Kirpi ̴ Kipri, Kirpik ̴ Kiprik on the Words

Year 2023, Issue: 13, 771 - 784, 31.12.2023

Mehmet Fatih Dinçaslan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1386129

Abstract

In this study, it is aimed to determine the phonological, morphological and semantic features of the words kirpi ̴ kipri, kirpik ̴ kiprik containing metathesis within the framework of historical criteria. In the creation of data suitable for the purpose of the study, the scanning model and document review technique and the source books related to the field were used, and the issues identified at the end of each stage of the study were described by us using the diachronic analysis method. In the first stage of the study consisting of four stages, the words kirpi ̴ kipri, kirpik ̴ kiprik, some of the existing dictionaries belonging to historical and contemporary Turkic written languages were examined and findings on the lexical features of the words in question were reached and etymological dictionaries related to the etymology of kirpi-kirpik words were scanned. In the second stage of the study, the question "Is there a phonological, morphological or semantic connection between the words kirpik ̴ kiprik, one of the Turkish organ names ending with the consonant -k, and kirpi ̴ kipri, one of the Turkish animal names?" was sought to be answered. In the third stage of the study, the metathesis phenomenon seen in the words kirpi ̴ kipri, kirpik ̴ kiprik was emphasised. In the last stage of the study, the findings of the study were interpreted by drawing attention to the metaphor event between the mazm of kirpik ̴ kiprik, which represents the arrows shot by the lover to the lover in Classical Turkish and Folk poems, and the kirpi ̴ kipri animal, whose back is covered with thorns and whose thorns are likened to arrows. In the conclusion part of the study, the situations and suggestions regarding the words kirpi ̴ kipri, kirpik ̴ kiprik are explained and put forward by us.

Keywords

kirpi, kirpik, etymology, lexicology, metaphor, metathesis.

Kirpi ̴ Kipri, Kirpik ̴ Kiprik Kelimeleri Üzerine

Abstract

Bu çalışmada, metatez içeren kirpi ̴ kipri, kirpik ̴ kiprik kelimelerinin tarihsel ölçüt çerçevesinde fonolojik, morfolojik ve semantik özeliklerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın amacına uygun verilerin oluşturulmasında tarama modeli ve doküman incelemesi tekniği ile alanla ilgili kaynak kitaplara başvurulmuş, art zamanlı çözümleme yöntemi kullanılarak çalışmanın her aşamasının sonunda tespit edilen hususlar tarafımızdan betimlenmiştir. Dört aşamadan oluşan çalışmanın ilk aşamasında, kirpi ̴ kipri, kirpik ̴ kiprik kelimeleri, tarihî ve çağdaş Türk yazı dillerine ait mevcut sözlüklerden bazıları incelenerek söz konusu kelimelerin leksik özelliklerine dair bulgulara ulaşılmış ve kirpi-kirpik kelimelerinin etimolojileriyle ilgili etimoloji sözlükleri taranmıştır. Çalışmanın ikinci aşamasında, Türkçe organ adlarından olan ve kelime sonu -k ünsüzü ile biten kirpik ̴ kiprik ile “Türkçe hayvan adlarından olan kirpi ̴ kipri kelimeleri arasında fonolojik, morfolojik ya da semantik bir bağ var mıdır?” sorusuna cevap aranmıştır. Çalışmanın üçüncü aşamasında kirpi ̴ kipri, kirpik ̴ kiprik kelimelerinde görülen metatez olayı üzerinde durulmuştur. Çalışmanın son aşamasında, Klasik Türk ve Halk şiirlerinde sevgilinin aşığa attığı okları temsil eden kirpik ̴ kiprik mazmunu ile sırtı dikenlerle kaplı, dikenleri oka benzetilen, kirpi ̴ kipri hayvanı arasındaki metafor olayına dikkat çekilerek tespit edilen bulgular yorumlanmıştır. Çalışmanın sonuç kısmında ise kirpi ̴ kipri, kirpik ̴ kiprik kelimeleri ile ilgili saptanan hususlar ve öneriler tarafımızdan betimlenerek ortaya konulmuştur.

Keywords

kirpi, kirpik, etimoloji, leksikoloji, metafor, metatez.

Ethical Statement

Bu çalışmada; “2020 TR Dizin Dergi Değerlendirme Kriterleri"nin 8. maddesinde belirtilen araştırma ve yayın etiğine uyulmuştur.

