KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMALARININ PEYZAJ MİMARLIĞI ÇERÇEVESİNDE ÖRNEKLER ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 111 - 137, 30.06.2025

Yusranur Koca , H. Meltem Gündoğdu Anlağan , Timuçin Kurt

https://doi.org/10.34186/klujes.1639242

Abstract

1950’li yıllardan itibaren Türkiye’de artan göçler ve plansız kentleşme, büyükşehirlerde gecekondu alanlarının oluşumuna, altyapı yetersizliklerine ve çevresel sorunlara yol açmış, bu durum yaşam kalitesini olumsuz etkilemiştir. Bu sorunlara çözüm bulmak ve yaşam kalitesini artırmak amacıyla, sürdürülebilir kentleşme hedefleri doğrultusunda kentsel dönüşüm projeleri hayata geçirilmiştir. Ancak, dünya genelinde ve Türkiye’deki kentsel dönüşüm projeleri incelendiğinde, Türkiye’de uygulanan projelerin çoğunda fiziksel dönüşüm kararlarının ön planda olduğu, sürdürülebilirlik kavramının yeterince entegre edilmediği ve yaşam kalitesini artırma hedeflerinin geri planda kaldığı görülmektedir. Peyzaj mimarlığı çerçevesinde değerlendirildiğinde, projelerde yeşil alan yetersizlikleri, sosyal donatı alanlarının sınırlı kapsayıcılığı ve sürdürülebilir tasarım yaklaşımlarının yetersiz uygulanması gibi sorunlar öne çıkmaktadır. Bu durum, kentsel yaşam kalitesini olumsuz etkileyerek çevresel sürdürülebilirliği sağlama ve sosyal ihtiyaçları karşılama noktasında yetersiz kalmıştır.
Araştırmanın amacı, kentsel dönüşüm projelerinde kentlerin sürdürülebilirliği ve yaşam kalitesinin artırılması açısından peyzaj mimarlığının önemini vurgulamak ve kentsel dönüşüm uygulamaları kapsamında hazırlanan planlama ve tasarım çalışmalarında, peyzaj varlığının değerlendirmesine ilişkin kriterlerin yer alması gerekliliğini ortaya koymaktır.
Araştırma kapsamında, kentsel dönüşüm ve peyzaj mimarlığı kavramları, sürdürülebilirlik ile ilişkilendirilerek ele alınmış, peyzaj mimarlığı yetkinliği ve peyzaj varlığının kentsel dönüşüm projelerindeki önemi incelenmiştir. Dünya ve Türkiye’deki kentsel dönüşüm projeleri, planlama ve tasarım yaklaşımları açısından değerlendirilmiş peyzaj değerlerinin bu süreçlere katkı sağlama potansiyeli incelenmiştir. Bu doğrultuda belirlenen eksiklikler temel alınarak bir değerlendirme sistemi geliştirilmiş ve İstanbul’daki Kirazlıtepe ve Locamahal Kentsel Dönüşüm Projeleri üzerinde uygulanmıştır. Elde edilen bulgular, önerilen değerlendirme sisteminin peyzaj değerlerinin ölçülebilmesine olanak tanıdığını göstermektedir. Ayrıca bu sistemin, mevcut uygulamaların iyileştirilmesine katkı sunacağı ve projelerin kriterler doğrultusunda daha etkili bir şekilde yönlendirilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Keywords

Kentsel Dönüşüm, Peyzaj Mimarlığı, Sürdürülebilirlik, Yaşam Kalitesi.

KENTSEL DÖNÜŞÜM UYGULAMALARININ PEYZAJ MİMARLIĞI ÇERÇEVESİNDE ÖRNEKLER ÜZERİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Abstract

1950’li yıllardan itibaren Türkiye’de artan göçler ve plansız kentleşme, büyükşehirlerde gecekondu alanlarının oluşumuna, altyapı yetersizliklerine ve çevresel sorunlara yol açmış, bu durum yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemiştir. Bu sorunlara çözüm bulmak ve yaşam kalitesini artırmak amacıyla, sürdürülebilir kentleşme hedefleri doğrultusunda kentsel dönüşüm projeleri hayata geçirilmiştir. Ancak, dünya genelinde ve Türkiye’deki kentsel dönüşüm projeleri incelendiğinde, Türkiye’de uygulanan projelerin büyük bir kısmında fiziksel dönüşüm kararlarının ön planda olduğu, sürdürülebilirlik kavramının yeterince entegre edilmediği ve yaşam kalitesini artırma hedeflerinin geri planda kaldığı görülmektedir. Peyzaj mimarlığı çerçevesinde değerlendirildiğinde ise projelerde yeşil alan yetersizlikleri, sosyal donatı alanlarının sınırlı kapsayıcılığı ve sürdürülebilir tasarım yaklaşımlarının yetersiz uygulanması gibi sorunlar öne çıkmaktadır. Bu eksiklikler, kentsel yaşam kalitesini olumsuz etkileyerek çevresel sürdürülebilirliği sağlama ve sosyal ihtiyaçları karşılama noktasında yetersiz kalmıştır.
Araştırmanın amacı, kentsel dönüşüm projelerinde kentlerin sürdürülebilirliği ve yaşam kalitesinin artırılması açısından peyzaj mimarlığının önemini vurgulamak ve kentsel dönüşüm uygulamaları kapsamında hazırlanan planlama ve tasarım çalışmalarında, peyzaj varlığının değerlendirmesine ilişkin kriterlerin yer alması gerekliliğini ortaya koymaktır.
Araştırma kapsamında, İstanbul’daki Üsküdar Kirazlıtepe ve Zeytinburnu Locamahal Kentsel Dönüşüm Projeleri üzerinde gerçekleştirilen uygulamalar, önerilen değerlendirme sisteminin peyzaj değerlerinin ölçülebilmesine olanak tanımıştır. Çalışma kapsamında, yeşil alan miktarı, ekolojik sürdürülebilirlik, kamusal alan kullanımı ve sosyal entegrasyon gibi kriterler incelenmiş, bu unsurların proje süreçlerindeki rolü analiz edilmiştir. İncelenen projelerde yeşil alan oranlarının yetersiz olduğu, ancak peyzaj tasarım müdahaleleriyle bu alanların etkinliğinin artırılabileceği belirlenmiştir. Kamusal alan kullanımı ve erişilebilirlik açısından eksiklikler olduğu, kullanıcı taleplerinin projelere entegrasyonunun güçlendirilmesi gerektiği görülmüştür. Ekolojik sürdürülebilirlik açısından, doğal bitki örtüsünün korunması ve yağmur suyu yönetimi gibi unsurların yeterince dikkate alınmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca, katılımcı planlama sürecinin sınırlı kaldığı ve peyzaj planlamasının daha bütüncül bir yaklaşımla ele alınması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu bulgular doğrultusunda, önerilen değerlendirme sisteminin mevcut uygulamaların iyileştirilmesine katkı sunduğu ve projelerin belirlenen kriterler çerçevesinde daha etkili bir şekilde yönlendirilmesine yardımcı olduğu belirlenmiştir.

