Old and Middle Turkic Intervocalic -ġ- ve -g- Sounds’ Situation in Modern Kyrgyz

Year 2021, Issue: 5, 316 - 333, 31.08.2021

Seçkin Uysal

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.948069

Abstract

Keywords

Kırgızca, Söz içi damaksıllar

Eski ve Orta Türkçe İki Ünlü Arasındaki -ġ- ve -g- Seslerinin Çağdaş Kırgızcadaki Durumu

Abstract

Bilindiği gibi Eski ve Orta Türkçe söz içi damaksıl birincil -ġ- ve -g- sesleri Kırgızcada eriyerek düşmüş ve ikincil ünlü uzunlukları meydana getirmiştir. Bu fonetik hadise Kırgızcayı diğer Türk dilleri arasında farklı ve özel kılar. Öte yandan Kırgızcada Eski ve Orta Türkçe -ġ- ve -g- seslerinin -g- veya -y- sesine değiştiği bazı sözcükler de vardır. Çağdaş Kırgızcada -g-, -y- seslerinin korunması bu sözcüklerdeki -ġ-, -g- seslerinin birincil olmadığını veya Kırgızca’da çok farklı bir fonetik gelişmenin daha olduğunu düşündürür. Söz içi -g- ve -y- seslerini içeren bazı sözcüklerin birincil -ġ- ve -g-‘ye sahip olup olmadığı tartışmalıdır. Söz konusu sözcüklerin kökenleri incelendiğinde ise bu aykırılığın farklı fonetik gelişimlerden ziyade leksikolojik birtakım katmanlardan kaynaklandığı görülür. Kırgızların ve dolayısıyla Kırgızcanın tarihi de bu dilsel katmanları doğrulayan veriler sunar. Bu çalışmada Kırgızcada söz içinde -g- veya -y- seslerine değişmiş Eski ve Orta Türkçe -ġ- ve -g- içeren sözcükler incelenerek hangilerinin arkaizm, hangilerinin Tarihî Kıpçakça katmanı veya Kıpçak ve Karluk grubu Türk dilleri katmanları oldukları ile ilgili düşünceler öne sürülmüştür.

Keywords

Kırgızca, söz içi damaksıllar, Eski ve Orta Türkçe, leksikoloji.

