Abdusselâm El-Esmer: A Turcophile, His Life, His Works and His Sufistic Views in the Context of His Work El-Vasiyetu’l-Kübra

Year 2023, Issue: 11, 1044 - 1065, 30.06.2023

Sevda Aktulga Gürbüz

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1293870

Abstract

Abdusselâm el-Esmer was one of the important Sufis who carried out activities in North Africa in the XVI century as the pîr-i sânî of Arûsî, one of the branches of the Shazali order Arûsîlik continues its activities with the ‘Selâmiyye’ branch in Tunisia and Egypt compared to Esmer and with the ‘Ömeriyye’ branch of the ‘Arûsî-yi Salâmî Tarîkatı’ in Turkey. This study consists of four parts. In the first part, information was given about the genealogy of Abdusselâm el-Esmer, his Sufi education, his life full of Qur’an and wisdom researches. In the second part, he raised many disciples in his quest for the truth until he was about a hundred years old and Esmer’s works, which have survived as a result of wars and rebellions, have been introduced in small numbers. In the third part, Esmer’s love for Turks was evaluated in terms of cause-effect relationship. Esmer’s presence in the processes of the Ottoman Empire’s liberation of the Libyan people from the colonial states and the fact that Turgut Pasha and Murat Ağa supported the settlement policy with their followers was considered from this point of view. In the fourth part of the study, Esmer’s Sufi views in the context of al-Vasiyyetü’l-kübrâ belonging to Sufism It was evaluated in terms of thematic analysis method, which is one of the qualitative data analysis methods. Esmer, who has been found to touch on the conditions of entering the sect, repentance, dream, the relationship between the murshid and the disciple, the concepts of sufi-mysticism, vision, love, knowledge and adab in his work, seems to be loyal to the mystical understanding based on the Qur’an and the Sunnah.
el-Vaṣiyyetü’l-kübrâ, the only printed work of Sufism of Esmer, who is famous for his meticulousness in obeying the Ahl as-Sunna, is the handbook of the Arusi sect as well as being the “adâb tractate” that regulates the behavior and customs of the followers. However, there has not been any study in Turkey el-Vaṣiyyetül-kübrâ that reflects the authors sufistic and scientific thoughts. Therefore, This fact makes it necessary to study his views academically. In this respect, the study aims to bring his spiritual journey to the world of science within the framework of el-Vasiyyetül-kübra that is known as a book of guidance and the act of showing the true path.

Keywords

Abdüsselâm el-Esmer, sufism, Turks, el-Vaṣiyyetül-kübrâ, sufistic views.

Türk Dostu Abdusselâm El-Esmer’in Hayatı, Eserleri ve “El-Vasiyyetü’l-Kübrâ” Adlı Eseri Bağlamında Tasavvufî Görüşleri

