TÜRK HUKUKUNDA VEKALETSİZ İŞ GÖRMENİN YERİ VE NİTELİGİ

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 2, 471 - 504, 01.12.2023

İsmahan Gülen Erdoğan

Öz

İnsan, kendi işini kendisi görebilme becerisine ve özgürlüğüne sahip ise de sosyal bir varlık olması bakımından zaman zaman bir başkasının yardımına ihtiyaç duyabilmektedir. Kural olarak bir kişinin başkasının işini görebilmesi için kendisine vekalet verilmiş olması gereklidir. Bir kişinin sözleşme veya kanundan doğan bir yetkisi olmamasına rağmen başkasının hukuki alanına müdahale etmesi durumunda vekaletsiz iş görme kurumu gündeme gelecektir. Bu kurumun konusunu iş görme oluşturmaktadır. Oluşan bu hukuki ilişkide iş gören ve iş sahibi sıfatlarını alan iki taraf bulunmaktadır. İş gören, iş sahibinin yasakladığı bir işi görmemelidir. Burada iş gören, ya iş sahibinin yararına ve tahmin olunan maksadına uygun olarak ya da bilerek veya yanılarak işi kendisinin sanarak hareket etmektedir. Bundan dolayıdır ki gerçek ve gerçek olmayan vekaletsiz iş görme olarak ikili ayrıma gidilmektedir. İş görme ile taraflar arasında oluşan hukuki ilişki nedeni ile taraflara bazı haklar sağlanmaktadır ve borçlar yüklemektedir. Vekaleti olmaksızın iş gören kişi, üstlendiği işi başarı ile sonuçlandırma, iş sahibine haber ve hesap verme borcu altına girerken kendisine iş sahibinden masrafları ve ücret isteme, iş görme sebebi ile meydana gelen zararın tazminini talep etme ayrıca da hapis ve ayırma hakları gibi haklar tanınmıştır. Bununla beraber iş sahibi ise, iş görenin gerçekleştirdiği masrafları ve zararları tazmin etme borcu altına girmekte ve iş görenin elde ettiği kazanımları talep etme hakkına sahip olmaktadır.
Tarihi temelleri Roma hukukuna dayanan vekaletsiz iş görme 6098 sayılı Türk Borçlar Kanun’un “Özel Borç İlişkileri” başlığı altında, 526-531 maddeleri arasında düzenlenmektedir. Sadece altı maddelik bir düzenlemeden oluşan bu kurum, iş görenin toplumsal yardımlaşma şeklindeki davranışı ile iş sahibinin hukuki alanına müdahale arasında sağlanması şart olan dengeden dolayı uygulamada geniş yer bulmuştur ve hukuk dünyasında çok tartışılmıştır. Türk hukukunda vekaletsiz iş görmenin hukuki niteliği hakkında doktrinde yapılan tartışmada hukuka aykırı fiil olduğu ileri sürülürken sebepsiz zenginleşme veya haksız fiil kurumuna dahil edilmesi gerektiği tezleri savunulmuş ve hukuki işlem benzeri bir fiil olduğu genel kabul görmüştür. Ayrıca vekaletsiz iş görmenin sistematik açıdan kanundaki düzenlendiği yer, iş görenin iş görme iradesine sahip olup olmama şartı, bu kurumun yetkisiz temsil ile arasındaki farklar, zaman aşımı gibi konular doktrinde yürütülen tartışmaların merkezinde yer almaktadır.
Bu çalışmada vekaletsiz iş görme kurumunun Türk hukuk sistemindeki yeri, niteliği, türleri ve hükümleri ve de tarafların hak ve borçları Yargıtay içtihatları da dikkate alınarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Vekaletsiz İş Görme, İş Sahibinin Yapılan İşi Uygun Bulması, İş Görme İradesi

