THE PSYCHOLOGICAL IMAGINATION OF TURKISH NATIONALISM IN THE LIGHT OF ZIYA GOKALP AND YUSUF AKÇURA

Year 2025, Volume: 27 Issue: 49, 827 - 849, 29.08.2025

Özlem Özdeşim Subay , İbrahim Halil Atakişi

https://doi.org/10.18493/kmusekad.1539508

Abstract

Having a large group identity with an individual's personal identity and developing group belonging are effective through the individual's behavior. Within academic literature, there exist numerous approaches examining the concept of nation, group belonging, national consciousness, and nationalism from the perspective of political psychology, focusing on one of the major group identities, the nation. Presently, the prevailing perspective suggests that Turkish nationalism has replaced the ideal of Ottoman nationalism, eliminating the idealistic view. Turkish nationalism emerged in the shadow of Ottoman nationalism and in contrast to it. This study endeavors to elucidate the psychological elements of Turkish nationalism, which emerged under the leadership of Ziya Gökalp and Yusuf Akçura, from a political psychology perspective. While Gökalp ultimately contributed to the formation of a Turkish national consciousness based on culture, Akçura envisioned a Turkish nationalism based on ethnic characteristics. The result obtained from this study suggests that both thinkers preferred a path to form a national identity in accordance with social identity theory. Gökalp constructed national identity awareness in a way that is closer to psychoanalytic theory, while Akçura shaped it in a manner more aligned with theories of social dominance and biopolitics.

Keywords

Political Psychology , Nationalism , Turkish nationalism , Ziya Gökalp , Yusuf Akçura

ZİYA GÖKALP VE YUSUF AKÇURA IŞIĞINDA TÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNİN PSİKOLOJİK TAHAYYÜLÜ

Abstract

Bireyin kişisel kimliğinin yanında büyük grup kimliğine sahip olması, grup aidiyetini geliştirmesi bireyin davranışları üzerinde etkili olmaktadır. Alan yazınında büyük grup kimliklerinden biri olan milleti, grup aidiyetini, milli bilinci ve milliyetçiliği politik psikolojisi perspektifinden inceleyen birçok yaklaşım bulunmaktadır. Günümüzde benimsenen görüş Osmanlı milliyetçiliği idealinin yerini, bu idealist görüşü elimine eden Türk milliyetçiliği fikrinin aldığıdır. Türk milliyetçiliği Osmanlı milliyetçiliğinin gölgesinde ve ona karşı gelişmiştir. Bu çalışma Ziya Gökalp ve Yusuf Akçura’nın öncülüğünde ortaya çıkan Türk milliyetçiliği düşüncesinin psikolojik unsurlarını politik psikolojisi perspektifinden açıklama gayretindedir. Gökalp son kertede kültüre dayalı bir Türk milli bilincinin oluşmasına katkı sağlarken, Akçura ırkî özelliklerin öncülüğünde etnisite temelli bir Türk milliyetçiliği tasavvur etmiştir. Bu çalışmanın elde ettiği sonuca göre, her iki düşünür de sosyal kimlik kuramına uygun bir milli kimlik oluşturma yolunu tercih etmiş, Gökalp psikanalitik kurama, Akçura ise sosyal baskınlık ve biyopolitik kuramlara yakın bir şekilde milli kimlik bilincini şekillendirmiştir.

Keywords

Politik Psikoloji , Milliyetçilik , Türk milliyetçiliği , Ziya Gökalp , Yusuf Akçura

References

• Adorno, T. W., Brunswik, E., Levinson, D. J., Sanford, N., Aron, B., Morrow, W., ve Levinson, M. H. (1950). The authoritarian personality. New York: Norton ve Company.
• Akçam, T. (2008). Türk Ulusal Kimliği Üzerine Bazı Tezler. T. Bora ve M. Gültekin (ed.) Modern Türkiye'de siyasi düşünce: Milliyetçilik içinde (s. 53-62). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akçura, Y. (1932). Tarih yazmak ve tarih okumak usullerine dair. Birinci Türk Tarih Kongresi içinde (s. 577-607). Ankara.
• Akçura, Y. (1976). Üç tarz-ı siyaset. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Akçura, Y. (1981). Yeni Türk devletinin öncüleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Akçura, Y. (1987). Türk Yılı 1928. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Akçura, Y. (1999). Türk ve Tatar Tarihi. Türk Yurdu, 1(18). 1912. Tubitay Yayınları içinde (s. 301-302).
• Akçura, Y. (2015). Türkçülüğün tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Alangu, T. (1968). Ömer Seyfettin. İstanbul: May Yayınları.
• Anderson, B. (1995). Hayali cemaatler milliyetçiliğin kökenleri ve yayılması. Metis Yayınları.
• Arai, M. (1994). Jön Türk dönemi Türk milliyetçiliği. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydın, E. (1995). The rise of Turkish national identity (Yüksek Lisans Tezi). İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi.
• Bağcı, M., Yardım, H. ve Baydar, E. (2011). Uluslararası ilişkilerde algı farklılıkları: Seçilmiş zaferler ve seçilmiş travmalar. B. S. Çevik-Ersaydı (Ed.) Politik Psikoloji Yıllığı I içinde Ankara: Barış Kitap.
• Bekmen, A. (2008). Türk milliyetçiliği: Var kalmanın teyakkuz hali. T. Bora ve M. Gültekin (Ed.) Modern Türkiye'de siyasi düşünce: Milliyetçilik içinde (s. 325-334). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Berkes, N. (1959). Turkish nationalism and western civilization selected of Ziya Gökalp. New York: Columbia University Press.
• Berkes, N. (1976). Unutulan adam. Sosyoloji Konferansları, XIV, s. 195-203. İstanbul.
• Billig, M. (2002). Banal milliyetçilik. C. Şişkolar (çev.) İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
• Bora, T. (2015). Medeniyet kaybı: Milliyetçilik ve faşizm üzerine yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Breuilly, J. (1993). Nationalism and the state. Manchester: Menchester University Press.
• Calhoun, C. (2012). Milliyetçilik. B. Sütçüoğlu (çev.) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Connolly, W. E. (1995). Kimlik ve farklılık. F. Lekesizalın (çev.) Ayrıntı Yayınları.
• Cottam, M. L., Mastors, E., Preston, T. ve Dietz, B. (2017). Introduction to political psychology. Routledge: Third Edition.
• Çetinkaya, D. (2008). Orta katman aydınlar ve Türk milliyetçiliğinin kitleselleşmesi. T. Bora ve M. Gültekin (ed.) Modern Türkiye'de siyasi düşünce: Milliyetçilik içinde (s. 91-102). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Demirci, H. A. (2006). Osmanlı meşrutiyet dönemi (1876-1918). İ. Süleyman ve E. Haytaoğlu (ed.) Yakın dönem Türk politik tarihi içinde (s. 3-39). Ankara: Anı Yayıncılık.
• Demirci, H. A. (2016). 20. asırdan 21. asra Türkiye'de askeri darbeler. Türkiye Günlüğü (128), 82-89.
• Demirci, H. A. (2020). Meşrutî demokrasi: Dört seçim, dört meclis (1908-1920). Yüzüncü Yılında TBMM Oluşumu, Çalışma Şartları ve İşlevleri, 57-98.
• Eller, J. D. ve Coughlan, R. M. (1993). The poverty of primordialism: The demystification of ethnic attachments. Ethnic and Racial Studies, 16(2), 183-202.
• Erikson, E. H. (1956). The problem of ego identity. Journal of the American Psychoanalytic Association, 4(1), 56- 121. https://doi.org/10.1177/000306515600400104
