Manevi Danışmanlık ve Psikoterapi: Dünyada ve Türkiye’de Manevi Danışmanlığın Gelişimi

Year 2024, Volume: 2 Issue: 1, 41 - 60, 07.07.2024

Emre Gürkan Muhammed Akbaş

Abstract

Maneviyat genellikle bireysel inanç ve pratiklerle ilişkilendirilir; kutsallık ve evrene bağlılık duygusu,
bireyin gelişimi, kişisel potansiyellerin gerçekleşmesi, anlam arayışı ve yaşam memnuniyeti gibi konuları içerir.
Maneviyat, bireyin gelişiminin önemli bir parçası olarak kabul edilir ve psikolojik danışma ilişkilerini, süreçlerini
ve sonuçlarını etkileyebilen kültürel bir unsur ve başa çıkma aracı olarak kabul edilir. Pozitif psikolojinin ana
unsurlarından biri olan maneviyat, psikolojik danışma alanında geliştirilen iyilik hali modelinin temel ögelerinden
biridir. Maneviyatın psikolojik danışma ve psikoterapi süreçlerine entegre edilmesi; iç görüyü artırma, umut
sağlama ve değişimi kolaylaştırma konusunda etkili bir yöntem olabilir. Yine maneviyat ve manevi yönelim,
psikolojik danışma ve psikoterapi kuramlarının tedavi ve sağaltım araçlarına ek olarak danışmanın/terapistin alet
çantasındaki, danışanın iyiliğine yardımcı olacak terapötik bir motivasyon olabilmektedir. Bu çalışmada maneviyat
kavramı incelenerek maneviyatın terapötik bir araç olarak psikolojik danışma ve psikoterapi sürecinde kullanılıp
kullanılamayacağı tartışılmış; Batı’da ortaya çıkmış “manevi danışmanlık” kavramı ve Dünyada ve Türkiye’deki
uygulamaları değerlendirilmiştir. Yine “manevi yönelimli psikoterapi kuram, yöntem ve uygulamaları” hakkında
literatür taranmış ve bu alandaki Dünya ve Türkiye’deki uygulamalar incelenmiştir. Böylelikle Manevi
Danışmanlık ve Manevi Yönelimli Psikoterapi ve Psikolojik Danışma hakkında temel bir bakış açısı oluşturulmak
amaç edinilmiştir.

Keywords

Manevi danışmanlık, manevi yönelimli psikoterapi ve psikolojik danışma, psikoterapi

References

• ACA. (2014). Code of ethics. https://www.counseling.org/resources/aca-code-of-ethics.pdf adresinden adresinden 04 Ocak 2019 tarihinde alınmıştır.
• Ağılkaya-Şahin, Z. (2017). Manevi bakım ve danışmanlık. Marmara Akademi Yayınları.
• Ağılkaya-Şahin, Z. (2016). Theoretical foundations of pastoral care in Christian tradition. Spiritual Psychology and Counseling, 1(1), 47-77. https://doi.org/10.12738/spc.2016.1.0002
• Akbaş, M. (2021). Umudu yordamada şükran ve özgecilik (Tez No. 669085) [Yüksek lisans tezi, İbn Haldun Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Altıntaş, M. E. (2018). Hastanelerde gerçekleştirilen manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri üzerine nitel bir araştırma (Kayseri örneği). Review of the Faculty of Divinity of Amasya University, 11(11), 221-256. https://doi.org/10.18498/amauifd.503975
• Amer, M. M. & Jalal, B. (2015). Bireysel psikoterapi/psikolojik danışma (S. Ahmed & M. M. Amer, Ed.), Müslümanlar için psikolojik danışma kültüre ve dine duyarlı ruh sağlığı müdahaleleri içinde (V. Yorgun, Çev., s. 87-117). Nobel.