References

• Adalı, O. (2004). Anlamak ve Anlatmak. İstanbul: Pan Yayınları,
• Akdoğan, Y. (1999). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine Büyük Sözlük. İstanbul: Beşir Kitabevi. (AzTTS) Aksan, D. (2015). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• Akün, Ö.F. (2013). Divan Edebiyatı. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Aqtay, G. ve Jankowski, H. (2020). Kırım Karaycası Türkçe Sözlük (çev. Tülay Çulha). Elâzığ: Asos Yayınları. (KrymTS)
• Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük. Ankara: Akçağ Yayınları. (HTS)
• Arıkoğlu, E. ve Kuular, K. (2003). Tuva Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. (TuvaTS)
• Atalay, B. (2006). Dîvânu Lugât’it-Türk I-IV. Ankara: TDK Yayınları. (DLT)
• Baskakov, N. A (1963). Nogaysko-Russkiy Slovar. Moskva. (NRS)
• Baskakov, N. A. vd. (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü (çev. Abdülmecit Doğru ve İsmail Kaynak). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. (GTS)
• Baskakov, N. A. ve Toşçakakova T. M. (1999). Altayca Türkçe Sözlük (çev. Emine Gürsoy Naskali ve Muvaffak Duranlı). Ankara: TDK Yayınları. (ATS)
• Başdaş, C. (2006). Türkçe Organ Adlarında Kelime Sonu -k Ünsüzü ve Çokluk. İlmî Araştırmalar, Sayı: 21, s. 45-57.
• Bayniyazov, A. vd. (2019). Kazak Türkçesi – Türkiye Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. (KazTTS)
• Bayram, B. (2007). Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlük. Konya: Tablet Yayınları.
• Bayram, B. (2007). Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlük. Konya: Tablet Yayınları. (ÇTTS)
• Besli, E. (2010). Eski ve Orta Türkçe Hayvan İsimlerinin Etimolojisi. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi. Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. (EUTS)
• Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford University Pres.
• Clauson, G.(1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Oxford University Pres. (EDPT)
• Çorak, R. (2002). Klasik Edebiyat’ta Sevgilide Göz, Kirpik ve Kaş Üzerine Benzetmeler. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniveristesi.
• Ercilasun, A. B. vd. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. (KTLS)
• Eren, H. (1953).Türk Dillerinde Metathèse. TDAY-Belleten, S. 1, s. 161-180.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Eyuboğlu, İ.Z. (2004). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul:Sosyal Yayınları.
• Gülensoy, T. (2006). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin [Tarihî-Yaşayan Türk Dilleri], Anadolu Ağızları ve Altay Dilleri ile Karşılaştırmalı Köken Bilgisi Sözlüğü, I. (A-K).- II (L-Z) Etimolojik Sözlük Denemesi. Ankara: TDK Yayınları.
• Kanar, M. (2018). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları. (EATS)
• Karaağaç, G. (1991). Eski Metatez Örnekleri, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, IV, s. 85-102.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Kilisli Rifat (1338/40). (Kitâb Hilyetü’l İnsân ve Halbetü’l Lisân) yâhûd (İbn Mühennâ Lûgati) Farisi, Türkçe, Moğolca. İstanbul: Matba‘a-yı Âmire. (İML)
• Korkmaz, Z. (1992).Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Lessing, F. D. (2017). Moğolca-Türkçe (çev. Günay Karaağaç). Ankara: TDK Yayınları.
• Muzafarov, R. ve Muzafarov, N. (2018). Kırım - Tatar Türkçesi - Türkiye Türkçesi -Rusça Sözlük (çev. Nariman Seyityahya). Ankara: TDK Yayınları. (KrmTTS)
• Nazik, S. (2018). Klasik Şiirde Türk Güzeli. Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 45, s. 137-158.
• Necip Necipoviç, E. (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (çev. İklil Kurban), Ankara: TDK Yayınları. (YUTS)
• Nişanyan, S. (2003). Sözlerin Soyağacı, Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü. İstanbul: Adam Yayınları.
• Önder, M. (1990). Karacaoğlan’ın Güzeli. I. Uluslararası Karacaoğlan ve Çukurova Halk Kültürü Sempozyumu, 21-23 Kasım 1990, Adana, s. 211-216.
• Öner, M. (2015). Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. (KTTS)
• Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. (BşkTS)
• Paasonen, H. (1950). Çuvaş Sözlüğü, İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
• Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. (KmkTS)
• Şemsettin Sami (1989). Kamūs-i Türkȋ. İstanbul:Enderun Yayınları.
• Şemsettin Sami (1989). Kamūs-i Türkȋ. İstanbul:Enderun Yayınları. (KT)
• Şeyh Süleyman Efendi-i Özbekî el-Buhârî (1882). Lugat-i Çağatay ve Türkî-i Osmânî. İstanbul: Mihrân Matbaası. (ŞSL)
• Tannagaşeva, N. vd. (1995). Şor Sözlüğü. Adana: Türkoloji Araştırmaları. (ŞTS)
• Tavkul, U. (2020). Karaçay - Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. (KMTS)
• Tekin, T. vd. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. İstanbul: Simurg Yayınları. (TTS)
• Tietze, A. (2016). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati (IV. Cilt). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• Toparlı, R. vd. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. (KıpTS)
• Türk Dil Kurumu (1993). Derleme Sözlüğü, X.Cilt. 2. Baskı. Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe Sözlük. 11. Baskı. Ankara: TDK Yayınları. (TS)
• Uygur, C.V. (2020). Karakalpak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. (KKTS)
• Ünlü, S. (2012a). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi. (KTS)
• Ünlü, S. (2012b). Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi. (HATS)
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi. (ÇTS)
• Vasiliev (Cargıstay), Y. (1995).Türkçe- Sahaca (Yakutça) Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yudahin, K.K. (2011). Kırgız Sözlüğü. (çev. Abdullah Taymas). Ankara: TDK Yayınları. (KrgzS)
• Yusuf, B. ve Tulum, M. M. (1994). Sözlük: Özbekistan Türkçesi-Türkiye Türkçesi Türkiye Türkçesi Özbekistan Türkçesi, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. (ÖTS)
• İnternet Kaynakları
• https://teis. yesevi.edu.tr/madde-detay/hoca-dehhani Erişim Tarihi:21.10.2023]
• https://www.turkuler.com/sozler/turku_gonul_dagi_yagmur_yagmur.html [Erişim Tarihi:19.10.2023]
• https://www.turkuyurdu.com/kirpiklerini-ok-eyle-9158.html [Erişim Tarihi:22.10.2023]