SAMSUN İSTİKLAL MAHKEMESİNDE YAŞANAN HUKUK DIŞI BAZI UYGULAMALARA KARŞI BİRİNCİ BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN TUTUMU

Yıl 2023, Cilt: 1 Sayı: 1, 37 - 63, 23.01.2023

İsmail Sezer , Tarık Özçelik

Öz

Birinci Büyük, Millet Meclisi 23 Nisan 1920’de açıldıktan sonra, Osmanlı Devleti’nden miras aldığı hukuk düzenini kullanmaya devam etmiştir. Esas gayesi Misak-ı Milliyi gerçekleştirmek olan Meclis bu amacına ulaşabilmek için var olan kurum ve yasaları olağanüstü koşullara göre yeniden düzenlemek durumunda kalmıştır. Bu nedenle önce “Hıyaneti Vataniye Kanunu” arkasından da “Firariler Hakkında Kanun” yasaları çıkarılarak İstiklal Mahkemeleri kurulmuştur.
Olağanüstü şartlarda kurulan İstiklal Mahkemelerinden birisi de Karadeniz bölgesinde faaliyet gösterecek olan Samsun İstiklal Mahkemesidir. Beş Mebustan oluşan Mahkeme heyeti bölgesinde asayişin sağlanması amacıyla çalışmıştır. Samsun İstiklal Mahkemesi faaliyetlerine devam ederken, başkanı Mehmet Emin (Geveci) Bey bazı davalardan rahatsız olarak ani bir kararla Ankara’ya dönmüştür. Akabinde Mecliste yapılan gizli oturumda mahkeme heyeti hakkında bazı suçlamalarda bulunmuştur. Bu durum mahkeme heyetinin geri çağırılması sonucunu doğurmuştur. Meclis gündemine alınan meselenin soruşturması Dördüncü Şubeye havale edilmiş ve bu şube tarafından konu hakkında bir mazbata hazırlanarak heyetin bazı uygulamaları hukuk dışı bulunmuştur.
İstiklal Mahkemeleri olağanüstü koşullarda oluşturulmuş yargı kurumlarıdır. Milli Mücadele döneminde Meclis otoritesinin sağlanmasında etkili olmuşlardır. Ancak olağanüstü koşullarda dahi keyfiliği önleyecek bazı yargılama ilkeleri bulunmaktadır. Bu çalışma ile Samsun İstiklal Mahkemesi başkanı ile üyeleri arasında meydana gelen hukukî meselelerin Meclis tutanaklarına yansımaları incelenerek, Samsun İstiklal Mahkemesinin bazı hükümlerine karşı Meclisin yaptığı müdahale ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Birinci Büyük Millet Meclisi, İstiklal Mahkemeleri, Samsun İstiklal Mahkemesi