• Aslan, Ş., & Türk, F. (2022). Comparison of concepts of cognitive flexibility and psychological flexibility. Psikiyatride Güncel Yaklasimlar, 14(1), 119-130. https://doi.org/10.18863/pgy.917360
• Aten, J. D., & Leach, M. M. (2009). A primer on spirituality and mental health (J. D. Aten & M. M. Leach, Ed.), Spirituality and the therapeutic process: A comprehensive resource from intake to termination içinde (s. 9-14). American Psychological Association. https://psycnet.apa.org/doi/10.1037/11853-001
• Ayten, A. (2017). Psikoloji ve din psikologların din ve tanrı görüşleri (5. baskı). İz Yayınları.
• Ayten, A., & Düzgüner, S. (2020). Manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri temel bilgiler kılavuzu. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ayten, A., & Sağır, Z. (2014). Dindarlık, dinî başa çıkma ve depresyon ilişkisi: Suriyeli sığınmacılar üzerine bir araştırma. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47(47), 5-18. https://doi.org/10.15370/muifd.86222
• Ayten, A. (2018). Din ve sağlık. Marmara Akademi Yayınları.
• Ayten, A., & Özkan, A. (2020). Hastanelerde manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri (2. baskı) (A. Ayten & S. Düzgüner, Ed.). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Baygeldi, M. R. (2018). Türkiye’de modern sorunlara dini bir çözüm olarak manevi danışmanlık uygulaması: Mevcut durum ve öneriler. SETA Analiz, 234, 1-31.
• Boztilki, M., & Ardıç, E. (2017). Spirituality and health. Journal of Academic Research in Nursing, 3(1), 39-45. https://doi.org/10.5222/jaren.2017.1008
• Childs, C. Y. (2014). Exploratory factor analysis of the spiritual wellness inventory. [Doktora tezi, Cleveland State University]. ETD Archive. https://engagedscholarship.csuohio.edu/etdarchive/65
• Çoban, M. (2016). Uyuşturucu madde bağımlılığı ile mücadelede manevi danışmanlık ve rehberlik uygulamalarının yeri ve önemi: İstanbul örneği (A. Ayten, M. Koç, & N. Tınaz, Ed.), Manevi danışmanlık ve rehberlik içinde (s. 127- 165). DEM.
• Dilan, H. (2019). Manevi danışmanlık ve varoluşçu psikoterapi (Tez No. 591905) [Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Düzgüner, S. (2018). Nereden çıktı bu maneviyat: Manevi bakımın temellerine ilişkin kültürlerarası bir analiz (A. Ayten, M. Koç, & N. Tınaz, Ed.), Manevi danışmanlık ve rehberlik cilt-1 içinde (s. 17). Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Düzgüner, S. (2021). Maneviyat algısı ve yansımaları. Çamlıca Yayınları.
• Ekşi, H. (2022). Manevi yönelimli psikolojik danışma (2. baskı). Nobel Akademik Yayıncılık
• Ekşi, H., & Kaya, Ç., (2016). Manevi yönelimli psikoterapi ve psikolojik danışma. Kaknüs Yayınları.
• Ekşi, H., Kaya, Ç., & Çiftçi, M. (2016). Maneviyat ve psikolojik danışma (H. Ekşi & Ç. Kaya, Ed.), Manevi yönelimli psikoterapi ve psikolojik danışma içinde (s. 13-28). Kaknüs Psikoloji.
• Ekşi, H., Kırca, B., Aydoğdu, B. N., & Saruhan, V. (2020). Manevî danışmanlık uygulama alanları (H. Ekşi, Ed.), Manevî yönelimli psikolojik danışma içinde (s. 300-340). Nobel Yayıncılık.
• Ekşi, H., Kaya, Ç., & Okan, N. (2020). Maneviyat ve psikolojik danışma (H. Ekşi, Ed.), Manevi yönelimli psikolojik danışma içinde (s. 1-24). Nobel Yayıncılık.
• Ertunç, A. (2021). Sağlık tesislerinde yürütülen manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri üzerine bir değerlendirme. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(16), 556-580. https://doi.org/10.17050/kafkasilahiyat.898315
• Frankl, E. V. (2019). İnsanın anlam arayışı (54. baskı) (S. Budak, Çev.). Okuyan Us Yayıncılık.