Abstract

Abdüsselâm el-Esmer, Şâzelî tarikatının kollarından olan Arûsîliğin pîr-i sânisi olarak XVI. yy.’da Kuzey Afrika’da faaliyet yürütmüş önemli sûfîlerden biridir. Arûsîlik Esmer’e nispetle Tunus ile Mısır’da ‘Selâmiyye’, Türkiye’de ise ‘Arûsî-yi Selâmî Tarîkatı’nın ‘Ömeriyye’ koluyla faaliyetlerine devam etmektedir. Bu çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Abdüsselâm el-Esmer’in şeceresi, tasavvufî eğitimi, Kur’ân ve hikmet araştırmalarıyla dolu hayatı hakkında bilgi verilmiştir. İkinci bölümde yaklaşık yüz yaşına kadar hakikati arama yolculuğunda birçok mürîd yetiştirmiş ve eserler vermiş olan Esmer’in savaşlar ile isyanlar sonucu günümüze az sayıda ulaşan eserleri tanıtılmıştır. Üçüncü bölümde Esmer’in Türklere karşı muhabbeti sebep-sonuç ilişkisi özelinde değerlendirilmiştir. Osmanlı Devleti’nin Libya halkını sömürgeci devletlerden kurtarması süreçlerinde Esmer’in bulunması ve Turgut Paşa ile Murat Ağa’nın uyguladıkları iskân politikasına müritleriyle destek vermesi bu açıdan ele alınmıştır. Çalışmanın dördüncü bölümünde Esmer’in tasavvufa ait el-Vasiyyetü’l-Kübrâ adlı eseri bağlamında tasavvufî görüşleri, nitel veri analiz yöntemlerinden biri olan tematik analiz yöntemi açısından değerlendirilmiştir. Eserinde tarîkata giriş şartları, tevbe, rüya, mürşid-mürîd ilişkisi, sûfî-tasavvuf kavramları, rü’yet, muhabbet, mârifet ve edeb konularına değindiği tespit edilen Esmer’in Kur’ân ve sünnete ittibayı esas alan tasavvufî anlayışa sadık olduğu görülmektedir. Ehl-i sünnete uyma konusundaki titizliğiyle meşhur olan Esmer’in tasavvufa ait eldeki tek matbû eseri olan el-Vaṣiyyetü’l-kübrâ, mürîdlerin davranış ile âdetlerini düzenleyen “âdâb risâlesi” olması yanında Arûsî tarîkatının el kitabıdır. Müellifin tasavvufî ve ilmî yönünü yansıtan el-Vaṣiyyetü’l-kübrâ adlı eser üzerinde Türkiye’de herhangi bir çalışma yapılmamış olması onun görüşlerinin akademik olarak tespitini gerekli kılmaktadır. Bu bağlamda amacımız Abdusselâm el-Esmer’in nasihat ve irşad kitabı olarak zikredilen el-Vasiyyetü’l-kübrâ eseri çerçevesinde manevî yolculuğunu ilim dünyasına kazandırmaktır.

Keywords

Abdüsselâm el-Esmer, tasavvuf, Türkler, el-Vaṣiyyetü’l-kübrâ, tasavvufî görüşleri.

References

• Agostini, E. (1975). Sukkan el-Libya. Trans. Mohammed Tillisi Khalifa. Dar el-Arabiyyeli-Kitab.
• Araz, N. ve Bozcalı, S. (1975). Anadolu Evliyaları. Atlas Kitapevi.
• el-Askalânî, A. (1960). Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Dâru’l-Ma’rife.
• el-Bağdâdî, A. (2016). Kitâbu Usûlû’d-Dîn (çev. Ömer Aydın). İşaret Yayınları.
• Bermûnî, K. (2009). Ravzatü’l-Ezhar ve Müniyyetü’s-Sadâti’l-Ebrâr. Mektebeti’l-İyâd.
• Cemâl, M. A. (2008). Evrâdu tarîkatü’l-Arûsiyye. el-Câmiatu’l Ömer Muhtar.
• Ceviz, N. (2011). Libya Tarihine Kısa Bir Bakış. Ortadoğu Analiz Dergisi, 3(27), 80-90.
• Debus, E. (2009). Sebilürreşâd/Kemalizm Öncesi ve Sonrası Dönemdeki İslamcı Muhalefete Dair Karşılaştırmalı Bir Araştırma (çev. Atilla Dirim). İstanbul: Libra Yayınları.
• Derî, E. A. (2011). er-Rıhletu’n Nâsırıyye. thk. Abdulhafız Melûkî. es-Suveyda Basın-Yayın ve Dağıtım. el-Esmer, A. (1976). el-Vaṣiyyetü’l-Kübrâ. ys.
• el-Esmer, A. (1973). Sefînetü’l-Buhûr. Libya: Mektebetü’s-Sekâfiyye.
• el-Harputî, A. (2016). Tenkîhu’l-kelâm fî Âkâidi Ehli’l-İslâm (haz. Fikret Karaman). Çelik Yayınevi.
• el-Mekkî, E. T. (2001). Ḳūtü’l-Kulûb. (thk. Muhammed İbrahim Muhammed er-Rizvânî). Mektebetu Dâru’t-Turas.
• Gazzâlî, E. H. M. (1997). Mükâşefetü’l-Kulûb. (thk. Ebû Abdurrahman Salah b. Muhammed b. Uveyda). Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Gündüz, İ. (1988). Abdüsselâm el-Esmer. 1/301. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Güven, M. S. (2014). Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi ve Arusiyye Tarîkatı. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 33, 57-94.
• Hammûde, S. (1948). Seyyid Abdüsselâm el-Esmer ve’l-Hayatihî. Tripoli.
• Hume, R. H. B. (2006). Ezzaviyetü’l Esmeriyyetü’l ilmiyyetü bi Zillitin ve Devruhe terbibiveli fi Libya (1935-1957). Trablus: MCL Dirasatu Tarihiyye.
• https://www.almarjie-paris. com/2260, [Erişim tarihi: 13.03.2023].
• İbn Hacer. (2005). ed-Dürerü’l-Mendûd es-salâti ve’s-selâmi alâ Sâhibi’l-makâmi’l-mahmûd. Dâru’l-Minhâc.
• İbn Haldûn. (1277/1860). Mukaddime-i İbn-i Haldun’un Fasl-ı Sâdisinin Tercemesi (çev. Ahmet Cevdet Paşa). Takvimhâne-i Âmire.
• İzzi, A. (ty.). Hallurumuzi ve Mefatihu’l Kunuz. (tah. Muhammed Abdurrahman eş-Şağul). er-Ravdatu’ş-Şerife li Bahsi’l İlim.
• Jong, F. (ty.). al-Asmar. in: Encyclopaedia of Islam. (Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis). C.E.
• Jorga, N. (2005). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. (Çev. Erhan Afyoncu/Nilüfer Epçeli), İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Consulted. [Erişim tarihi: 10.03.2023].
• Katânî, A. (1993). el-Kutbu’l-Envar Abdüsselâm el-Esmer. Dâru’l-Kitâbu’l-Libyâ.
• Kavas, A. (2012). Trablusgarb. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kuşeyrî, A. (1318/1900). er-Risâletü’l-Ḳuşeyriyye. et-Matbaatü’l-Şerefiyye.
• Le Chatelier. (1887). Confreries Musulmanes du Hedjaz. ys.
• Mahluf, Ö. (2000). Seyyîd Abdusselâm. İrfan Yayınları.
• Mardin, E. (2017). Huzur Dersleri 2. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Mardin, Ş. (2000). The Genesis of Young Ottoman Thought; Study in the Modernization of Turkish Political İdeas. Near Eastern Studies Department Princeton Unıversıty.
• Mâtürîdî, E. M. (2005). Te’vîlâtü Ehl-i Sünne. Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Mısrâtî, E. (2969). bi Tarihî Abdusselâm el-Esmer. Dâru’l- Keşşâf.
• Muhammed, N. (2018). Abdusselâm el-Esmer Hayatihî ve Mekânetihî’s-Sufiyye. Mecelletü’l-Adab ve’l-Ulumü’l-İslâmiyye. 86(3), 261-288.
• Muradoğlu, A. (2001). Öldüren Sır: Garih, Sıradışı Bir Musevi’nin Portresi. Bakış Yayınları.
• Mustafa, A.F. (1980). el-Binau’l-ictimai li’t-tarîkati’ş-Şaziliyye fi Mısır. el-Heyetu’l-Mısriyyetul-Ammetu li’l-Kitab. Neill, S. (1990). A History of Christian Missions. Penguin Books.
• Nesefî, E. M. (1993). Tabsırâtü’l-Edille. thk. Hüseyin Atay. ys.
• Nesefî, Ö. (2016). Şerhu’l-Akâid. İstanbul: Bayrak Yayıncılık.
• Öke, M. K. (2009). Gazi ve Sûfî. İstanbul: İrfan Yayıncılık.
• Öke, M. K. (2004). Derviş ve Komutan: Özgürlük-Güvenlik Sarkacında Türkiye’nin Kimlik Sorunsalı. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Kara, K. (2004). Karabaş Veli Hayatı, Fikirleri, Risaleleri. İnsan Yayınları.
• Kelâbâzî, M. (1933). et-Taʿarruf li-meẕhebi ehli’t-taṣavvuf.Matbaâi Saâdet.
• Kessâr, A. K. (2009). Abdusselâm el-Esmer’in el-Vasiyyetü’l-Kübrâ Adlı Eserinde Uslüb ve Dil Problemleri. Mecelletü’l-Câmiatü’l-Esmeriyye, (11), 427-446.
• Pala, İ. (1989). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Râbia, M. İ. (2003). Resâilü’l-Esmer ilâ Mürîdîhi. Dâru’l-medârisi’l-İslâmî.
• Sâbunî, N. (2005). el-Bidâye fî usûli’d-Din. (nşr. Bekir Topaloğlu). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Satan, A. (2009). Hizmet Hilâfetli Şeyh: Gazeteci ve Müzisyen Nezih Uzel Yakın Tasavvuf Tarihi’nin Canlı Şahidi. Chronicle – Hayâtın Seyir Defteri, 14, 14-20.
• Serrâc, E. N. (1960). el-Lümaʿ. (thk. Abdulhalîm Mahmûd vd.). Dâru’l-Kütübi’l-Hadîs.
• Sicistânî, E. D. (2011). Sünen-i Ebî Davûd. (thk. Şuayb el-Arnavûdî ve’l-Âhirun). Dâru Risâleti’l-İlmiyye.
• St. John, R. B. (2008). Libya: From Colony to Independence. One world Publications.
• Suyûti, C. (ty.). Hasâisu’l-Kübrâ. Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye.
• Sühreverdî, Ş. (1292/1875). Avârifü’l-Maârif. Matbaa-i Vehbiyye.
• Sülemî, M. (1969). Ṭabaḳātü’ṣ-ṣûfiyye. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Şehbenderzâde, A. H. (1331). İki Gavs-ı Enâm: Abdulkādir ve Abdüsselâm (sad. Mim Kemal Öke). İrfan Yayıncılık.
• Şehbenderzâde, A. H. (1992). Senûsiler ve Sultan Abdulhamid. Ses Yayınları.
• Şehbenderzâde, A. H. (1974). İslâm Tarihi (haz. Ziya Nûr). İstanbul: Hikmet Matbaası.
• Şerif, T. A. & Hammâc, M. M. (2009). Şeyh Abadusselâm el-Esmer ve Asâruhu’l-İlmiyye ve Mevrûsuhu’l-Sûfî. Mecelletü’l-Câmiatü’l-Esmeriyye, (11), 137-175.
• Şerif, N. M. (1999). el-Cevahiru’l İkliliyye fi E’yaniul Emai Libya Mine’l Malikiyye. Dâru’l-Beyârıkel.
• Tarablusî, A. (1961). el-Menhelü’l-aẕb fî Târîḫi Ṭarâblusġarb. Matbaatü’l-İstikamet-i bi’l-Kahire.
• Taftezânî, Ş. (2016). Şerhu’l-Akâid (çev. Süleyman Ateş). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Trimingham, J. S. (1971). The Sufi Orders in Islam. Oxford University Press.
• Uludağ, S. (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Uludağ, S. (2016). Tasavvufun Dili. Ensar Neşriyat.
• Yılmaz, Ö. (2019). Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarîkatlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Zaidî, M. R. (1975). Min A’lami’llah ve’l-edeb ve’t-Tasavvûf. Dâru’l-Kitâbü’l-Libyâ.
• Zavi, T. (1970). Arap Fethinin Başlangıcından Osmanlı Hâkimiyetinin Sonuna Kadar Trablus Valileri. Almadar Âl-i İslami Yayınevi.
• Zavi, T. (1968). Mu’cemul Buldan el-Libiyye. Dâru’n-Nûr.
• Yılmaz, H.K. (1994). Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. Ensar Neşriyat