References

• Baskakov, Nikolay A. (1947). Oyrotsko-Russkiy Slovar’. Moskva: GIISN.
• Baskakov, Nikolay A. (1953). Haksasko-Rysskiy Slovar’. Moskva: GIINS.
• Baskakov, Nikolay A. (1958). Karakalpakso-Russkiy Slovar’. Moskva: GIINS.
• Baskakov, Nikolay. A. (1964). Russko-Altayskiy Slovar’. Moskva: Izdatel’stvo Sovyetskaya Entsiklopediya.
• Baskakov Nikolay, A. (1969). Vvedenie v izuchenie tyurkskikh yazykov. Moskva: Izdatel’stvo ‘Vysshaya Shkola’.
• Batmanov, İgor A. (1939). Grammatika Kirgizskogo Yazıka, Vıpusk I. Frunze, Kazan: Kirgizskoye Gasudarstvennoye Izdatel’stvo.
• Clauson, Gerard S (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thriteenth Century Turkish. Oxford University Press.
• Dilâçar, Agop (1957). Türk Lehçelerinin Meydana Gelişinde Genel Temayüllerin Koyulaşması ve Körlenmesi. (TDAY-Belleten, 5), 83-93.
• Doerfer, Gerhard (1967). Türkische und Mongolische Elemente Neupersischen Band II. Wiesbaden.
• Eckmann, Janos (1965). Memlük Kıpçakçasının Oğuzcalaşmasına Dair. (TDAY-Belleten 12). 35-41.
• Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon, I, II Volumes. Wiesbaden: Harrassowitz.
• Gabain, v. Annemarie (1952). Die Natur des Prädikats in den Türksprachen (Türk dillerinde bildiricinin mahiyeti). KsA III. 94-94.
• Gabain, v. Annemarie. (2007). Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: TDK Yayınları.
• Golden, Peter (1992). An Introduction to the History of the Turkic Peoples. Otto Harrasowitz-Wiesbaden.
• Jankowski, Henryk (2015). Reconstruction of Old Kipchak, Proceedings of the 12th Seoul International Altaistic Conference. (16-19, July). 271-292.
• Johanson, Lars (1998). The History of Turkic, The Turkic Languages (Ed. Johanson, L. ve Csató, E.). London: Routledge.
• Johanson, Lars (2007). Türk Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler (Çev. Nurettin Demir). Ankara: TDK yayınları.
• Karıniyazov, Taşmukhammed N. ve Borovkov, Aleksandr K. (1941). Uzbeksko-Russkiy Slovar’. Taşkent: Izdatel’stvo Uzbekistanskogo Filiala Akademii NAUK SSSR.
• Károly, László (2012). History of the intervocalic velars in the Turkic languages, Turkic Languages (Ed. L. Johanson). 16 (2012). 3-24.
• Levitskaya, Liliya vd. (2003). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurskih Yazıkov (Obşçetyurskiye i mejtyurskiye osnovı na bukvu “L, M, N, P, S. Moskva: Izdatel’stvo Vostoçnaya Literatura.
• Nadelyayev, Viladimir M., vd. (1969). Drevnetyurskiye Slovar’. Leningrad: NAUKA Leningradskoye Otdeleniye.
• Necipoviç, Emir Necip (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (Çev. İklil Kurban). Ankara: TDK Yayını.
• Nuraliyeva, Kurastırgan N. (2008). Kazakh-English Dictionary. Almatı: Dayk Press.
• Osmanov, Mukhamet M. (1966). Tatarsko-Russkiy Slovar’. Moskva: Izdatel’stvo Sovyetskaya Entsiklopediya.
• Ramstedt, Gustav J. (1924). Die Verneinung in den altaischen Sprachen. (MSFOu). LII 196-215.
• Ramstedt, Gustav J. (1935). Kalmückisches Wörterbuch. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Ramstedt, Gustav J. (1957). Einführung in die Altaische Sprachwissenschaft I Lautlehre. Helsinki: Mémoires de la Société Finno-Ougrienne. No. 104: 1.
• Rassadin, Valentin I. (1982). Oçerki po istoricheskoy fonetikiye buryatskogo yazıka. Moskva: Nauk.
• Räsänen, Martti (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuch der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen seura.
• Serebrennikov, Boris A. ve Gadjieva, Ninel Z. (2011). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihȋ Gramer (Çev. Tevfik Hacıyev-Mustafa Öner). Ankara: TDK Yayınları.
• Sevortyan, Edvard V. (1974). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurskih Yazıkov (Obşçetyurskiye i mejtyurskiye osnovı na glasniye). Moskva: AN SSSR: IN Yazıkoznaniya Nauka.
• Sevortyan, Edvard V. (1978). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurskih Yazıkov (Obşçetyurskiye i mejtyurskiye osnovı na bukvu “B”). Moskva: AN SSSR: IN Yazıkoznaniya Nauka.
• Sevortyan, Edvard; (1980). Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurskih Yazıkov (Obşçetyurskiye i mejtyurskiye osnovı na bukvu “V, G, D”). (Red. Ninel Z. Gadjieva). Moskva: AN SSSR: IN Yazıkoznaniya Nauka.
• Sevortyan, Edvard V. ve Levitskaya Liliya S. (1989.) Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurskih Yazıkov (Obşçetyurskiye i mejtyurskiye osnovı na bukvu “J, C, Y,”). Moskva: AN SSSR: IN Yazıkoznaniya Nauka.
• Subrakova, Ol’ga V. (2006). Hakassko-Russkiy Slovar’. Novosibirsk: Ministerstvo Obrazovaniye i Nauki Resp. Hakasiya.
• Tekin, Talat (1989). Türk Dil ve Diyalektlerinin Yeni Bir Tasnifi. (Erdem 13): 141-168.
• Tekin, Talat (1995). Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler. Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi- 13.
• Tekin, Talat (2003). Orhon Türkçesi Grameri. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 9.
• Tenişev, Ethem R. (1968). Tuvinsko-Russkiy Slovar’. Moskva: Sovyetskaya Entsiklopediya, 646 c. Moskva.
• Tenişev Ethem R. (1984). Sravnitel’no-Istoriçeskaya Grammatika Tyurskih Yazıkov Fonetika. Moskva: Akademiya NAUK SSSR.
• Tenişev Ethem R. (2001). Sravnitel’no-Istoriçeskaya Grammatika Tyurskih Yazıkov Leksika, Moskva: Rossiyskaya Akademiya Nauk.
• Toparlı, Recep vd. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
• Uraskin, Zinnur G. (1996). Başkirssko-Russkiy Slovar’. Moskva: Izdadetlsvo “Digora”.
• Ünlü, Suat (2014). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Yılmaz, Emine (2010). Tatarca Ön Ünlülü Sözcüklerde Ünlüler Arası -g- Sesi Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 58(2), 131-36.
• Yudahin, Konstantin K. (1998). Kırgız Sözlüğü Cilt I, II (Çev. Abdullah Taymas), Ankara: TDK Yayınları.
• Yunusaliyev, Bolot M. (2016). Kırgız Dili ve Diyalektleri (Çev. Erhan Taşbaş). Gazi Türkiyat, 19, 241-267.