Klasik Türk Edebiyatında Mizahın Farklı Bir Yönü: Şairin Kendini Alaya Alması

Year 2021, Issue: 4, 32 - 47, 29.04.2021

Tolga Öntürk

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.906736

Cited By: 1

Abstract

Bir kişinin, kurumun veya toplumun olumsuz ve gülünç yanlarını nazım veya nesir olarak eleştirmek ve kötüleyip alaya almak anlamına gelen hiciv, divan edebiyatında geniş bir yer tutmaktadır. Klasik edebiyatta şairler “methiye” ile bir başkasını, “fahriye” ile de kendisini över. Ancak şairlerin kendilerini eleştirmesi ve alaya alması nadir görülen durumlardandır. Bir kişiyi hicvetmek methiyenin, şairin kendisini hicvetmesi de fahriyenin zıttı olarak görülebilir. Divan edebiyatında daha çok hezliyat, mizah ve hiciv muhtevalı şiirler yazan bazı şairlerin kendilerini de alaya aldıkları görülür. Şairler şişmanlık, köselik, yaşlılık, dişlerinin ve bazı uzuvlarının olmaması gibi fiziksel kusurlarının yanı sıra şiirlerinin düzensiz, manasız, tatsız tuzsuz ve maskara olması gibi hususlarda kendilerini alaya alabilirler. Bunu yaparken hiciv ve mizahın bir özelliği olan kaba ve argo sözler sarf etmekten de kaçınmazlar. Bu çalışmada divan edebiyatında hiciv ve mizah yönü öne çıkan bazı şairlerin şiirlerinden hareketle, şairlerin kendi fiziksel kusurları ve şairlik yetenekleriyle alay etmeleri ele alınmıştır.

Keywords

divan şiiri, mizah, hiciv, kendini alaya alma

References

• Akkuş, Metin (1998). Nef’î ve Sihâm-ı Kaza. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ambros, Edith (1982). The Lyrics of Meâlî, an Ottoman Poet of the 16th Century. Berlin: Klaus Shwaız Verlag.
• Ayan, Elif (2002). Sürûrî ve Hezliyât’ı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). Ankara: Hacettepe Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çakır, Zehra Vildan (1998). Hevâyî (Abdurrahman, Kubûrî-zâde) Divanının Tenkitli Metni ve İncelenmesi. Edirne: Trakya Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1977). Yahyâ Bey Divan: Tenkidli Basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çiftçi, Ömer (2017). Fatin Tezkiresi. Ankara: KTB Yayınları, e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0.
• Devellioğlu, Ferit (2000). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Gökalp, Haluk (2009). Eski Türk Edebiyatında Manzum Sergüzeşt-nâmeler. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Gümüş, Kudret Safa (2021). İbrahim Tırsî’nin Kendi Şairliğine ve Şiirine Bakışı. RumeliDE Dil veEdebiyat Araştırmaları Dergisi, (22), 568-586.
• Güven, Hikmet Feridun (1997). Klasik Türk Şiirinde Hiciv. Ankara: Gazi Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Horata, Osman (2009). Has Bahçede Hazan Vakti, XVIII. Yüzyıl: Son Klasik Dönem Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal (1969). Son Asır Türk Şairleri, C. I. Ankara: MEB Basımevi.
• Kanar, Mehmet (2009). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
• Kesik, Beyhan (2015). Güftî’nin Teşrifâtü’ş-Şu’arâ’sında Mizahî Unsurlar. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 1(2), 85-92.
• Kılıç, Filiz (2018). Âşık Çelebi Meşâirü’ş-Şuarâ. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59036,asik-celebi-mesairus-suarapdf.pdf?0.
• Okay, Orhan (1998). Hiciv. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 17, 447.
• Okuyucu, Cihan (1994). Cinânî, Hayatı-Eserleri-Divanının Tenkitli Metni. Ankara: TDK Yayınları.
• Öztürk, Murat ve Öntürk, Tolga (2019). Taşlıcalı Yahya Divanında Kişilere Yönelik Hicviyeler. Türk Edebiyatı Araştırmaları, (Ed. Zeki Taştan, Murat Keklik). İstanbul: Hiperyayın.
• Öztürk, Murat (2019). Klasik Türk Şiirinde Hicvin Hicvi. Alay Kitabı (Ed. Emine Gürsoy Naskali). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 153-178.
• Öztürk, Murat (2013). Klasik Türk Edebiyatında Padişahlara Yapılan Yergiler. Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 8(1), 2143-2164.
• Pala, İskender ve Akkuş, Metin (1998). Hiciv: Türk Edebiyatı. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 17, 450-452.
• Redhouse, Sir James W. (2011). Turkish and English Lexicon New Edition. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Şemseddin Sami (2006). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Şentürk, Ahmet Atillâ (2011). Osmanlı Şiir Antolojisi. İstanbul: YKY Yayınları.
• Tanç, Nilüfer (2020). Klasik Türk Edebiyatında Mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Tatlıkatık, Cihan (2020). İzzet Ali Paşa Divanı’nın Tahlili. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yılmaz, Kadriye (2017). İbrahim Tırsî ve Divanı. Ankara: KTB Yayınları, e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55911,ibrahim-tirsi-ve-divanipdf.pdf?0.
• Yılmaz, Kâşif (2001). Güftî ve Teşrifâtü’ş-Şuarâ’sı. Ankara: AKM Yayınları.