Kaynakça

• Akın, R. (2001). TBMM Devleti (1920 – 1923), Birinci Meclis Döneminde Devlet Erkleri ve İdare. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aybars, E. (2009). İstiklal Mahkemeleri, Ankara: Ayraç Yayınevi.
• BCA. 030.18.01.04.41.4, Belge Tarihi: 11.12.1921.
• BOA, DH. SAİD…/185-194, Belge Tarihi: H.29.12.1304.
• Cumhuriyet, Emin Bey, Samsun Meb’usu Alman Hastanesinde Vefat Etti. 1, 5. (1934.07.30).
• Çelik, K. (2007). Milli Mücadelede İç İsyanlar, Vatana İhanet Kanunu ve İstiklal Mahkemeleri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 40, 569-613.
• Çoker, Fahri. (2002). Türk Parlamento Tarihi Milli Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-1923, Cilt: III, I. Dönem Milletvekillerinin Özgeçmişleri, Ankara: TBMM Vakfı Yayınları.
• Demirden Yüzgeç, A. (2006). Birinci Büyük Millet Meclisi’nin Yapısı ve Faaliyetleri (1919 – 1923), Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (yüksek Lisans Tezi), YÖK: Ulusal Tez Merkezi (Tez No. 187587).
• Demirel, A. (1995). Birinci Meclis’te Muhalefet İkinci Grup, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirel, A. (2010). İlk Meclisin Vekilleri Millî Mücadele Döneminde Seçimler, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Doğan, İ. (2019). Klasik Dönem Osmanlı Mahkemeleri, Kafdağı, Cilt: 4, sayı: 2, 194-217.
• Durhan, İ. (2008). Tanzimat Döneminde Osmanlı Yargı Teşkilâtındaki Gelişmeler, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: XII, sayı: 3-4, 55-111.
• Düstur, c. 1, s. 4, Kanun No: 2. (Resmî Gazetede yayınlanış tarihi: 07.02.1337 (1921).
• Düstur, c. 1, s. 61, Kanun No: 21. (Resmî Gazetede yayınlanış tarihi: 21.02.1337 (1921). Evsile, M. (2011). Milli Mücadele sırasında Samsun’da Günlük Hayat, Samsun Sempozyumu Samsun (13-16 Ekim 2011), Cilt I, 155-161.
• Gök, S. (2016). Birinci Dönem İstiklâl Mahkemelerinin TBMM’deki Yansımaları, İstiklâl Mahkemeleri Sempozyumu, 10-11 Aralık 2015/Adıyaman, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Gülin, Ö. (2012). 1. ve 2. Dönem Yozgat Milletvekilleri ve Siyasi Faaliyetleri. Niğde: Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Doktora tezi). YÖK: Ulusal Tez Merkezi (Tez No. 322297).
• Güzel Mumyakmaz, H. (2018). Yusuf Bahri Tatlıoğlu (1878-1957): Sivas Kongresi Yozgat Azası, Son Osmanlı Meclisi Mebusânı ve Büyük Millet Meclisi Yozgat Mebusu, Samsun İstiklâl Mahkemesi Üyesi, Akademik Hassasiyetler, Cilt: 5, Sayı: 10, 381-410.
• İbrahim, A. (2022). Klasik Dönem Osmanlı Hukukunda Şerriye Mahkemeleri. Kırıkkale Hukuk Mecmuası, Cilt: 2, Sayı: 2, 577-601.
• Kocahanoğlu, O. S. (2020). Atatürk’e Kurulan Pusu: İzmir Suikastının Perde Arkası, İstanbul: Temel Yayınları.
• Kocaman, H. ve CEYLAN, M. (2016). Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Muhalefet Fırkası: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Yasama Dergisi, Sayı: 34, 5-23.
• Koçin, A. (2015). İstiklal Mahkemeleri (Kanun, Gerekçe ve Genel Kurul Tutanakları), Cilt:1, Ankara: TBMM Basın, Yayın ve Halkla İlişkiler Başkanlığı Basımevi.
• Kurbanlı, M. (2021). 1876 Tarihli Kanuni Esasi’nin Pozitif Hukuk Açısından Kısa Bir İncelenmesi. Konya Barosu Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, 175-211.
• Mumcu, U. (1992. 11. 11). İstiklal Mahkemeleri. Cumhuriyet: 1, 17.
• Neziroğlu, İ. (2015). İstiklal Mahkemeleri (Kanun, Gerekçe, Genel Kurul Tutanakları) Cilt 1., Ankara: TBMM Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkanlığı Yayınları.
• Öztürk, T. (2012). 1. ve 2. Dönem Yozgat Milletvekilleri ve Siyasi Faaliyetleri. Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YÖK: Ulusal Tez Merkezi Doktora Tezi (Tez No. 322297).
• Özüçetin, Y. ve H. M., DAĞISTAN (2011). “ıyanet-İ Vataniye Kanunu’nun Müzakereleri ve Kabulü. Tarihin Peşinde-Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı: 5, 251-281.
• Şengül, H. (2020). Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Çıkardığı İlk Kanunlardan Hıyanet-i Vataniye Kanunu ve Uygulamaya Konulması. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Vol. 5, TBMM’nin 100. Yılı Özel Sayısı, 152,179.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, (20 Mart 1338 – 1922), Devre 1, İçtima Senesi 3, 11. İnikat, 3. Celse, Cilt 18.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, (23 Ocak 1338 – 1922), Devre 1, İçtima Senesi 2, 149. İnikat, 3. Celse, Cilt 2.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (14 Ağustos 1336 – 1920), Devre 1, İçtima Senesi 1, 48. İçtima, Cilt 3.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (17 Ağustos 1338 – 1922), Devre 1, İçtima Senesi 3, 86. İçtima, Cilt 22.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (17 Şubat 1337 – 1921), Devre 1, İçtima Senesi 1, 152. İçtima, Cilt 8.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (18 Mayıs 1338 – 1922), Devre 1, İçtima Senesi 3, 44. İçtima, Cilt 20.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (20 Eylül 1336 – 1920), Devre 1, İçtima Senesi 1, 68. İçtima, Cilt 4.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (21 Eylül 1336 – 1920), Devre 1, İçtima Senesi 1, 69. İçtima, Cilt 4.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (22 Eylül 1336 – 1920), Devre 1, İçtima Senesi 1, 70. İçtima, Cilt 4.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (23 Temmuz 1337 – 1921), Devre 1, İçtima Senesi 2, 54. İnikat, Cilt 11.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (24 Temmuz 1337 – 1921), Devre 1, İçtima Senesi 2, 55. İçtima, Cilt 11.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (25 Nisan 1336 – 1920), Devre 1, İçtima Senesi 1, 3. İçtima, Cilt 1.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (26 Nisan 1336 – 1920), Devre 1, İçtima Senesi 1, 4. İçtima, Cilt 1.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (27 Kasım 1338 – 1922), Devre 1, İçtima Senesi 3, 146. İçtima, Cilt 2.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (27 Nisan 1336 – 1920), Devre 1, İçtima Senesi 1, 5. İçtima, Cilt 1.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (28 Temmuz 1337 – 1921), Devre 1, İçtima Senesi 2, 56. İçtima, Cilt 11.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (29 Nisan 1336 – 1920), Devre 1, İçtima Senesi 1, 7. İçtima, Cilt 1.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (31 Temmuz 1338 – 1922), Devre 1, İçtima Senesi 3, 83. İçtima, Cilt 22.
• TBMM, (2010). TBMM Albümü 1920-2010 1. Cilt 1920-1950. Ankara: TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No 1.
• TBMM. (2010). TBMM Albümü 1920-2010 1. Cilt 1920-1950. Ankara: TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları No 1.
• Ulusoy, M. (2014). Türkiye Büyük Millet Meclisi Birinci ve İkinci Dönem Sinop Milletvekilleri. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 33, 123-135.
• Ülker, İ. (2015). İstiklal Mahkemelerinin Yargılama Usulü. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 23, Sayı: 2, 21-48.
• Veziroğlu, İ. (2021). İstiklal Mahkemeleri, Ankara: Dorlion Yayınları.
• Yıldızdoğan, A. (2016). Cumhuriyetin İlanından Önce Kurulmuş ve İlanından Sonra Faaliyetlerine Devam Eden İstiklâl Mahkemeleri ile Günümüz Hukuk Sisteminde Yer Alan Özel Görevli Mahkemelerin Hukuki Bakış Açısı ile Karşılaştırılması. İstiklâl Mahkemeleri Sempozyumu, 10-11 Aralık 2015, Adıyaman, Türkiye, (s. 13-47). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Yurttaş Özcan, Fatma. (2011).Birinci Büyük Millet Meclisi’nde Muhalefet: İkinci Grup. Bilgi Dergisi, Sayı: 22, 33-53.
• Zelyut, R. (2017). İstiklal Harbi’nin Hukuk Cephesi İstiklal Mahkemeleri (Meclis Tutanakları). Ankara: Kripto Yayınları.