Kül Tégin Yazıtının Kuzey Yüzünde Geçen Y1S1R1 Kelimesi Üzerine

Year 2021, Issue: 5, 292 - 298, 31.08.2021

Mahsun Atsız

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.975166

Cited By: 1

Abstract

Kül Tégin Yazıtı, II. Doğu Türk Kağanlığı külliyatının önemli bir parçasını teşkil eder. 1889 yılında, Rus arkeolog Nikolay Mihayloviç Yadrintsev tarafından bulunan bu yazıtla ilgili geçmişten günümüze kadar pek çok yayım ve okuma yapılmıştır. Yazıtın kuzey yüzünün 10. satırında öd t(e)ŋri Y1S1R1 kişi oglı kop ölg(e)li törüm(i)ş şeklinde geçen cümlesi de, araştırmacılar tarafından genel olarak iki türlü okunmaktadır. Birinci görüşe göre, buradaki kelime (a)ys(a)r olarak okunup “Zaman Tanrısı buyurduğu için insanoğlu hep ölümlü yaratılmış.” şeklinde çevrilmelidir. Diğer görüşe göre ise kelimenin doğru okunuşu y(a)s(a)r olmalı ve “Zamanı Tanrı yaşar, insanoğlu hep ölümlü yaratılmış.” olarak çevrimi daha doğrudur.
Bu makalede, öncelikle Kül Tégin Yazıtının kuzey yüzünde geçen bu kelimenin Wilhelm Radloff, Vilhelm Thomsen, Sergey Yefimoviç Malov, Hüseyin Namık Orkun, Sir Gerard Clauson, Talat Tekin, Muharrem Ergin, Mehmet Ölmez, Ahmet Bican Ercilasun, Osman Fikri Sertkaya, Erhan Aydın gibi araştırmacılarca nasıl ele alındığına ve çevrildiğine yer verilecektir. Daha sonra ise (a)ys(a)r şeklinde okumanın doğru olacağı görüşü benimsenecek ve bu okumanın fonetik, morfolojik ve sentaktik gerekçeleri ortaya konacaktır.

Keywords

Kül Tégin Yazıtı, (a)ys(a)r, y(a)s(a)r, öd t(e)ŋri.

References

• Ayaz, Eyup Sertaç (2020). Köl Tigin (K 10) Yazıtındaki Öd T(e)ñri RSY Kişi Oglı Koop Ölg(e)li Törim(i)ş Cümlesi Üzerine. The Journal of Social Science, 4 (7), 219-225.
• Aydın, Erhan (2019). Orhon Yazıtları (Köl Tegin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor), 3. Baskı. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat.
• Bazin, Louis (2011). Eski Türk Dünyasında Kronoloji Yöntemleri (Çev. Vedat Köken). Ankara: TDK Yayınları.
• Clauson, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre–Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2012). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Malov, Sergey Yefimoviç (1951). Pamyatniki Drevnetyurkskoy Pismennosti. Moskva-Leningrad: Akademie Nauk SSSR.
• Orkun, Hüseyin Namık (2011). Eski Türk Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
• Ölmez, Mehmet (2013). Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları Metin-Çeviri-Sözlük. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Özmen, Mehmet (2010). Türk Dili Üzerine Makaleler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Radloff, Wilhelm (1895). Die alttürkische Inschriften der Mongolei -(Erste Lieferung)-, St. Petersburg.
• Sertkaya, Osman Fikri (2017). Köl Tigin (K-10)’da Geçen Öd Teŋri ‘Zaman Tanrısı’ ile İlgili Fiili Yaşamak ‘Yaşamak’ mı, Yasamak ‘Tanzim Etmek, Düzenlemek’ mi, Yoksa Aymak ‘Demek, Söylemek’ mi Okumalıyız?. Journal of Old Turkic Studies, 1(2), 55-63.
• Tekin, Talat (1994). Tunyukuk Yazıtı. Ankara: Simurg Yayınları.
• Tekin, Talat (2014). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları.
• Thomsen, Vilhelm (2011). Orhon Yazıtları Araştırmaları, (Çev. ve haz. Vedat Köken). Ankara: TDK Yayınları.
• Tulum, Mertol (1990). Orhun Yazıtlarında Birleşik Cümleler ve Baş Cümle İle Yardımcı Cümle İlişkileri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 38, 193-205.
• Wilkens, Jens (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen, Altuigurisch – Deutsch – Türkisch. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.