Keywords

Kentsel Dönüşüm, Peyzaj Mimarlığı, Sürdürülebilirlik, Yaşam Kalitesi.

References

• Austin, G. (2013). Case Study and Sustainability Assessment of Bo01, Malmö, Sweden. Journal of Green Building, 8(3), 34-50.
• Bayram, P. (2017). 19. Yüzyıl Osmanlı Devletin'de Kentleşme, Yönetimsel Reformlar ile Osmanlı Aydınlarının Kent Üzerine İzlenimlerine Dayalı Karşılaştırmalı Bir İnceleme. Lefke Avrupa Ülkesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2).
• Cesur, B. (2017). Kentsel Dönüşüm Uygulamalarının Peyzaj Mimarlığı Açısından Araştırılması Isparta Örneği. T.C Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı Yüsek Lisans Tezi, Isparta.
• Çakır, E. (2023). 21. Yüzyılda Kentsel Dönüşüm ve Yeni Eğilimler. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 7(18).
• Demiröz Kıray, Z. (2014). Türkiye'de Peyzaj Mimarlığı Mesleği ve Uygulamalarında Niteliğin Yükseltilmesine Yönelik bir Model Önerisi. İstanbul Teknik Üniveristesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Peyzaj Mimarlığı Programı Doktora Tezi, İstanbul.
• Iwamura, K. (2005). Fukasawa Symbiotic Housing Complex – A Model Social Housing Project, Tokyo, Japan: Rebuilding for a Sustainable Future, 43-47.
• Keskin, P. (2019). Dıana Balmori'nın bir Peyzaj Manifestosu Üzerine İncelemeler ve Türkiye'de Peyzaj Mimarlığının Geleceği. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Köktürk, E., & Köktürk, E. (2007). Türkiye’de Kentsel Dönüşüm ve Almanya Deneyimi, Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası. Kocaeli Üniversitesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü Arazi Yönetimi Anabilim Dalı, İzmit.
• Ocakçı, M., Türk, Ş., & Terzi, M. (2017). Kentsel Dönüşüm Uygulamalarında Planlama İlke ve Kriterleri. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı.
• Öz, A. (2009). Kuzey Ankara Kentsel Dönüşüm Projesinin Peyzaj Mimarlığı Açısından İrdelenmesi . Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Shin, J.-H., & Lee, I.-K. (2006). Cheong Gye Cheon restoration in Seoul, Korea. Civil Engineering, 159(11), 162–170.
• Smith, N. (2002). New Globalism, New Urbanism: Gentrification as Global Urban Strategy. Antipode, 34(3), 427-450.
• Taşçı, H. (2023). Kentsel Dönüşümün Mekansal Hafıza Açısından Değerlendirilmesi. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü Dergisi (32).
• Torun, M. (2022). 6306 Sayılı Afet Yasağı Kapsamındaki Kentsel Dönüşüm Alanlarında Planlar Aracılığıyla Müdahale Biçimleri Sivas Örneği. T.C Erciyes Üniveristesi Fen Bilimleri Enstitüsü Şehir ve Bölge Planlama Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Kayseri.
• Triggs, T., McAndrew, C., & Choukeir, J. (2011). ‘Telling your Story’: People and the Aylesbury Estate. University of the Arts London, UK. Akama, Y. RMIT University, Australia.
• Yenice, M. S. (2014). Türkiye'nin Kentsel Dönüşümün Mekansal Hafıza Açısından Değerlendirilmesi. Balıkesir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 16(1).
• Yontan, H. (2021). Kentsel Dönüşümün Sosyal Boyutunun Araştırılması Kirazlıtepe Mahallesi Örneği. T.C İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Google Earth. (2024). Üsküdar Kirazlıtepe Mahallesi görüntüsü. Erişim tarihi: 12 Nisan 2024, https://www.google.com/earth/about/
• Google Earth. (2024). Locamahal Veliefendi görüntüsü. Erişim tarihi: 6 Ekim 2024, https://earth.google.com/web/search/Locamahal,+Veliefendi