartesi 1994.
• Columbia University Libraries. el-Ahzâbi’s-siyâsiyye fi suriyye. Dimaşk: Daru’r-Revâd, 1954.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-Arabî- el-asru’l-Câhilî. İran: Menşûratu Zevî’l-Kurbâ, 2005.
• Ebû Zeyd Muhammed b. el-Hattâb el-Kuraşî. Cemheretu Eş‘âri’l-Arab. Nehdâtu Mısr, ts.
• Fâiz İsmail. “el-Arsûzî: el-Arabu Ümmetun Vâhide”. Marife. 113 (1971), 16.
• Faysal Halil el-Gavîyîn. “Kutantîn Zurayk (1909-200): Melâmih min hayâtih ve fikrih”. Efkâr. (Mart 2023). 410.
• Hana, Abdullah. Min itticahâti’l-fikriyye fi Suriye ve Lübnân. Dimaşk: Daru’l-Ehâli, 2000.
• el-Husri, Ebu Haldun Satı. Ebhâsün Muhtaratun fi'l-Kavmiyyeti'l-Arabiyye. Beyrut: Merkezu Dirasâtu'l-Vahdeti'l-'Arabiyye, 1985.
• el-Husri, Ebu Haldun Satı. el-'Amâlu'l-Kavmiyye li Satı' el-Husrî. Beyrut: Merkezu Dirasâtu'l-Vahdeti'l-'Arabiyye, 1985. George Habîb, Antonius. Yakzatü’l-Arab. 8. Baskı. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Görgün, Hilal. "Züreyḳ, Kostantin". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2019. 2/696-698. Erişim: 13 Haziran 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/zureyk-kostantin
• Gündüz, Mustafa. Mustafa Satı Bey ve Eğitim Bilimi (Fenn-i Terbiye: 2 Cilt): Türkiye'de İlk Modern Eğitim Bilimi Kitabı. Ankara: Otorite, 2010.
• Habermas, Jürgen. Inclusion of the Other: Studies in Political Theory. Cambridge: MIT Press, 1988.
• Haddad, Mahmoud. “The Rise of Arab Nationalism Reconsidered”. International Journal of Middle East Studies 26/2 (1994), 201–222. http://www.jstor.org/stable/164733.
• Hut, Davut. “Osmanlı Arap Vilayetleri, Arabizm Ve Arap Milliyetçiliği”. Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi. 1, 105-150. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.261581
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. Hallikân el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtu’l-A‘yân. nşr. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. eş-Şi‘ru ve’ş-Şu‘arâ’. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1423.
• İbn Sellâm el-Cumahî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sellâm b. Ubeydillâh b. Sâlim el-Cumahî el-Basrî. Tabakâtu Fuhûli’ş-Şu‘râ. Cidde: Dâru’l-Medenî, ts.
• İpek, İbrahim. “Sosyolojik Bağlamda Kültür-Dil İlişkisinin Uluslaşma Sürecindeki Etkisi”. Uluslararası Beşeri Ve Sosyal Bilimler İnceleme Dergisi. 3/2 (2019), 73-80.
• İsâm, Abdulhafiz. “Lisânu’l-Arabî inde’l-Arsûzî”. Mecelletu’l-‘ulûmi’l-insâniyye. 49 (2018), 5-7.
• İsâm Nureddin. Hayâtu Zekî Necîb el-Arsûzî. Beyrut: Daru’l-Sadâkatu’l-Arabiyye, 1996.
• İsâm Nureddin. “Ârâi el-Arsûzî es-Siyâsiyye”. Mecelletu fikri’l-Arabî. (1981), 22, 588-89.
• Kamusella, Tomasz. “The Arabic Language: A Latin of Modernity?”. Journal of Nationalism, Memory & Politics. 11/2 (2017), 117-145.
• Kılıçaslan, Eyüp Ali vd. Alman İdealizmi I Fichte. Ankara: Doğu-Batı Yayınları, 2006.
• Kostantin Züreyk. Nahnu ve’t-târîh: Metalib ve tesâülât fî sınaati’t-târîh ve sun’i’t-târîh. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1959.
• Kostantin Züreyk. el-Va’yü’l-kavmî: Nazarât fi’l-hayâti’l-kavmiyye el-mütefettiha fi’ş-şarki’l-ʿArabî. Beyrut: Dâru’l-Mekşûf, 1939.
• L. M. Kenny. “Sāṭi’ Al-Ḥuṣrī’s Views on Arab Nationalism”. Middle East Journal. 17/3 (1963). 231–256.
