Arel Teorisinin İktidarı Üzerine Bir İnceleme

Year 2025, Volume: 12 Issue: 1, 235 - 249, 30.06.2025

Pınar Çakı , Gözde Çolakoğlu Sarı

https://doi.org/10.26650/CONS2025-1658212

Abstract

Türk makam müziği dünyasının başat aktörlerinden ve yönlendiricilerinden biri olan Hüseyin Sadettin Arel, müzik alanında gerçekleştirdiği bilimsel ve sanatsal çalışmaları, yayıncılığı, eğitimciliği, yöneticiliği, Türk makam müziği kuramı ve öğretiminde sistem kuruculuğu, besteciliği ile yaşadığı dönemde ve günümüzde önemli etkiler yaratmış, kuramcısı olduğu Arel-Ezgi-Uzdilek Sistemi eleştiri ve tartışma konusu haline gelmiştir. Bu makale, Türk makam müziği kuramında önemli bir dönüm noktası teşkil eden Arel teorisinin, tüm eleştirilere rağmen eğitim-öğretim ve icra alanlarında günümüze dek devam eden sürekliliğini; bu sürekliliği mümkün kılan kuramsal meşruiyet zemini ve kurumsal yapılarla ilişkili etkenler çerçevesinde analiz etmeyi amaçlamaktadır. Çalışmanın kapsamı, Arel teorisinin işlevselliği dışında, bu sistemin sürekliliğini sağlayan sosyal ve kurumsal mekanizmaların analizini içermektedir. Bu doğrultuda, Arel’in etrafında oluşan “Arelciler” olarak adlandırılan müzik çevresi, bilim sosyolojisinde “epistemik cemaat” şeklinde karşılık bulan kavramsal çerçeveyle ilişkilendirilmiştir. Araştırma yöntemi olarak nitel yaklaşıma dayalı betimsel analiz tercih edilmiştir. Literatür taraması sonucunda elde edilen veriler, Warren Olaf Hagstrom’un epistemik cemaatlere ilişkin modelinden yararlanılarak değerlendirilmiş; Arel’in görev yaptığı kurumlar, yayımladığı dergiler ve yetiştirdiği öğrenciler üzerinden kurulan kişiler arası ağın, Arel teorisinin iktidarını nasıl sürdürdüğü analiz edilmiştir. Sonuç olarak, Arel teorisinin günümüzdeki etkisinin yalnızca kuramsal yeterliliğine değil, çevresinde oluşan bilimsel/epistemik cemaatin devamlılığına dayandığı tespit edilmiştir.

Keywords

Arelcilik , Hüseyin Sadettin Arel , müzikoloji , müzik sosyolojisi

A Study on the Authority of Arel Theory

Abstract

Hüseyin Sadettin Arel, who is one of the leading actors and directors of the world of Turkish makam music, has created significant effects in his time and today with his scientific and artistic works in the field of music, publishing, education, management, system builder in the theory and teaching of Turkish makam music, and composer, and the Arel-Ezgi-Uzdilek System, which he theorized, has become a subject of criticism and discussion. This article aims to analyze the continuity of Arel's theory, which constitutes an important turning point in the theory of Turkish makam music, in the fields of education and performance despite all the criticisms, within the framework of the factors related to the theoretical legitimacy ground and institutional structures that make this continuity possible. The scope of the study includes the analysis of the social and institutional mechanisms that ensure the continuity of this system, apart from the functionality of Arel theory.

In this direction, the music circle formed around Arel, called “Arelists”, was associated with the conceptual framework that corresponds to the “epistemic community” in the sociology of science. Descriptive analysis based on qualitative approach was preferred as the research method. The data obtained as a result of the literature review were evaluated using Warren Olaf Hagstrom's model of epistemic communities; it was analyzed how the interpersonal network established through the institutions where Arel worked, the journals he published and the students he trained maintained the power of Arel theory. As a result, it has been determined that the influence of Arel's theory today is based not only on its theoretical competence but also on the continuity of the scientific/epistemic community formed around it.