• Göka, E. (2021). Psikoloji, varoluş, maneviyat. Kapı Yayınları.
• Gökmen, A. (2021). Manevi danışmanlık ve rehberlik çalışmaları üzerine bir bibliyografya denemesi (2017-2020). Akif, 51(1), 174-195. https://doi.org/10.51121/akif.2021.21
• Gören, A. B. (2023). Afet sonrası ikincil travmatik stres ve dini başa çıkma: Kahramanmaraş depremi örneği. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 23(1), 80-100. https://doi.org/10.33420/marife.1280604
• Gürkan, E. (2022). Üniversite öğrencilerinin psikolojik sağlamlıklarını yordamada bilişsel esneklik ve maneviyatın rolü (Tez No. 753035) [Yüksek lisans tezi, İbn Haldun Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Gürsu, O. (2022). Manevi danışmanlar için kılavuz: Danışma ilke, beceri ve teknikleri. Çamlıca Yayınları.
• Güven, H. (2021). Manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri temel bilgiler kılavuzu. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 3, 203-212. https://dergipark.org.tr/en/pub/tmdrd/issue/63388/871842
• Harris, R. (2022). Kabul ve kararlılık terapisi. ACT’i kolay öğrenmek: İlkeler ve ötesi için hızlı bir başlangıç (Hasan T. Karatepe & K. Fatih Yavuz, Çev. Ed.). Litera Yayıncılık.
• Hickson, J., Housley, W., & Wages, D. (2000). Counselors' perceptions of spirituality in the therapeutic process. Counseling and Values, 45(1), 58-66. https://doi.org/10.1002/j.2161-007X.2000.tb00183.x
• Hill Peter C., Pargament Kenneth I., Hood Ralph W., McCullough Michael E., Swyers James P., Larson David B., & Zinnbauer Brian J. (2013). Din ve maneviyatı kavramlaştırma: Birleşme ve ayrılma noktaları (N. Kımter, Çev.). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 85-118. https://dergipark.org.tr/en/pub/comuifd/issue/4096/53999
• Karaaslan, S. (2018). Manevi bakım hizmetlerinde etik kurallar ve profesyonel standartlar (ABD, Kanada ve İngiltere örnekleri) (A. Ayten, M. Koç, & N. Tınaz, Ed.), Manevi danışmanlık ve rehberlik cilt-1 içinde (2. baskı, s. 281-302). Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Kasapoğlu, F. (2017). Psikolojik danışma süreci ve maneviyat bir bütünleştirme arayışı. Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 19, 141-157. http://dx.doi.org/10.17540/hy.v10i19.361
• Kasapoğlu, F. (2020). Psikolojik danışmanların manevi konulara ilişkin tutumları. Gece Yayınları.
• Kars, M. S., & Kula, M. N. (2023). Çevresel ve manevi faktörler bağlamında hastanelerdeki manevi destek hizmetinin psikososyal uyuma etkisi. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 7, 65-100. https://doi.org/10.56432/tmdrd.1254178
• Kaya, S. N. (2020). Sosyal hizmetlerde manevi danışmanlık ve rehberlik. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 2, 235-241. https://dergipark.org.tr/en/pub/tmdrd/issue/59144/822600
• Kesgin, B., & Erdem, M. (2018). Türkiye’de manevi destek hizmetlerinin kurumsallaşması. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 69-92. https://www.ceeol.com/search/article-detail?id=778236
• Kesgin, H. (2020). Sosyal hizmet kurumlarında manevi destek hizmetleri. Maneviyata duyarlı sosyal hizmet içinde (s. 243-270). Grafiker Yayınları.
• Kılıç, H. N. (2017). Hümanist psikoloji bağlamında maneviyat (H. Ekşi, Ed.), Psikoterapi ve psikolojik danışmada maneviyat kuramlar ve uygulamalar içinde (s. 115-141). Kaknüs Psikoloji.