• Leijnse, Tom. “The Arabic language, nationalism, and nation-building in the Mashriq and the Maghrib: the case of Iraq and Morocco”. National Identities. 27/3. (2025), 1-20. https://doi.org/10.1080/14608944.2024.2442080
• Lewis, Bernard. Tarihte Araplar. çev. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2019.
• Manduchi, Patrizia. “Arab Nationalism(s): Rise and Decline of an Ideology”. Oriente Moderno. 97/1 (2017), 4–35. https://www.jstor.org/stable/48572289.
• M. Mela. “Hayatu’l-Arsûzî fi’s-Sutûr”. Marife. 13. (1971), 2.
• Mohamed Abdelrhman Mohamed ALI. Başlangıcından Günümüze Arap Milliyetçiliği Düşünsel Dinamikleri. Ankara: HBV Üniversitesi. Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2022.
• Muhammed Kürd Ali. el-Muâsirûn. nşr. M. el-Mısrî. Dimaşk: Mecmeu’l-Lugati’l-Arabiyye, 1980.
• Necip Azuri. Yakzatü’l-ümmeti’l-Arab. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye, li’d-Dirâseti ve’n-Neşr, 1966.
• Sak, Ramazan - Sak, Şahin-İkbal, Tuba – Öneren Şendil, Çağla - Nas, Eşref. “Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi”. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi. 4/1 (2021), 227-256.
• Suleiman, Yasir. The Arabic Language and National İdentity: A Study ın İdeology. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2003.
• https://www.alaraby.co.uk. Erişim: 02.07.2025.
• https://www.aljazeera.net/culture Erişim: 01/07/2025.
• https://ar.wikipedia.org/wiki/قسطنطين زريق: Erişim: 04.07.2025.
• es-Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl es-Seâlibî. Fıkhu’l-Luga ve Esrâru’l-Arabiyye. Kahire: Muessesetu’l-Muhtâr, 2009.
• es-Sâbûnî, Abdülvehhab. ‘Uyûnu'l-mu’ellefât. Thk: Mahmûd Fâhûrî. Haleb: Câmi‘atu Haleb, 1992.
• Şen, Ahmet. Lübnanlı Corci Şahin ‘Atıyye ve Şiirleri. Ankara: Grafiker Yayınları, 2022.
• Şeyho, Luvîs. “Es’ile”, el-Meşrik. 1/1 (Ocak). 1898, 47.
• Şeyho, Luvîs. en-Nasrâniyyetu ve Âdâbuha Beyne Arabi’l-Câhiliyye. Kahire: Müessesetü Hindâvî, 2017.
• Şeyho, Luvîs. Nüzhetu’t-tarf fî muhtasari’s-sarf. Beyrut: el-Matba‘atu’l-Kâsûlîkiyye li’l-Âbâi’l-Yesû‘iyyîn, 1898.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Seâlibî, Ebû Mansûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. 36/236-239.
• Tayanç, Mehmet - İnce, Adem. “Türk Ulusal Kimliğinin İnşasında Güneş Dil Teorisinin Rolü Ve Önemi”. İmgelem 4/6 (2020), 19-39.
• Tülücü, Süleyman. “Mu’allaka Şairlerinden: Amr b. Kulsûm”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 16 (Aralık 2001). 91.
• Tülücü, Süleyman. "Şeyho, Luvîs". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 13 Haziran 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/seyho-Luvîs
• Tümer, Günay. “Cizvitler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. TDV Yayınları, 1993. 8/40-41.
• Versteegh, Kees. Arapçanın Serüveni: Tarihi, Lehçeleri, Dilbilim Geleneği. çev. Ali Benli. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2024.
• Watenpaugh, Keith D. “Creating Phantoms: Zaki al-Arsuzi, the Alexandretta Crisis, and the Formation of Modern Arab Nationalism in Syria”. International Journal of Middle East Studies. 28/3 (1996). 363–389.
• Yıldırım, Fırat. Johann - Gotllieb Fichte’nin Devlet Anlayışı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Yıldız, Tuba. Beyrut. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2024.
• ez-Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî ez-Zebîdî. Tacu’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Küveyt: Dâru’l-Hidâye, 1960.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn 1989.
• Ziyaüddîn Ahmed, Hareketü’l-kavmiyye’l-Arabiyye, (el-Merkezü’l-İslâmî li’l-Ebhâsi’s-Siyâsiyye, 1406/1986).
• https://doi.org/10.24186/vakanuvis.261581
• https://www.alaraby.co.uk. Erişim: 02.07.2025.
• https://www.aljazeera.net/culture Erişim: 01/07/2025.
• https://ar.wikipedia.org/wiki/قسطنطين زريق: Erişim: 04.07.2025.