Keywords

relism , Hüseyin Sadettin Arel , musicology , music sociology

References

• Akdoğu, O. (1991). Türk mûsikîsi nazariyatı dersleri. Kültür Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Aksoy, B. (2009). Cüneyd Orhon anlatıyor: radyo günlerim. Pan Yayıncılık. google scholar
• Arslan, H. (2007). Epistemik cemaat, Paradigma Yayınları. google scholar
• Arslan, H. (2019). Epistemik cemaat. 6. Baskı. Paradiğma Yayınları. google scholar
• Berker, E. (1985). Türk musikisinde dönemler. Erdem, 1(1), 147-168. google scholar
• Berker, E. (1986). Türk musikisinin toplumsal değeri. Erdem, 2(6), 887-906. google scholar
• Çabuk, C. Ü. (2021). Laika Karabey'in Türk musikisi'ne katkılarının farklı bileşenleri (Tez No: 703693) [Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi. google scholar
• Çakmakoğlu, B. (2021). 1952 Yılında milliyet gazetesinde yer alan Laika Karabey’e ait müzik yazıları bibliyografyasının değerlendirilmesi. İdil Sanat ve Dil Dergisi, (83), 1079-1087. google scholar
• Çolakoğlu Sarı, G. (2018, Aralık). Geleneğin yeniden icadı ve Türk müziği'nde bir modernist: Hüseyin Saadettin Arel. Uluslararası Hüseyin Sadettin Arel ve Türk Müziği Sempozyumu Bildirileri. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu ve İstanbul Üniversitesi Dil Merkezi, İstanbul. google scholar
• Çolakoğlu Sarı, G. (2019, Nisan). Türk makam müziği eğitimi'nde teorik-pratik yöntem arayışları. Uluslararası Müzik ve Bilimler Sempozyumu Bildirileri. İstanbul Teknik Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuarı Yayınları, İstanbul. google scholar
• Dişiaçık, N. D. (2021). Geç dönem Osmanlı’dan erken Cumhuriyete makam kaynakları ve münevverleri: “musikinin nazari ve amelini zapt etmek”. Anadolu ve Komşu Coğrafyalarda Makam Müziği Atlası (Cilt 1). Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayını. google scholar
• Dural, S. (2019). Bir ilişkisel üretim süreci olarak müzikal yaratım; Abdülbâkî Nâsır Dede ve Hüseyin Sadettin Arel örneği (Tez No: 544124). [Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi. google scholar
• Foucault, M. (2012). iktidarın gözü. (I. Ergüden & O. Akınbay, Çev. 3. bs). Ayrıntı Yayınları. google scholar
• Gönültaş, T. G. (2013). Musiki mecmuası açıklamalı bibliyografyası (1948-2007). [Bitirme Çalışması, İstanbul Teknik Üniversitesi Müzikoloji Bölümü]. google scholar
• Gülle, G. B. (2004). Mutlu Torun’un eserlerindeki makamsal anlayış ve armonik yapı (Tez No: 175082). [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi SosyaL BiLimLer Enstitüsü]. ULusaL Tez Merkezi. google scholar
• Güray, C. (2017). Bin yılın mirası-makamı var eden döngü: edvar geleneği. 2. Baskı. Pan Yayıncılık. google scholar
• Hagstrom, W. O. (1965). The scientific community. Basic Books, Inc., PubLishers, New York and London. google scholar
• Hatipoğlu, E. (2014). Arel-Ezgi-Uzdilek nazariyatında şed makam anlayışı, çargâh acem-aşîrân ve mâhür makamları. İSTEM, (24), 63-84. google scholar
• Haydar, S. (1991). Hüseyin Sadettin Arel. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları (Cilt 3). google scholar
• IşıLdak, C. K., & GeboLoğLu, B. (2015). Tanburî CemiL Bey’in taksîm icralarında hüseynî makamı ve Arel nazariyatına göre bir karşılaştırma. Rast Musicology Journal, 3(2), 994-1007. google scholar
• İçellioğlu, E. (2010). Yalçın Tura'nın viyola konçertosunun teknik ve yorum açısından incelenmesi (Tez No: 250965). [Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal BilimLer Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi. google scholar
• İrden, S. (2018). Edvar geleneğinden günümüze nişâbûrek makâmı tahlili. Eurasian Journal of Music and Dance, (13), 1-22. https://doi. org/10.31722/konservatuvardergisi.502372 google scholar
• Kocaman, Ö. (2007). Haydar Sanal’ın araştırmacı yaz(ar)lığı (Tez No: 206873). [Yüksek Lisans Tezi, İstanbuL Teknik Üniversitesi Sosyal BiLimler Enstitüsü]. ULusaL Tez Merkezi. google scholar