• Kılınçer, H. (2017). Manevi danışmanlık ve rehberlik (MDR) üzerine: Psikoloji, ilahiyat ve tıp alanlarında maneviyat ve MDR algısı (A. Ayten, Ed.), Manevi danışmanlık ve rehberlik: Teori ve uygulama alanları içinde (s. 19- 60). Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Koç, M. (2018). Diyanet İşleri Başkanlığı’nın hastanelerdeki manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri (1995-2015): Sınırlılıklar ve bir eğitim programı önerisi (A. Ayten, M. Koç, & N. Tınaz, Ed.), Manevi danışmanlık ve rehberlik içinde (2. baskı, s. 321- 362). Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Koç, M. (2020). Birleşik Krallık’ta manevi danışmanlık eğitimi (2020) ve uygulaması (2011) üzerine değerlendirmeler. Türk Manevi Danışmanlık ve Rehberlik Dergisi, 1, 13-62. https://dergipark.org.tr/en/pub/tmdrd/issue/55695/743707
• Koç, M. (2012). Manevî-[psikolojik] danışmanlık ile ilgili Batı’da yapılan bilimsel çalışmaların tarihi ve literatürü (1902-2010) üzerine bir araştırma-I. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2), 201-237. https://dergipark.org.tr/en/pub/cuilah/issue/4183/54926
• Korkmaz, S., Akyürek, R. & Karaçalı, M. (2023). Dini başa çıkma, şükür, takdir etme, endişe ve anksiyete ilişkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(2), 738-766. https://doi.org/10.51702/esoguifd.1305224
• Malone, J., & Dadswell, A. (2018). The role of religion, spirituality and/or belief in positive ageing for older adults. Geriatrics, 3(2), 28. https://doi.org/10.3390/geriatrics3020028
• Özdoğan, Ö. (2006). İnsanı anlamaya yönelik bir yaklaşım: Pastoral psikoloji. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47(2), 127-141. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000054
• Özkan, A. (2017). Hastanelerde sunulan manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetleri üzerine bir araştırma (A. Ayten, Ed.), Manevi danışmanlık ve rehberlik teori ve uygulama alanları içinde (s. 61-101). Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Özkan, A. (2019). Manevi danışmanlıkta kullanılan kavramlar ve pratikteki algısı (A. Ayten, Ed.), Manevi danışmanlık ve rehberlik farklı alanlardan araştırma bulguları ve değerlendirmeler içinde (s. 45-97). Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Pargament, K. I. (2002). The bitter and the sweet: An evaluation of the costs and benefits of religiousness. Psychological Inquiry, 13(3), 168-181. https://doi.org/10.1207/S15327965PLI1303_02
• Pargament, K. I. (2007). Spiritually integrated psychotherapy understanding an adressing the sacred. The Gullford Press.
• Pieper, J., Hijweege, N., & Smeets, W. (2016). Attentiveness to religious/spiritual coping and meaning questions of patients. Journal of Empirical Theology, 29(1), 78-100. https://brill.com/view/journals/jet/29/1/article-p78_4.xml
• Reis, B. (2015). Tasavvufî sosyal hizmet/sûfîlerin manevî terapi yöntemleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(6), 165-170.
• Richards, P. S. (2009). Toward religious and spiritual competence for psychologists: Some reflections and recommendations. Professional Psychology: Research and Practice, 40, 389 –391.
• Seçer, İ., Yıldırım, M., Karabulut, F., Dağcı, A., Angın, N. Y., Vural, M. E., Bayram, N. N., Çinici, M., & Kızılgeçit, M. (2021). Covid-19 sürecinde yaşlılarda ruh sağlığı ve dinî başa çıkma uygulamalı bir model geliştirilmesi ve etkililiğinin test edilmesinin tanıtımı (Ö. F. Söylev, O. Gürsu, & B. Demirtaş, Ed.), Olağanüstü durumlarda manevi danışmanlık ve rehberlik: disiplinlerarası araştırmalar içinde (s. 249-273). Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Schultz, D. P. & Schultz, S. E. (2007). Modern psikoloji tarihi (Y. Aslay, Çev.). Kaknüs Yayınları.
• Shafranske, E. P., & Sperry, L. (2007). Addressing the spiritual dimension in psychotherapy (L. Sperry & E. P. Shafranske, Ed.), Spiritually oriented psychotherapy içinde (s. 333-350). American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/10886-001
• Shah, A. A. (2005). Psychotherapy in vacuum or reality: Secular or Islamic psychotherapy. Pakistan Journal of Social and Clinical Psychology, 3(1-2), 1-18.
• Summermatter, A. (2017). Bilişsel davranışçı terapiler ve maneviyat (H. Ekşi, Ed.), Psikoterapi ve psikolojik danışmada maneviyat kuramlar ve uygulamalar içinde (s. 87-113). Kaknüs Psikoloji.
• Summermatter, A., & Kaya, Ç. (2017). An overview of spiritually oriented cognitive behavioral therapy. Spiritual Psychology and Counseling, 2, 31-53. https://doi.org/10.12738/spc.2017.1.0017
• Şimşek, F. Z. (2019). Manevi danışmanlık ilkeleri bağlamında Mevlâna ve Yunus Emre düşüncesinin değerlendirilmesi (Tez No. 596767) [Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Şirin, T. (2016). Manevi danışma ve rehberlikte yeni bir model önerisi: İHSAN modeli ve vaka sunumu (A. Ayten, M. Koc̦, & N. Tınaz, Ed.), Manevi danışmanlık ve rehberlik içinde (s. 187-211). Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Tan, S.-Y., & Johnson, W. B. (2007). Spiritually oriented cognitive-behavioral therapy (L Sperry & E. P. Shafranske, Ed.), Spiritually oriented psychotherapy içinde (s. 77–103). American Psychological Association.
• Topuz, İ. (2015). Cami din görevlilerinin yeterliliklerinin manevi danışmanlık açısından değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35, 27-56. https://dergipark.org.tr/en/pub/sduifd/issue/48318/611697
• Topuz, İ. (2016). Manevi danışmanlık ve rehberlik hizmetlerinde temel nitelik ve yeterlilikler (A. Ayten, M. Koc̦, & N. Tınaz, Ed.), Manevi danışmanlık ve rehberlik içinde (s. 237-257). Dem Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Maneviyat. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 22 Aralık 2023 tarihinde alınmıştır.
• Vasegh, S. (2009). Psychiatric treatments involving religion: Psychotherapy from an Islamic perspective (P. Huguelet & H. G. Koening, Ed.), Religion and spirituality in psychiatry içinde (s. 301–316). Cambridge University Press.
• Worthington, E. L., & Aten, J. D. (2009). Psychotherapy with religious and spiritual clients: An introduction. Journal of Clinical Psychology, 65(2), 123-130. https://doi.org/10.1002/jclp.20561
• Vieten, C., Scammell, S., Pilato, R., Ammondson, I., Pargament, K. I., & Lukoff, D. (2013). Spiritual and religious competencies for psychologists. Psychology of Religion and Spirituality, 5(3), 129-144. https://doi.org/10.1037/a0032699
• Yaman, N. (2017). Yas sürecinde manevi danışmanlık ve rehberlik (A. Ayten, Ed.), Manevi danışmanlık ve rehberlik teori ve uygulama alanları içinde (s. 273-300). Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Yalom, I. D. (2017). Din ve psikiyatri. Pegasus Yayınları.
• Yıldırım, M. (2019). İHSAN modeli ile manevi danışmanlık uygulamalarının psikolojik rahatsızlıklar üzerindeki iyileştirici etkisi üzerine deneysel bir çalışma (Tez No. 553503) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yücel, F. (2018). ABD’de Müslümanlara yönelik dini danışmanlık eğitimi (Hartford Seminary örneği) (A. Ayten, M. Koç, & T. Tınaz, Ed.), Manevi danışmanlık ve rehberlik içinde (2. baskı, s. 373-394). Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.