• Foucault, M. (1969). The archaeology of knowledge. New York: Pantheon.
• Freud, S. (2010). Civilization and its discontents, W.W. Norton ve Company.
• Freud, S. (2018). Grup psikolojisi ve ego analizi. M. Ökten (çev.) Tutku Yayınevi.
• Fromm, E. (1991). Freud düşüncesinin büyüklüğü ve sınırları. A. Arıtan (çev.) İstanbul: Arıtan Yayınları.
• Gellner, E. (1992). Uluslar ve ulusçuluk. B. E. Behar ve G. G. Özdağan (çev.) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Georgeon, F. (1986). Türk milliyetçiliğinin kökenleri - Yusuf Akçura (1876-1935). A. Er (çev.) Ankara: Yurt Yayınları.
• Georgeon, F. (2006). Osmanlı-Türk modernleşmesi 1900-1930: Seçilmiş makaleler. A. Berktay (çev.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Göçek, F. M. (2008). Osmanlı Devleti’nde Türk milliyetçiliğinin oluşumu: Sosyolojik yaklaşım. T. Bora ve M. Gültekin (ed.) Modern Türkiye'de siyasi düşünce: Milliyetçilik içinde (s. 63-76). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gökalp, Z. (1956). Yeni Osmanlılar. Ş. Beysanoğlu (Ed.) Ziya Gökalp'in ilk yazı hayatı içinde (s. 105-106). İstanbul: Şehir Matbaası.
• Gökalp, Z. (1968). Türkçülüğün esasları. İstanbul: Varlık Yayınları.
• Gökalp, Z. (1976). Kızılelma. H. Tanyu (Ed.), Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Gökalp, Z. (2010). Türkçülüğün esasları. K. Bek (Dü), İstanbul: Bordo Siyah Klasik Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019) Kitaplar 1. S. Köz (Ed.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Greenacre, P. (1969). The fetish and the transitional object. The Psychoanalytic Study of the Child, 24(1), 144- 164.
• Günay, Ü. ve Çelik, C. (2010). Türk kimliğinin yeniden inşası bağlamında Ziya Gökalp. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Hayes, C. J. (2010). Milliyetçilik: Bir din Batı siyasal düşüncesinde "ulusalcılık" tasavvuru. M. Çiftkaya (çev.) İstanbul: İz Yayınları.
• Heyd, U. (1979). Türk ulusçuluğunun temelleri. K. Günay (çev.) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Hobsbawm, E. (2006). Giriş: Gelenekleri icat etmek. E. Hobsbawm ve T. Ranger (Ed.) Geleneğin icadı içinde (s. 1-18), M. M. Şahin (çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Houghton, D. P. (2018). Siyaset psikolojisi: Durumlar, bireyler, olaylar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• İnalcık, H. (1964). Sened-i ittifak ve Gülhane hatt-ı hümâyunu. Belleten, 28(12), 603-622.
• İnalcık, H. (1996). Ziya Gökalp. Türk Yurdu (103), 3-4.
• İslambay, D. ve Ulu, B. C. (2016). Milliyetçiliğin politik psikolojisi. Siyaset Psikolojisi, 293-320.
• Karpat, K. H. (2013). İslâm'ın siyasallaşması: Osmanlı Devleti'nin son döneminde kimlik, devlet, inanç ve cemaatin yeniden yapılandırılması. Ş. Yalçın (çev.) İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kushner, D. (1977). The rise of Turkish nationalism: 1876- 1908. London: Frank- Cass.
• Kuran, E. (1987), Yusuf Akçura’nın tarihçiliği. Ölümünün Ellinci Yılında Yusuf Akçura Sempozyumu Tebliğleri, Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 45-49.
• Levend, A. S. (1960). Türk dilinde gelişme ve sadeleşme evreleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye'nin doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Marx, K. (2016). Zincirlerimizden Başka Kaybedecek Neyimiz Var? P. Demirel (çev.) Aylak Adam.
• Meyer, J. H. (2021). İmparatorluklar arası Türkler (1856-1914). R. Akman (çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Namık Kemal. (2004). Vatan yahut Silistre. K. Bek (Dü.) İstanbul: Bordo Siyah Klasik Yayınları.
• Oba, A. E. (2020). Türk milliyetçiliğinin doğuşu. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Ortaylı, İ. (1999). Osmanlı kimliği. Cogito (19): 77-85.