• Ok, Z. (2021). Hüseyin Sâdeddin Arel'in Türk müzikolojisi alanındaki çalışmaları bağlamında Türk musikisi üzerine iki konferansı'nın incelenmesi (Tez No: 701113). [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi. google scholar
• Özcan, N. (1994). Darülelhan. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 8). İsam Yayınları. google scholar
• Özcan, N. (2010). İsmail Baha Sürelsan. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 38). google scholar
• Özcan, N. (2010). Cinuçen Tanrıkorur. TDV İslâm Ansiklopedisi (Cilt 39). google scholar
• Özgelen, O. Z., Çolakoğlu Sarı, G., & Durmuş, S. U. (2023). Hüseyin Sadettin Arel’in Türk makam müziğinde çok seslilik anlayışı: “kemençe beşlemesi” örneği. Rast Musicology Journal, 11(1), 75-95. https://doi.org/10.12975/rastmd.20231114 google scholar
• Özgelen, O. Z. (2024). Hüseyin Sadettin Arel'in Türk makam müziğinde çok seslilik düşüncesi: beşleme no. 1 eserinin analizi (Tez No: 850285) [Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi. google scholar
• Özkan, İ. H. (2013). Türk musikisi nazariyatı ve usûlleri kudüm velveleleri. Ötüken Yayınları. google scholar
• Öztuna, Y. (1969). Hüseyin Sadettin Arel. Türk Musikisi Ansiklopedisi (Cilt 1). Milli Eğitim Basımevi. google scholar
• Öztuna, Y. (1986). Sadettin Arel. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. google scholar
• Öztuna, Y. (2014). Kanuni Sultan Süleyman. Ötüken Neşriyat. google scholar
• Öztürk, O. M. (2014). Makam müziğinde ezgi ve makam ilişkisinin analizi ve yorumlanması açısından yeni bir yaklaşım: perde düzenleri ve makamsal ezgi çekirdekler (Tez No: 381924) [Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi. google scholar
• Öztürk, O. M. (2018). H. S. Arel’in Türk mûsikîsine bakışında ütopyacılık, garpçılık ve Türkçülüğün yeri. Rast Musicology Journal, 6(2), 1853-1873. google scholar
• Öztürk, O. M. (2020). Türk müziğinde Yekta, Ezgi ve Arel teorilerinin pozitivist inşası: kısa fakat eleştirel bir tarihçe. Eurasian Journal of Music and Dance, (16), 171-215. https://doi.org/10.31722/ejmd.757313 google scholar
• Sönmez, C. (2001). Prof Dr. Alaeddin Yavaşça'nın çeşitli formlardaki eserlerinden birer örneğin müzikal analizi (Tez No: 107372) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi. google scholar
• Spahıu, E. Y. (2002). Michel Foucault - Foucaultcu iktidar, söylem ve özne kavramları. Kurgu Dergisi (19)1. Anadolu Üniversitesi Yayınları. google scholar
• Şahin, M., & Duman, R. (2008). Cumhuriyetin yapılanma sürecinde müzik eğitimi. Çağdaş Türkiye Tarih Araştırmaları Dergisi, (7), 16-17. google scholar
• Tatar, H. C. (1999). Nuh’un gemisindekiler şehirleşme ve dini cemaatleşme. Turan Yayıncılık. google scholar
• Tayfun, Z. S., & Alaskan, A. M. (2024). Viyolonselin Türk müziğine girişinde Tanburi Cemil Bey, Şerif Muhiddin Targan ve Mesud Cemil’in etkileri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 70(11), 139-150. http://dx.doi.org/10.29228/SOBIDER.76443 google scholar
• Tura, Y. (1988). Türk musikisinin meseleleri. Pan Yayıncılık. google scholar
• Tura, Y. (2001). Kitabu 'ilmi'l-musiki 'ala vechi'l-hurufat: musikiyi harflerle tesbit ve icra ilminin kitabı tıpkıbasım-çevriyazı. Yapı Kredi Yayınları. google scholar
• Uçar, A., & Gül, A. (2005). Atatürk kitaplığı Laika Karabey evrakı kataloğu. Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü Yayıncılık. google scholar
• Uzdilek, S. M. (1977). İlim ve musiki. Kültür Bakanlığı Yayını. google scholar
• Yalçın, G. (2013). Hüseyin Sadettin Arel’in armoni kitaplarındaki armonik ve terminolojik yaklaşımları. Rast Musicology Journal, 1(2), 1-16. https://doi.org/10.12975/rastmd.2013.01.02.00012 google scholar
• Zafer, F. (1995). H. Sadettin Arel ve bazı bestelerinden örnekler ve özellikleri (Tez No: 43809) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]. Ulusal Tez Merkezi. google scholar
• 2017 Arel Sempozyumu Bildirileri: Uluslararası Hüseyin Sadettin Arel ve Türk Müziği Sempozyumu: (13-14 Aralık 2017). İstanbul Üniversitesi Yayınları; 5247. google scholar