Şecere-i Terâkime’de Yasak ve Müeyyideler, Kökenleri Üzerine Bazı Tespitler

Year 2023, Issue: 13, 650 - 660, 31.12.2023

Zeynep Türkeri

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1395186

Abstract

Tarihî süreçte her toplumun inanç dairesi ve sosyal hayata dair uygulamaları içerisinde kendine has âdet, gelenek ve görenekleri vardır. Köklü bir maziye sahip olan Türkler; mitolojik devirlerden itibaren farklı din dairelerine girmiştir. Bu din daireleriyle birlikte farklı kültür çevreleri de âdet, gelenek ve göreneklerinin gelişip şekillenmesinde etkili olmuştur. Sosyal hayattaki uygulamalar ve sözlü tarihimize ait bilgilerin zamanla yazıya geçmesiyle kültürümüze ait gelenek-görenek, âdet, inanmalar, yasaklar vb. normları edebî eserlerde de bulabilmekteyiz. Şecere-i Terâkime; 1660’ta Ebülgâzi Bahadır Han tarafından Çağatay Türkçesiyle yazılmıştır, Türklerin soy kütüğünü anlatmaktadır. Bu eser diğer Oğuznâmelerin bir parçasıdır. Şecere-i Terâkime’de, Oğuzların tarihine dair bilgilerin yanı sıra onlara ait sosyal ve kültürel birtakım unsurlar da yer almaktadır. Sosyal ve kültürel unsurlar içinde yer alan yasaklar, tekin veya tekinsiz olarak bazı varlık ya da cisimlere karşı insanların sergilediği tutum ve davranışların bütününü oluşturmaktadır. Tanrı’nın buyruklarından farklı olarak insanlar tarafından oluşturulduğu söylenilen ve toplumsal hayatı düzenlediğine inanılan yasaklara dair izlere Şecere-i Terâkime’de de rastlamaktayız. Bu makalede Şecere-i Terâkime’de yer alan yasak ve müeyyideler tespit edilerek bu yasak ve müeyyidelerin kökenleri ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Keywords

Şecere-i Terâkime, Ebülgâzi Bahadır Han, yasak, müeyyide.

Some Observations on Prohibitions and Sanctions in Şecere-i Terâkime, With a Focus on Their Origins

Abstract

In the historical process, every society has its own customs, traditions, and practices related to belief systems and social life. Turks, with a rich history, have entered different religious spheres since mythological eras. Along with these religious spheres, various cultural environments have also played a role in the development and shaping of customs, traditions, and practices. As practices in social life and information related to our oral history gradually transitioned into writing over time, we can find cultural norms such as traditions, customs, beliefs, prohibitions, etc., in literary works. “Şecere-i Terâkime,” written in Chagatai Turkish by Ebülgâzi Bahadır Khan in 1660, narrates the genealogy of the Turks. This work is part of other Oghuz narratives. In “Şecere-i Terâkime,” alongside information about the history of the Oğuz, there are also various social and cultural elements related to them. Prohibitions found within the social and cultural elements constitute the entirety of attitudes and behaviors that people exhibit tow Fards certain entities or objects, whether deemed sacred or taboo. In contrast to commandments from God, traces of prohibitions believed to be created by humans and thought to regulate societal life are also found in “Şecere-i Terâkime.” This article aims to identify the prohibitions and sanctions in “Şecere-i Terâkime” and to uncover the origins of these prohibitions and sanctions.

Keywords

Şecere-i Terâkime, Ebülgâzi Bahadır Han, prohibition, sanction.

References

• Alangu, T. (2020). Türkiye Folkloru El Kitabı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Douglas, M. (2007). Saflık ve Tehlike- Kirlilik Kavramının ve Tabu Kavramlarının Bir Çözümlemesi. (çev. Emine Ayhan). İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Elçin, Ş. (1997). Halk Edebiyatı Araştırmaları. C. II. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2019). Nehir Destan Oğuzname (Oguz Bitig). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ergin, M. (1974). (Şecere-i Terâkime) Türklerin Soy Kütüğü-Ebülgazi Bahadır Han. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Dizisi.
• Frazer, G. J. (2019). Ruhun Tehlikeleri ve Tabu. (çev. İsmail Hakkı Yılmaz). İstanbul: PinhanYayıncılık.
• Freud, S. (2020). Totem ve Tabu. (çev. Kâmuran Şipal). İstanbul: Say Yayınları.
• Gennep, A. (2022). Geçiş Ritleri. (çev. Oylum Bülbül Beşler). İstanbul: Nora Kitap.
• İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İnan, A. (1998). Çağatay Edebiyatı. Türk Dünyası El Kitabı, C. III. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Kalafat, Y. (2012). Türk Halk İnançlarında Tabu. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kargı Ölmez, Z. (1996). Ebulgazi Bahadır Han Şecere-i Terâkime (Türkemnlerin Soykütüğü). Ankara: Simurg Yayınları.
• Katanov, N. F. (2004). Türk Kabileleri Arasında. (çev. Attila Bağcı). Konya: Kömen Yayınları.
• Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ölmez, Z. (2020). Oğuznâme Kaynağı Olarak Şecere-yi Terâkime. Ankara: Bilge Su.
• Örnek, S. V. (2016). Türk Halkbilimi. Ankara: Bilge Su.
• Özkan, İ. (1997). Türkmenistan’dan Derlenmiş Dede Korkut Boyları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 43(1995), 263-314.
• Özkan, İ. (2018). Oğuz Kağan Destanında Tabakalar ve Oğuz Adı Hakkında Düşünceler. II. Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri, C. III. 7-8.12. 2018, Türk Eğitim Sen, Ankara: Türk Eğitim Sen Genel Merkezi Yayınları, 921-936.
• Seçkin, Kuban (2016). Şecere-i Terâkime’de Ölüm Örtmecesi. Karadeniz Araştırmaları, 13(50), 231-240.
• Tanyu, H. (1984). Totem, Totemizm ve Tabu Üzerine Yeni Araştırmalar. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26(1), 155-172.
• Uygur, C. V. (2017). Karakalpak Kültüründe Tabu ve Örtmeceler. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, 20.11.2017, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 355-367.
• Yıldırım, D. (2016). Türk Bitiği- Araştırma ve İnceleme Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları.