Leon Hancıyan Koleksiyonu’nda Bestekârı “Reftâr” Olarak Kayıtlı Sabâ Saz Semâîsi’nin Tahlîli

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 38 - 53, 30.06.2025

Emre Düzün

https://doi.org/10.26650/CONS2025-1615659

Abstract

Bu çalışma, Leon Hancıyan Koleksiyonu 139 numaralı defterde yer alan ve bestekârı “Reftar” olarak kayıtlı Sabâ Saz Semâîsi’nin Hamparsum müzik yazısından batı notasına çevirimi ve tahlîlini konu edinmiştir. Bu doğrultuda çalışma, eserin incelenerek ortaya çıkarılması ve çeviriyle elde edilecek icrâ nüshasının, günümüz araştırmacıları ve icrâcılarının hizmetine sunulacak olması bakımından önem arz etmektedir. Söz konusu tahlîller, çeviri süreci, makâm tahlîli, usûl ile ilgili çıkarımlar ve tartışmaları kapsamaktadır. Çalışma yönteminde tarama modeli kullanılmış olup, belge tarama ve doküman inceleme teknikleriyle gerekli verilerin temini sağlanmıştır. Çalışmada ele alınan eserin tahlîl edilebilmesi amacıyla içerik analizinden faydalanılmıştır. Çalışma konusunu oluşturan eserin Hamparsum müzik yazısından çevrilmesi ve incelenmesi sonucunda, eserdeki Sabâ makâmı kullanımının nazarî kaynaklarla örtüşmekte olduğu, eserdeki Sabâ makâmı algısının 17. yüzyıldan daha eskiye dayanan tanımlarla uyum gösterdiği, eserin farklı bir usûl mertebesiyle kayda geçirildiği ve arşivlerde farklı bir bestekâra ait olarak da gösterilen eserin, esasında Reftar Kalfa’ya ait olduğunu destekler verilerin olduğu sonucuna varılmıştır.

Keywords

Reftar Kalfa , Hamparsum Limonciyan , Sabâ makâmı , Saz Semâîsi , Tahlîl

Analysis of the Sabâ Saz Semâîsi, Whose Composer is Recorded as “Reftâr” in the Leon Hancıyan Collection

Abstract

This study is about the translation and analysis of Sabâ Saz Semâîsi from Hamparsum music writing to western notation, which is included in the Leon Hancıyan Collection notebook number 139 and whose composer is recorded as "Reftar". In this regard, the study is important in terms of examining and revealing the work and presenting the performance copy obtained through translation to the service of today's researchers and performers. The analysis in question includes the translation process, maqam analysis, procedural inferences and discussions. A scanning model was used in the study method, and the necessary data was provided by document scanning and document review techniques. Content analysis was used to analyze the work discussed in the study. As a result of the translation and examination of the work that constitutes the subject of the study from the Hamparsum music script, it was concluded that the use of the Saba maqam in the work coincides with theoretical sources, that the perception of the Saba maqam in the work is compatible with definitions dating back to the 17th century, that the work was recorded with a different rhythm level, and that the work, which is also shown as belonging to a different composer in the archives, in fact, it was concluded that there was data supporting that it belonged to Reftar Kalfa.

