HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN ÇATIŞMASI

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 2, 347 - 379, 01.12.2023

Leyla Şenel

Öz

Doğal hukuk anlayışına göre insan hakları kişilerin salt insan olması gerekçesiyle doğuştan sahip olduğu hak ve özgürlüklerdir. Bu nedenle haklı olarak insan haklarının bölünmez ve bütünsel olarak kişinin sahip olduğu ileri sürülür; nitekim insan hak ve özgürlükler insanın insanca yaşaması için en temel hak ve özgürlükleri barındırmaktadır. Ancak günlük hayatta bu hak ve özgürlükler kimi zaman toplumda yaşayan diğer kişilerin veya grupların hak ve özgürlükleri ile çatışabilmektedir. Bu çatışmaları önlemek amacıyla hukuk normları günlük hayatta karşılaşılan hak ve özgürlüklerin çatışmasını çözmeyi amaçlasa bile, hukuk normları da birbirleri ile çatışması ilgili hak ve özgürlüklerin norm alanlarından kaynaklı olarak mümkün olabilmektedir. Yargıç kişi ve gruplar arasında günlük hayatta karşılaşılan hak ve özgürlüklere ilişkin çatışmaları mahkemede dava ile karşısına geldiği zaman; Anayasa ve diğer normlar arasındaki ilişki ile kurulan normlar hiyerarşisi piramidi, pratik uyuşum ilkesi, üst kural ilkesi –lex superior ilkesi–, sonraki kural ilkesi –lex posterior ilkesi–, özel kural ilkesi –lex specialis ilkesi–, effet utile –yararlı etki/etkililik– ilkesi, anayasanın bütünlüğü ilkesi, dinamik yorum, sistematik yorum, teleolojik yorum gibi ilke ve yorum yöntemleri aracılığı ile çözümlemeye çalışacaktır. Bu çalışmada hak ve özgürlüklere ilişkin çatışma sorunu ele alınırken, hak ve özgürlüklere ilişkin çatışma sorunlarının nasıl çözümlenebileceğine ilişkin teori ve doktrinsel çalışmalar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hak ve Özgürlüklerin Çatışması, Hak ve Özgürlüklerin Bölünmezliği İlkesi, Hak ve Özgürlüklerin Bütünlüğü İlkesi, Pratik Uyuşum İlkesi, Effet Utile İlkesi, Yorum Yöntemleri

Teşekkür

Hocam Ahmet Mithat Güneş'e makaleye katkılarından dolayı teşekkür ederim.

Kaynakça

• Akad M ve diğerleri, Genel Kamu Hukuku (14. Baskı, Der Yayınevi 2018).
• Akın İF, Kamu Hukuku (3. Baskı, Üçdal Neşriyat 1980).
• AYM, Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Başvurusu Başvuru No: 2017/36889 Genel Kurul Kararı, 29.09.2022, R.G. Tarih ve Sayı: 08.12.2022-32037.
• Boyar O, ‘Anayasal Uyuşmazlıklarda Yorum’ (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi 2008).
• Demir ve Baykara v. Turkey App. No.: 34503/97 (ECtHR, 12.11.2008).
• Evans v. UK App. No. 6339/05 Grand Chamber Decision (ECtHR, 10.04.2007).
• Erdoğan M, İnsan Hakları Teorisi ve Hukuku (4. Baskı Orion Kitabevi 2015).
• Freeden M, Rights (University of Minnesota Press 1991).
• Golder v. UK App. No.: 4451/70 (Commission Decision, 21.02.1975).
• Gözler K, İnsan Hakları Hukuku (Ekin Basım Yayın Dağıtım 2017) (Gözler, İnsan).
• Gözler K, Anayasa Hukukunun Genel İlkeleri, Cilt-2 (2. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım 2020) (Gözler, Anayasa).
• Gross v. Switzerland App. No. 67810/10 (ECtHR, 14.05.2013).
• Gülfidan OS, Yaşam Hakkı Bakımından Devletin Pozitif Yükümlülükleri – Robert Alexy’nin İlkeler Teorisi Çerçevesinde Bir İnceleme (Yetkin Yayınları 2021).
• Güneş AM, İnsan Hakları Hukukuna Giriş (2. Baskı, Adalet Yayınevi 2020). Güneş AM, Hukuk Metodolojisi (3. Baskı Ekin Basım Yayın Dağıtım 2020). İnceoğlu S, Ölme Hakkı (Ayrıntı Yayınları, 1999).
• Jellinek G, İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi Üzerine: Modern Anayasa Tarihine Bir Katkı, Rezzan İtişgen Dülger ve Muzaffer Dülger (çev) (Pinhan Yayıncılık 2017).
• Kaboğlu İÖ, Kolektif Özgürlükler (DÜHF Yayınları 1989). Kaboğlu İÖ, Anayasa Yargısı (4. Baskı, İmge Kitabevi 2007). Kaboğlu İÖ, Anayasa Hukuku (Genel Esaslar) (15. Baskı, Legal Yayıncılık A.Ş. 2020).
• Kale Özçelik F, ‘Hakların Çatışması ve Dengelenmesi Bağlamında Çocuklara Yönelik Zorunlu Aşı Uygulaması (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Ekseninde Bir İnceleme)’, (2020) 10 (2) SDÜHFD 47, 76.
• Kanadoğlu OK, Türk Alman Anayasa Yargısından Anayasal Değerlerin Çatışması ve Uyumlaştırılması (Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. 2000).
• Kapani M, Kamu Hürriyetleri (7. Baskı, Yetkin Yayınları 2013).
• Klass ve diğerleri v. Germany App. No.: 5029/71 (Commission Decision, 06.09.1998).
• Koch v. Germany App. No. 497/09 (ECtHR, 17.12.2012).
• Köküsasrı İ, Anayasal Hakların Çatışması, (Adalet Yayınevi 2020).
• Marckx v. Belgium App. No.: 6833/74 (Commission Decision, 13.06,1979).
• Metin Y, ‘Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük: Ölçülülük İlkesi Evrensel Bir Anayasal İlke midir?’, (2017) 7 (1) SDÜHFD 1, 71.
• Oder BE, Anayasa Yargısında Yorum Yöntemleri: Hukuksal Yöntembilime Dayalı Karşılaştırmalı Bir Araştırma (Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. 2010).
• Oder BE, ‘Hak ve Özgürlükler Temelinde Ötanazi: Anayasa Hukuku Bakımından Bir Değerlendirme’ iç Nur Centel (ed), Hukuk ve Etik Boyutlarıyla Ötanazi (On İki Levha Yayıncılık A.Ş. 2011) 1, 26.
• Oder BE, ‘Anayasa Yargısında Temel Hak ve Özgürlüklerin Yorumu: Düzenleme Biçimleri, Kanıtlama ve Somutlaştırma Sorunları –2001 Anayasa Değişiklikleri Sonrasına İlişkin Gözlemler–’, iç Ozan Ergül (ed) Anayasa Hukukunda Yorum ve Norm Somutlaşması Kamu Hukukçuları Platformu 29–30 Eylül 2012, (Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2013) 121, 212.
• Pretty v. UK App. No. 2346/02 (ECtHR, 29.04.2002).
• Sağlam F, Temel Hakların Sınırlanması ve Özü (Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları 1982).
• Smet S, Resolving Conflicts Between Human Rights: The Judge’s Dilemma (Routledge Press 2017).
• Soering v. UK App. No.: 14038/88 (Commission Decision, 17.07.1989).
• Şenel L, Anayasalarda İnsan Hak ve Özgürlüklerin Tanınması Sorunu (On İki Levha Yayıncılık A.Ş. 2020).
• Tacir H, ‘Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı’ (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi 2010).
• Tanör B, Anayasa Hukukunda Sosyal Haklar (2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık A.Ş. 2022).
• Tyrer v. UK App. No.: 5856/72 (Commission Decision, 25.04.1978).
• Uygun O, ‘İnsan Hakları Açısından Yeni Anayasa Çalışmaları’, iç Oktay Uygun (ed), Kamu Hukuku İncelemeleri: İnsan Hakları, Demokrasi, Hukuk Devleti, Egemenlik (2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık A.Ş. 2013) 199, 235.
• Uygun O, Devlet Teorisi (2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık A.Ş. 2015).
• Waldron J, ‘Introduction’, Theories of Rights (2nd edition, Oxford University Press 2009).
• Yılmaz Coşkun S, Anayasal Hakların Çatışması (Adalet Yayınevi 2023).
• Zucca L, ‘Law, Dilemmas, and Happy Endings’, iç Stijn Smet and Eva Brems (edr), When Human Rights Clash at the European Court of Human Rights: Conflict or Harmony (Oxford University Press 2017) 95, 111.
• İNTERNET KAYNAKLARI
• <www.constituteproject.org>
• <https://hudoc.echr.coe.int/ >
• <https://www.ihd.org.tr/>
• <https://www.mevzuat.gov.tr/>
• <https://www.tbmm.gov.tr/>