Critical Discourse Analysis on Fake News Texts: The Case of National Press

Year 2023, Issue: 12, 808 - 840, 26.09.2023

Selenay Koşumcu

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1337050

Cited By: 1

Abstract

The necessity to examine and analyse the codes of ideologies in texts, which are defined as the meaning intended to be conveyed verbally or in writing with language, which is a means of interpersonal communication and interaction, and the context of its formation, thoughts and values, reveals the concept of discourse. In the first part of the study, in which the elements of the term discourse are given, discourse analysis, which enables multidimensional analyses and is used in different disciplines, and the basic criteria considered in the analysis of written texts are explained since national press news texts are the subject. In order to understand the news as a discourse, the rhetorical elements used in the news text are mentioned and media and newspaper news discourse, which is one of the main discourses analysed by critical analyses, is emphasised. In addition to the information conveyed by news writers, it is inevitable that their own identity shapes the news text from various angles (cultural, social, personal, etc.) and for this reason, it is important to evaluate the news from an ideological and ethical perspective. In parallel with the verification platforms that have emerged around the world as a result of the need for verification/validation of news that spread rapidly with the changing new media order, the platforms used in Turkey are examined and evaluation principles are included. Finally, based on the analysis of T. A. van Dijk, one of the theories of critical discourse analysis, an analysis is made on fake news texts with textual and contextual dimensions. The texts are selected considering the fact that the claims in the content are analysed by verification platforms and refuted by their findings, and through the analysis, it is aimed to determine the discourse of the news writers by making use of the rhetorical elements in the text.

Keywords

Discourse, critical discourse analysis, news in national press, true news, fake news and its derivatives.

Yalan Haber Metinleri Üzerine Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Ulusal Basın Örneği

Abstract

Kişilerarası iletişim ve etkileşim kurma aracı olan dil ile sözlü veya yazılı olarak iletilmek istenilen anlam ve onun oluşumundaki bağlamı, düşünceler ve değerler bütünü olarak tanımlanan ideolojilerin metinlerdeki kodlarını inceleme ve çözümleme gerekliliği söylem kavramını ortaya çıkarmaktadır. Öncelikle söylem terimi unsurlarına yer verilen çalışmanın ilk bölümünde, çok boyutlu incelemelere imkân sağlayan ve farklı disiplinlerde kullanılan söylem çözümlemesi ve ulusal basın haber metinleri konu edilmesi sebebiyle daha çok yazılı olan metinlerin çözümlenmesinde ele alınan temel ölçütler anlatılmaktadır. Söylem olarak haberi anlamak için haber metninde kullanılan retorik unsurlardan bahsedilmekte, eleştirel çözümlemelerinin incelediği başlıca söylemlerden biri olan medya ve gazete haber söylemi üzerinde durulmaktadır. Haber yazarlarının aktardıkları bilginin yanı sıra kendi kimliğinin de çeşitli açılardan (kültürel, sosyal, kişisel vd.) haber metnini şekillendirmesi kaçınılmazdır ve bu sebeple haberin ideolojik ve etik açıdan değerlendirilmesi önem kazanmaktadır. Değişen yeni medya düzeniyle, hızla yayılan haberlerin doğrulanma/yalanlanma ihtiyacı sonucunda, dünya genelinde ortaya çıkan doğrulama platformlarına paralel olarak Türkiye’de kullanılan platformlara; inceleme ve değerlendirme ilkelerine yer verilmektedir. Son olarak eleştirel söylem çözümlemesi teorilerinden T. A. van Dijk’in çözümlemesi esas alınarak yalan haber metinleri üzerinde metinsel ve bağlamsal boyutlarıyla çözümleme yapılmaktadır. Metinler, içeriğinde yer alan iddiaların doğrulama platformları tarafından analiz edilerek bulgularıyla yalanlanmış olması gözetilerek seçilmiş olup çözümleme yoluyla haber yazarlarının metindeki retorik unsurlardan yararlanarak ortaya koydukları söyleminin belirlenmesi amaçlanmaktadır.

Keywords

Söylem, eleştirel söylem çözümlemesi, ulusal basında haber, doğru haber, yalan haber ve türevleri.

References

• Aksan, D. (2006). Anlambilim: Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Arsan, E. (2005). Gazetecilik ve Habercilik. [(der). Sevda Alankuş (içinde). “Çatışma ve Savaş Dönemlerinde Gazetecilik”, 125-151]. İstanbul: IPS İletişim Vakfı.
• Alan, N. (2022). Vesîletü’n-Necât’ta Bağımsız Gönderim Ögeleri. Disiplinler Arası Dil Araştırmaları Dergisi, 5, 1-17.
• Aydoğan, A. ve Geray, H. (2010). Televizyon Haberciliğinde Etik. [(der). Bülent Çaplı ve Hakan Tuncel (içinde), “Yeni İletişim Teknolojileri ve Etik”, 305-321]. Ankara: Fersa Matbaacılık.
• Bozkurt, F. (2022). Metindilbilim Metinsel Bağdaşıklık ve Türkiye Türkçesinde Değiştirim. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Büyükafşar, M. (2019). Haber ve Doğruluk İlişkisi: “Yalan Haber” ve Doğrulama Pratikleri. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Büyükkantarcıoğlu, N. (2006). Dilbilim: Temel Kavramlar, Sorunlar, Tartışmalar. [(haz). Ahmet Kocaman (içinde), “Söylemden İdeolojiye: Eleştirel Söylem Çözümlemesi”, 101-114]. Ankara: Dil Derneği Yayınları.
• Çakır, A. (2014). Söylem Analizi, Ne Demek İstiyorsun?. Konya: Palet Yayınları.
• Çobanoğulları, F. (2021). Alman Gazete Haberlerinin Almanca Derslerinde Kullanılmak Üzere Eleştirel Söylem Çözümlemesi Bağlamında İncelenmesi. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Çömlekçi, M. F. (2019). Sosyal Medyada Dezenformasyon ve Haber Doğrulama Platformlarının Pratikleri. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (e-GİFDER), Uluslararası Türk Dünyası Basın Sempozyumu Özel Sayısı, 7, 1549-1563.
• Dahi, A. (2022). Gerçek Sonrası Dönemde Sosyal Medya Dezenformasyonu ve Sahte Haberler: Türkiye’de Covid-19 Salgını Örneği. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniv.
• Değirmencioğlu, G. (2014). Yöntem ve Örneklerle Araştırmacı Gazetecilik. Kocaeli: Volga Yay.
• Devran, Y. (2010). Haber, Söylem, İdeoloji. İstanbul: Başlık Yayın Grubu.
• Doyuran, L. (2018). Medyatik Bir Çalışma Alanı Olarak Eleştirel Söylem Çözümlemesi. Erciyes İletişim Dergisi, 5(4), 301-323.
• Dursun, Ç. (2005). Gazetecilik ve Habercilik. [(der). Sevda Alankuş (içinde), ”Haber ve Habercilik/Gazetecilik Üzerine Düşünmek”, 69-90] İstanbul: IPS İletişim Vakfı.
• Elbirlik, T. (2015). Söylem Kuramı ve XVI. Yüzyıl Siyasetnamelerinde Söylem Analizi. Doktora Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
• Ercan, G. S. ve Danış P. (2019). Söylem, Söylem Çözümlemesi ve Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Tanımları ve Kapsamları. DEÜ Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 527-552.
• Fairclough, N. (1998). Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press.
• Filizok, R. (2012). Dilbilgisi ve Edebiyat Öğretimi İçin Yeni Bir Hedef: Cümle Grameri-Metin Grameri-Söylem Grameri.
• http://www.ege-edebiyat.org/wp/?p=1913 [Erişim Tarihi: 24.05.2023].
• Gılıç, R. Z. (2019). Çeviri Bilimde Güncel Çalışmalar I [(içinde) “İdeoloji, Söylem, İdeolojik Söylem, Söylem Analizi, Politik Söylem ve Çeviri İlişkisi”, 111-153]. Sakarya Üniversitesi Yayınları.
• Günay, D. (2017). Metin Bilgisi. İstanbul: Papatya Bilim.
• Günay, D. (2013). Söylem Çözümlemesi. İstanbul: Papatya Bilim.
• Gürses, F. (2018). Demokratik Toplum ve Araştırmacı Gazetecilik: Amerika Birleşik Devletleri’nden Örnekler. Anadolu Üniversitesi İletişim Fakültesi Uluslararası Hakemli Dergisi, 16. Communication Millennium Özel Sayısı, 26(3), 179-203.
• Hirik, E. (2023). Türkçede Söylem Belirleyici Olarak Soru Yapılı İfadeler. Dil Araştırmaları, 32, 55-73.
• İlgen, B. (2015). Türkçe Sözcük Anlam Belirsizliği Giderme. Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• İmer, K., Kocaman, A. ve Özsoy, S. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• İşeri, K. (2021). Sözden Yazıya Dile Gelen Metin. (5. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Kahraman, S. (2015). Dilde Çok Anlamlılık ve Belirsizlik. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Karahan, F. (2006). Biçembilim ve Eleştirel Söylem Çözümlemesi Bağlamında Dedikodu Sütunlarına Yönelik Bir İnceleme. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 23 (1), 89-118.
• Karataş, Y. (2008). Metin İncelemesinde Söylembilim Yöntemi ‘Binbir Gece Masalları’ Üzerinde Bir Uygulama. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Kesgin, Y. ve Ünlü D. G. (2021). COVID-19 Aşısı ve Yalan Haber: Aşılanma Öncesinde Bireylerin Yalan Haber İçeriklerini Fark Etme, Takip Etme, Takip Etme ve Teyit Etme Eğilimlerinin Belirlenmesi. İleti-ş-im 35, 32-55.
• Kılıç, Ö. (2019). İletişimsel Bir Patoloji Olarak Yalan: Sosyal Medya ve Haber Siteleri Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Kocabay Şener, N. (2018). “Doğruluk Kontrol Merkezi” ve “Yalan Haber” Kavramlarına İlişkin İçeriklerin Medyada Yansımasının Araştırılması. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi (AKİL), (30), 355-373.
• Mantzarlis, A. (2017). In its First Decade, PolitiFact Helped Define Political Fact-checking far Beyond Washington, D.C. Poynter.
• https://www.poynter.org/news/its-first-decade-politifact-helped-define-political-fact-checking-far-beyond-washington-dc [Erişim Tarihi: 24.05.2023]
• Marks, L. (2001). A Little Glossary of Semantics.
• http://www.revue-texto.net/Reperes/Glossaires/Glossaire_en.html [Erişim Tarihi: 24.05.2023]
• Matheson, D. (2005). Media Discourses- Analysing Media Texts. New York: Open Univ Press.
• Mantzarlis, A. (2022). Gazetecilik, Sahte Haber ve Dezenformasyon. [(içinde), “Doğrulama 101”, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü, 85-98]. Fransa.
• Onan, B., Tiryaki E. (2012). Türkçede Örtülü Anlam Oluşturan Unsurlar ve Ana Dili Öğretimindeki İşlevleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), 223-240.
• Özbek, N. (1998). Türkçede Söylem Belirleyicileri. Dilbilim Araştırmaları, 37-47.
• Özer, Ö. (2022). Eleştirel Söylem Çözümlemesi: Haber Örnekleri Üzerinden Bir İnceleme. Etkileşim, 9, 36-54.
• Sarı, İ. (2020). Dede Korkut Kitabı’nda Söylem Belirleyiciler. bilig- Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 93, 29-52.
• Simpson, P., Mayr, A. ve Statham, S. (2019). Language and Power: A Resource Book for Students. Londra- New York: Routledge.
• https://www.scribd.com/document/541496938/preview-9780429889134-A35584418 [Erişim Tarihi: 24.05.2023].
• Sözen, E. (1999). Söylem: Belirsizlik, Mübadele, Bilgi/ Güç ve Refleksivite. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Şah, U. (2020). Eleştirel Söylem Analizi: Temel Yaklaşımlar. Kültür Araştırmaları Dergisi, 7, 210-231.
• Tokgöz, O. (1981). Temel Gazetecilik. Ankara Üniv. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Uzun, R. (2007). İletişim Etiği, Sorunlar ve Sorumluluklar. İletişim Fakültesi Kırkıncı Yıl Kitaplığı. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• van Dijk, T. A. (1988). News As Discourse. New Jersey: Lawrence Erbaum Associates Publishers, Hillsdale. van Dijk, T. A. (2001). The Handbook of Discourse Analysis. [(Ed.) Deborah Schiffrin, Deborah Tannen, Heidi E. Hamilton, “In The Handbook of Discourse Analysis”, 352-378]. Oxford: Blakwell Publishing.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Wardle, Claire ve Derakhshan, Hossein (2017). Information Disorder: Toward an Interdisciplinary Framework for Research and Policy Making.
• chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/http://tverezo.info/wp-content/uploads/2017/11/PREMS-162317-GBR-2018-Report-desinformation-A4-BAT.pdf [Erişim Tarihi: 25.05.2023].
• Viner, K. (2017). A Mission for Journalism in a Time of Crisis. The Guardian. https://www.theguardian.com/news/2017/nov/16/a-mission-for-journalism-in-a-time-of-crisis [Erişim Tarihi: 24.05.2023].
• Wittgenstein, L. (2013). Tractatus Logico-Philosophicus. [(Almanca/İngilizce Basımı 1990, (çev). Oruç Aruoba)]. İstanbul: Metis Yayınları.
• Yıkmış, S. (2019). Türkiye Türkçesinde Empati Dili (Söylem Çözümlemesi). Doktora Tezi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.
• Yule, G. (1996). Pragmatics. Oxford University Press.
• İnternet Kaynakları
• (http-1):https://sozluk.gov.tr/ Güncel Türkçe Sözlük [Erişim Tarihi: 27.04.2023]
• (http-2):https://www.ntv.com.tr/turkiye/gelecek-partili-baskan-yardimcisi-emine-ercandogdu-olduruldu,YFFo5mIEVkWiyezoyhfJNg [Erişim Tarihi: 15.05.2023]
• (http-3):https://www.ntv.com.tr/turkiye/gabonlu-genc-kizin-sir-olumu-son-goruntusunde-ciplak-ayakla-kosuyor,vcFmIjzwSkS3qmWGssd2Lw [Erişim Tarihi: 15.05.2023]
• (http-4):https://www.ntv.com.tr/turkiye/turkiyenin-ilk-bobrek-nakilli-hastalarindan-olan-dernek-baskani-oldu,uCK9IGpAL0CIgHH28W1uyA#:~:text=T%C3%BCrkiye'nin%20ilk%20b%C3%B6brek%20nakilli%20hastalar%C4%B1ndan%20olan%20Akdeniz%20B%C3%B6brek%20Hastalar%C4%B1,tedavi%20g%C3%B6rd%C3%BC%C4%9F%C3%BC%20hastaneye%20ya%C5%9Fam%C4%B1n%C4%B1%20yitirdi. [Erişim Tarihi: 15.05.2023]
• (http-5): https://www.bbc.com/turkce/articles/c8875yne620o [Erişim Tarihi: 15.05.2023]
• (http-6):https://www.trthaber.com/haber/dunya/biden-beyaz-ustunlugu-anavatanimizdaki-en-tehlikeli-teror-tehdididir-767172.html#:~:text=ABD'deki%20beyaz%20%C3%BCst%C3%BCnl%C3%BC%C4%9F%C3%BCn%C3%BC%20ele%C5%9Ftiren,ter%C3%B6r%20tehdididir.%22%20ifadesini%20kulland%C4%B1.&text=Biden%2C%20Washington%20D.C.'de%20bulunan,%C3%9Cniversitesi'nin%20mezuniyet%20t%C3%B6reninde%20konu%C5%9Ftu. [Erişim Tarihi: 16.05.2023]
• (http-7):https://tr.euronews.com/2021/06/28/bm-insan-haklar-komiseri-dunyada-ozellikle-afrikal-lara-kars-sistematik-rkc-l-k-var [Erişim Tarihi: 16.05.2023]
• (http-8):https://www.sabah.com.tr/galeri/yasam/istanbulda-vahset-esi-ile-oglunu-oldurup-intihar-etti [Erişim Tarihi: 17.05.2023]
• (http-9):http://arsiv.sabah.com.tr/2000/05/20/m04.html [Erişim Tarihi: 17.05.2023]
• (http-10):http://arsiv.sabah.com.tr/2000/06/10/a00.html [Erişim Tarihi: 17.05.2023]
• (http-11):https://egazete.cumhuriyet.com.tr/katalog/192/2006/4/12/6 [Erişim Tarihi: 17.05.2023]
• (http-12):https://www.hurriyet.com.tr/gundem/izmirde-vahset-bosanma-asamasindaki-esini-oldurup-eglenmeye-gitmis-42249747 [Erişim Tarihi: 17.05.2023]
• (http-13):https://www.hurriyet.com.tr/gundem/denizlide-fatma-cetini-oldurup-ormana-gommustu-kan-donduran-ifade-42245169 [Erişim Tarihi: 17.05.2023]
• (http-14):https://www.sozcu.com.tr/2023/saglik/saglik-bakani-koca-influenza-rsvnin-onune-gecti-7551504/ [Erişim Tarihi: 17.05.2023]
• (http-15):https://www.malumatfurus.org/ingilizce-haber-anlamina-gelen-news-kelimesinin-kokeni-hakkindaki-yanlis-bilgi/ [Erişim Tarihi: 20.05.2020]
• (http-16):https://www.habercuk.com/konvoy-cetesi-korku-saciyor/19049/ [Erişim Tarihi: 21.05.2023]
• (http-17):https://www.gazetevatan.com/galeri/uzmanlardan-bogulma-vakalarina-karsi-uyari-2096971/1 [Erişim Tarihi: 21.05.2023]
• (http-18):https://www.sabah.com.tr/galeri/dunya/kilicdaroglu-hayal-kirikligi-batinin-guvendigi-daglara-karlar-yagdi-artik-kalp-yok-mu/2 [Erişim Tarihi: 21.05.2023]
• (http-19):https://www.sabah.com.tr/finans/ekonomi/ingiltere-merkez-bankasi-politika-faizini-yukseltti-6469866 [Erişim Tarihi: 21.05.2023]
• (http-20):https://www.turkiyegazetesi.com.tr/saglik/kemiklerin-sessiz-hastaligi-belirti-vermeden-ilerliyor-ozellikle-kahve-icenlerde-goruluyor-922056 [Erişim Tarihi: 21.05.2023]
• (http-21): https://listelist.com/ekrem-imamoglu-komik-tweet/ [Erişim Tarihi: 21.05.2023] (http-22):https://www.milliyet.com.tr/gundem/canikli-piyasalari-manipule-etmeye-calisiyorlar-6951536 [Erişim Tarihi: 22.05.2023]
• (http-23):https://www.milliyet.com.tr/gundem/chpli-erkek-28-mayistaki-secim-referandum-niteliginde-olacak-6951659 [Erişim Tarihi: 22.05.2023]
• (http-24):https://www.takvim.com.tr/dunya [Erişim Tarihi: 22.05.2023]
• (http-25):https://www.sozcu.com.tr/2023/ekonomi/nur-topu-gibi-vergilere-hazir-misiniz-7691032/ [Erişim Tarihi: 22.05.2023]
• (http-26):https://www.sozcu.com.tr/2023/dunya/yunanistan-pazar-gunu-sandiga-gidiyor-degisim-vaadi-one-cikiyor-7687744/ [Erişim Tarihi: 22.05.2023]
• (http-27):https://www.haberler.com/yerel/bu-ilcede-zengin-fakir-demeden-herkese-esit-yardim-14712643-haberi/ [Erişim Tarihi: 22.05.2023]
• (http-28):https://www.ogunhaber.com/genel/depremzedeler-icin-gece-gunduz-afet-konutu-mesaisi-2454922h.html [Erişim Tarihi: 22.05.2023]
• (http-29):https://www.secimturk.net/2018-se%C3%A7im/parti-tan%C4%B1t%C4%B1m%C4%B1/sloganlar [Erişim Tarihi: 23.05.2023]
• (http-30):https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000380323 [Erişim Tarihi: 24.05.2023]
• (http-31): https://books.google.kz/books?id=SkYdEAAAQBAJ&pg=PR11&lpg=PR11&dq=jayson+blair+yalan+haberleri&source=bl&ots=6BBOZut_z8&sig=ACfU3U0YKVd-L2QMt9DxMAn7lPPfUjoeww&hl=tr&sa=X&ved=2ahUKEwip-aHk2qv-AhXO6CoKHYa-Cw0Q6AF6BAgYEAM#v=onepage&q=jayson%20blair%20yalan%20haberleri&f=false [Erişim Tarihi: 25.05.2023]
• (http-32):https://www.gazetevatan.com/gundem/yalan-habercilik-kazan-kaldirtti-9360 [Erişim Tarihi: 25.05.2023]
• (http-33):https://www.hurriyet.com.tr/yalan-habere-azparagaz-adi-nasil-verildi-148888 [Erişim Tarihi: 25.05.2023]
• (http-34):https://www.voaturkce.com/a/a-17-a-2004-09-27-21-1-87957032/828610.html [Erişim Tarihi: 25.05.2023]
• (http-35):chrome-extension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/digital-news-report-2018.pdf [Erişim Tarihi: 25.05.2023]
• (http-36):https://teyit.org/kullanim-kosullari [Erişim Tarihi: 26.05.2023]
• (http-37):https://izlemedeyiz.org/projeler/ [Erişim Tarihi: 26.05.2023]
• (http-38):https://www.malumatfurus.org/hakkinda/ [Erişim Tarihi: 26.05.2023]
• (http-39):https://www.takvim.com.tr/galeri/guncel/hukumetin-deprem-bolgesine-ancak-3-gun-sonra-geldigi-17-agustosun-uzerinden-22-yil-gecti [Erişim Tarihi: 29.05.2023]
• (http-40):https://teyit.org/analiz/bulent-ecevitin-17-agustos-depreminde-afet-bolgesine-gunler-sonra-gittigi-iddiasi [Erişim Tarihi: 29.05.2023]
• (http-41):https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/yalcin-bayer/chpnin-kurtlerle-iliskisi-41906297 [Erişim Tarihi: 30.05.2023]
• (http-42):https://www.dogrulukpayi.com/dogruluk-kontrolu/aziz-sancar-in-kizlara-uyari-basligi-altinda-dusuncelerini-belirttigi-iddiasi [Erişim Tarihi: 30.05.2023]
• (http-43):https://teyit.org/analiz/kizlara-uyari-basligiyla-yayinlanan-yazinin-aziz-sancara-ait-oldugu-iddiasi [Erişim Tarihi: 30.05.2023]
• (http-44):https://www.sabah.com.tr/avrupa/2016/12/29/nazi-roketi-72-yil-sonra-new-yorku-vuracak-1483020296 [Erişim Tarihi: 30.05.2023]
• (http-45):https://yalansavar.org/2017/04/05/uydurma-haberler-ve-medyada-sazan-avi/ [Erişim Tarihi: 30.05.2023]
• (http-46):https://archive.is/e6eD9#selection-745.1-957.1 [Erişim Tarihi: 30.05.2023]
• (http-47):https://www.malumatfurus.org/reha-muhtarla-cemal-sureya-hatirati/ [Erişim Tarihi: 30.05.2023]