• Özbudun, E. (2016). Otoriter rejimler, seçimsel demokrasiler ve Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özkırımlı, U. (2010). Milliyetçilik üzerine güncel tartışmalar eleştirel bir müdahale. Y. Başkavak (çev.) İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özler, H. (2018). Siyaset ve psikoloji. Bursa: Etkin Basım Yayın Dağıtım.
• Özyurt, C. (2005). Dilde ve edebiyatta uluslaşma: Genç Kalemler ve Yeni Lisan hareketi. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 2(5): 53-79.
• Parla, T. (1993). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye'de korporatizm. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Polat, F. ve Subay, Ö. Ö. (2016). Çatışma ve uzlaşma bağlamında siyasetin psikolojisi. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Polat, F. (2023). Siyasal davranışın psikolojisi. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Rushton, J. P. (2005). Ethnic nationalism, evolutionary psychology and genetic similarity theory. Nations and Nationalism. 11(4): 489-507.
• Schnapper, D. (2005). Sosyoloji düşüncesinin özünde öteki ile ilişki. A. Sönmezay (çev.) İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Searle-White, J. (2001). The psychology of nationalism. New York: Palgrave.
• Sherif, M. (1966). In common predicament: Social psychology of intergroup conflict and cooperation. Boston: Houghton-Mifflin.
• Sidanius, J. ve Pratto, F. (1999). Social dominance: An intergroup theory of social “hierarchy and oppression”. Cambridge University Press.
• Smith, A. D. (2017). Milli kimlik. S. B. Şener (çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Subay, Ö. Ö. (2024). Otoriteryen kişilik ve Altemeyer’in Sağ Kanat Yetkeciliği kuramı. Dynamics in Social Sciences and Humanities, 5(2), 46-56. https://doi.org/10.62425/dssh.1485168.
• Şapolyo, E. B. (1943). Ziya Gökalp İttihat ve Terakki ve meşrutiyet tarihi. İstanbul: Güven Basımevi.
• Tajfel, H. ve Turner, J. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. The Social Psychology of Intergroup Relations, 33-47. California: Brooks-Cole.
• Tek, A. F. (1976). Bir mektup. Y. Akçura (Dü.) Üç tarz-ı siyaset içinde (s. 45-55). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Temir, A. (1987), Yusuf Akçura. Ankara: Gaye Matbaası.
• Tunaya, T. Z. (2001). Türkiye'de siyasal gelişmeler (1876-1928). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tutan, M. N. (2020). Siyaset psikolojisi perspektifinden Türk milliyetçiliği: Gökalp’i yeniden düşünmek. Siyasal: Journal of Political Sciences, 29(2), 459-480.
• Ulusoy, E. (2019). Modern bir kavram olarak milliyetçiliğin psikanalitik çözümlemesi. Sosyal ve Beşerî Bilimler Araştırmaları Dergisi, 20(45), 119-144.
• Ulutaş, S. ve Dalgıç, O. K. (2022). Ziya Gökalp’i Türkçülük sistemi bağlamında bütüncül okumak. Tarih Okulu Dergisi, 15(60), 3273-3301.
• Uzun, T. (2003). Ulus, milliyetçilik ve kimlik üzerine bir değerlendirme. Doğu Batı Dergisi, 6(23), 131-154.
• Ünal, S. (2008). Nesne ilişkileri kuramı. E. Işık, E. Taner ve U. Işık (Ed.), Güncel klinik psikiyatri içinde (s. 19-22). Ankara: Organon Yayınları.
• Volkan, V. (1993). Politik psikoloji. A. Çevik ve B. Ceyhun (çev.) Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları.
• Volkan, V. (2008). Kıbrıs: Savaş ve uyum çatışan iki etnik grubun psikanalitik tarihi. İstanbul: Everest Yayınları.
• Volkan, V. (2017). Körü körüne inanç: Kriz ve terör dönemlerinde geniş gruplar ve liderleri. İstanbul: Asi Kitap.
• Yaşlı, F. (2016). Kinimiz dinimizdir Türkçü faşizm üzerine bir inceleme. İstanbul: Yordam Kitap.
• Yalçın, S. (2004). Efendi. İstanbul: Doğan Kitap.
• Zenkovsky, S. A. (1971). Rusya'da Pan-Türkizm ve Müslümanlık. İ. Kantemir (çev.) İpek Matbaası.