Kaynakça

• Althammer C, Schuldrecht III, Besonderer Teil 2: Gesetzliche Schuldverhaeltnisse (W.Kohlhammer 2015).
• Antalya OG, 6098 Sayılı Borçlar Kanunu’na Göre Borçlar Hukuku Genel Hükümler C. 1, (Beta Basım 2012).
• Akıncı Ş, Karşılaştırmalı Borçlar Hukuku Özel Hükümler (Sayram Yayınları 2004).
• Arkan Akbıyık A, Gerçek Olmayan Vekaletsiz İş Görme (Alfa Basım Yayım Dağıtım 1999).
• Bilge N, Borçlar Hukuku Özel Borç Münasebetleri (Yeni Desen Matbaası 1962) (Borçlar Özel).
• Bilge N, Borçlar Hukuku Özel Borç Münasebetleri (Banka ve Ticaret Hukuku Araştırmaları Enstitüsü 1971).
• Birsen K, Borçlar Hukuku Dersleri (4.Bası, Fakülteler Matbaası 1967).
• Brox H und Walker W-D, Besonderes Schuldrecht (47. Auflage, C.H. Beck 2023).
• Emmerich V, BGB-Schuldrecht Besonderer Teil (16.Auflage, C.F.Müller 2021). Eren F, Borçlar Hukuku Özel Hükümler (Yetkin Yayınları 2014).
• Feyzioğlu FN, Borçlar Hukuku İkinci Kısım Akdin Muhtelif Nevileri, C. I (İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi 1980).
• Gehrlein M, ‘§ 677 BGB’ iç Hrsg. von Bamberger HG, Roth H, Hau W, Poseck R (edr) Beck’sche Online Kommentar BGB 63. Edition Stand: 01.08. 2022 (Son Erişim Tarihi 16.10.2022).
• Gümüş, MA, Borçlar Hukuku Özel Hükümler C. 2 (Vedat Kitapçılık 2012).
• Hatemi H ve diğerleri, Borçlar Hukuku Özel Bölüm (Filiz Kıtapevi 1992).
• Helvacı S/Aydın GS, ‘Kişilik Hakkı İhlalinden Doğan Vekaletsiz İşgörmede Kusurun Bir Şart Olarak Aranıp Aranamayacağı Sorunu’ (2017) 23 (1) MÜHF- HAD 265, 301.
• Karahasan Mustafa Reşit, Türk Borçlar Hukuku, Özel Borç İlişkileri, C. IV (Beta Yayıncılık 1992).
• Katzenstein M, ‘Kostenersatz bei eigenmächtiger Selbstvornahme der Mängelbeseitigung- ein Plädoyer für die Abkehr von einer verfestigten Rechtspraxis’, (2004) 8 ZGS 300, 308.
• Kılıçoğlu AM, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (Turhan Kitapevi 2013). Kılıçoğlu Yılmaz K, Haksız Kazancın İadesi (Turhan Kitapevi 2014).
• Kocayusufpaşalıoğlu N, Borçlar Hukuku Genel Bölüm: Borçlar Hukukuna Giriş- Hukuki İşlem-Sözleşme, C. I (6. Bası, Filiz Kitapevi 2014).
• Koschaker P, Modern Özel Hukuka Giriş Olarak Roma Özel Hukukunun Ana Hatları Ayiter K, (çev.) (Ankara Üniversitesi 1977).
• Kutlu Sungurbey A, Yetkisiz Temsil Özellikle Culpa in Contrehendo (Sözleşmenin Görüşülmesinde Kusur) ve Olumsuz Zarar (Yasa Yayınları 1988).
• Leistner M, ‘Die “richtige” Auslegung des § 651 BGB im Grenzbereich von Kaufrecht und Werkvertragsrecht’ (2007) 2 JA 81, 90.
• Oğuzman MK ve Öz MT, Borçlar Hukuku Genel Hükümler C. 2 (9. Bası, Vedat Kitapçılık 2012).
• Oechsler J, ‘Praktische Anwendungsprobleme des Nacherfüllungsanspruchs’, (2004) 26 NJW 1825, 1830.
• Özdemir HG, Roma ve Türk Hukukunda Vekaletsiz İş Görme (Negotiorum Gestio), (Seçkin Yayıncılık 2001).
• Özkaya E, Vekalet Sözleşmesi ve Kötüye Kullanılması (3. Bası, Seçkin Yayıncılık 2013).
• Reisoğlu S, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (Beta Yayınevi 1986).
• Sprau, H, Grüneberg C, Editör. (vormals Palandt) Beckische Kurz Kommentar Bürgerliches Gesetzbuch (81. Auflage, C H. Beck, 2022).
• Tandoğan H, Mukayeseli Hukuk ve Hususiyle Türk İsviçre Hukuku Bakımından Vekaletsiz İş Görme (Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi 1963) (Mukayeseli Hukuk).
• Tandoğan H, Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C. 2 (5. Bası, Vedat Kitapçılık 2010).
• Tokbaş H ve Yüksel SR, Vekaletsiz İş Görmenin Kısa Şerhi (Aristo Yayıncılık 2018).
• Tunçomağ K, Borçlar Hukuku C. II Özel Borç İlişkileri (5. Baskı, Fakülteler Matbaası 1986).
• Uygur T, Açıklamalı – İçtihatlı Borçlar Kanunu Sorumluluk ve Tazminat Hukuku, 8. Cilt (3. Bası, Seçkin Yayıncılık 2010).
• Uzun Şenol P, ‘Vekaletsiz İş Görmede İş Görenin Hukuki Durumu’, 2014 Bahar (3) FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 293, 309.
• Yavuz C, Türk Borçlar Hukuku Dersleri Özel Hükümler (8. Bası, Beta Yayınları 2009).
• Yavuz C, Türk Borçlar Hukuku Özel Hükümler (10. Bası, Beta Yayınları 2014) (Özel Hükümler).
• Zevkliler A, Özel Borç İlişkileri (8. Bası, Seçkin Yayıncılık 2004).
• Zevkliler A ve Gökyayla KE, Borçlar Hukuku, Özel Borç İlişkiler (11. Bası, Turhan Kitapevi 2010).
• İNTERNET KAYNAKLARI
• <https://beck-online.beck.de/Home>
• <https://legalbank.net/>