Keywords

Reftar Kalfa , Hamparsum Limonciyan , Saba maqam , Saz Semaisi , Analysis

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi, Leon Hancıyan Koleksiyonu, (139) numaralı defter, TRT.MD. d. Dosya/ gömlek numarası: 0536-065 google scholar
• Çelik, B. B. (2001). Hızır Bin Abdullah’ın Kitâbü’l-Edvâr’ı ve Makamların İncelenmesi. [Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. google scholar
• Değirmenci, Z. T. (2021). Tarihsel Musiki Yazılarında Reftâr'ın İzleri. International Journal of Human Sciences, 18 (2), 143-158. https://doi.org/10.14687/jhs.v18i2.6064 google scholar
• Değirmenci, Z. T. (2023). Bir Gösterge Sistemi Olarak Hamparsum Müzik Yazısının Sosyokültürel Çözümlemesi. [Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü]. google scholar
• Ergen, A. (t.y.). Notam Dijital Türk Müziği Repertuvarı Programı (1.0), [1A Takımı Bilgisayar Yazılımı]. Ergen. google scholar
• Ergişi, F. (2008). Türk Müziğinde Nota(lama) Sisteminin İncelenmesi. [Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. google scholar
• Ezgi, S. (1933). Nazarî ve Amelî Türk Musikisi I. Milli Mecmua Matbaası. google scholar
• Ezgi, S. (1940). Nazarî, Amelî Türk Musikisi IV. AlkaYa Matbaası. google scholar
• Ezgi, S. (1953). Nazarî, Amelî, Türk Musikisi V. Hüsnütabiat Basımevi. google scholar
• Güvençoğlu, Ş. (2021). Türk Müziğinde Akademik Bir Kadın Müzik Topluluğu: Âvâze. Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, (20), 49-72. https://doi.org/l0.59446/porteakademik.1033402 google scholar
• İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. Hamparsum Defteri. Arşiv No: Y.205/2 ve google scholar
• Karasar, N. (2022). Bilimsel Araştırma Yöntemi (İkinci Yazım 37. Basım). Nobel Yayınları. google scholar
• KerovpYan, A. ve Yılmaz, A. (2010). Klasik Osmanlı Müziği ve Ermeniler. Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Vakfı Kültür YaYınları. google scholar
• Öztuna, Y. (2006). Türk Mûsikîsi Akademik Klasik Türk San’at Mûsikîsi’nin Ansiklopedik Sözlüğü I-II. Ankara: Orient YaYınları. google scholar
• PıjışkYan, M. (1997). Yerajışdutyun, vor e hamarod değegutyun yerajışdagan ısgızpants, yeleveçutyants yeğanagats yev nışanakrats khazits, 1815, Müzik: Müzik Prensipleri, Ezgi Seyirleri ve Khaz Notası İşaretleri Üzerine Kısa Bilgiler, 1815. YaY. Haz. A. KerovpYan, Yerevan: Ermenistan Milli Kütüphanesi Kirk YaYınları. google scholar
• Tırışkan, A. G. (2000). Hâşim Bey’in Edvârı. [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. google scholar
• Tohumcu, Z. G. G. (2006). Müziği Yazmak. Nota Yayıncılık. google scholar
• Tura, Y. (2001). Kitabu İlmi'l-Müslk! ‘ala vechi'l-Hurüfât MûsikÎyİ Harflerle Tesbît ve icra ilminin Kitabı l-ll. (l.Baskı). Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Tura, Y. (2006). Tedkîk ü Tahkîk. Pan Yayınları. google scholar
• URL-1: http://www.istanbulkadinmuzesi.org/reftar-kalfa/ Erişim Tarihi: 01.04.2024. google scholar
• URL-2: https://divanmakam.com/forum/perisan-pesrev-reftar-kalfa-saba.41773/ Erişim Tarihi: 28.02.2025 Y.211/9. google scholar
• YahYa Kaçar, G. (2012). Türk Mûsikîsi Rehberi (2.Baskı). MaYa Akademi Yayınları google scholar
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (3. Baskı). Seçkin Yayıncılık. google scholar
• Yörükçüoğlu, İ. (2024a). Bestekârı Bedros Çömlekçiyan Olarak KaYıtlı Bir Meçhul Eser: Acembûselik Saz Semâtsi. RumelidE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi(Ö14), 794-812. https://doi.org/l0.29000/rumelide.1454579 google scholar
• Yörükçüoğlu, İ. (2024b). Neyzen Sâlim Bey’e Ait Olduğu Düşünülen Bir Meçhul Eser. G. Erdoğan (Ed.), Müzik Alanında Güncel Çalışmalar kitabı içinde (s. 5-32). Platanus Yayınları. google scholar