Osmanlı Sosyal Hizmet Örnekleminde Dârü’l-aceze Kurumu ve Mensuplarının Ödüllendirilmesi

Year 2024, Issue: 14, 875 - 888, 29.02.2024

Meryem Çekim

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1411993

Abstract

Osmanlı Devleti’nin kuruluşundan XIX. yüzyıla kadar sosyal hizmet kurumlarının temelini vakıflar oluşturmuştur. Sosyal yardımlaşma ve dayanışma kurumu olan vakıflar eğitim, sağlık, diyanet, bayındırlık alanlarda birçok hizmet vermiştir. XIX. yüzyıldan itibaren vakıflar yerini yeni kurumlara bırakmıştır. Bu kurumlardan biri Dârü’l-aceze olup Osmanlı sosyal hizmet geleneğini ve bir arada yaşama algısını en güzel şekilde yansıtarak faaliyetlerini günümüzde de sürdürmüştür. Dârü’l-aceze, Sultan II. Abdülhamid’in velâdet-i hümâyun kutlamalarının yapıldığı 31 Ocak 1896’da resmi olarak açılmıştır. Bu tarihten itibaren din, dil, ırk, cinsiyet, sınıf ayrımı gözetilmeksizin yardıma muhtaç kimselere şefkat yuvası olmuştur. Dârü’l-aceze; okulları, hastaneleri, koğuşları, ibadethaneleri, atölyeleriyle farklı yoksul kategorilerinin bir arada yaşayabileceği şekilde tasarlanmıştır. Tarihsel araştırma yöntemi esas alınarak hazırlanan bu çalışma Dârü’l-aceze kurumunun tanıtılması ve mensuplarının ödüllendirilme şekillerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Devlete sadâkat, şecâat ve hüsn-i hizmet gösteren Dârü’l-aceze mensupları madalya, nişan, rütbe, terfii ile taltif edilmiştir. Ödüllendirme genellikle teşvik niteliğinde olup hizmette yararlılığın artırılması, devletle duygusal bağın güçlendirilmesi hedeflenmiştir.

Keywords

Dârü’l-aceze, ödül, Sultan II. Abdülhamid, sosyal hizmet, yardım

Ethical Statement

Etik kurul izni gerekmemektedir

The Institution of Dârü’l-aceze and the Rewarding of Its Members in the Example of Ottoman Social Service

Abstract

Foundations formed the basis of social service institutions from the foundation of the Ottoman Empire until the XIX th century. Foundations, which are social aid and solidarity institutions, provided many services in the fields of education, health, religion, public works, etc. As of the XIX th century, foundations were replaced by new institutions. One of these institutions is Dârü’l-aceze, which has continued its activities today by reflecting the Ottoman social service tradition and the perception of coexistence in the best way. Dârü’l-aceze was officially opened on January 31, 1896, the day of Sultan Abdülhamid II’s birthday celebrations. Since then, it has been a home of compassion for those in need, regardless of religion, language, race, gender and class. Dârü’l-aceze was designed in such a way that different categories of the poor could live together with its schools, hospitals, wards, places of worship and workshops. This study, based on the historical research method, aims to introduce the Dârü’l-aceze institution and reveal the ways in which its members were rewarded. Members of Dârü’l-aceze who showed loyalty, bravery and good service to the state were rewarded with medals, insignia, ranks, promotions, etc. Rewarding was generally incentive in nature and aimed at increasing the usefulness of service and strengthening the emotional bond with the state.

Keywords

: Dârü’l-aceze, ödül, Sultan II. Abdülhamid, sosyal hizmet, yardım

References

• A. Arşiv Kaynakları
• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme Evrakı (A.} MKT. MHM.)
• BOA, A.} MKT. MHM. 703/6, 28-02-1311 (10 Eylül 1893).
• BOA, A.} MKT. MHM. 705/13, 06-10-1313 (21 Mart 1896).
• BOA, A.} MKT. MHM. 706/17, 25-12-1315 (17 Mayıs 1898).
• BOA, Bâb-ı Âlî Evrak Odası Belgeleri (BEO)
• BOA, BEO. 240/17926, 03-01-1311 (17 Temmuz 1893).
• BOA, BEO. 1649/123613, 02-01-1319 (21 Nisan 1901).
• BOA, Dâhiliye Nezareti Dârü’l-aceze Müdüriyeti Belgeleri (DH. DACZ)
• BOA, DH. DACZ. 2/62, 16-08-1312 (12 Şubat 1895).
• BOA, Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti Belgeleri (DH. KMS)
• BOA, DH. KMS. 41/37, 30-11-1334 (28 Eylül 1916).
• BOA, Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH. MKT)
• BOA, DH. MKT. 54/25, 15-11-1310 (31 Mayıs 1893).
• BOA, DH. MKT. 87/5, 01-01-1311 (15 Temmuz 1893).
• BOA, DH. MKT. 98/44, 17-01-1311 (31 Temmuz 1893).
• BOA, DH. MKT. 84/31, 27-02-1311 (9 Eylül 1893).
• BOA, DH. MKT. 65/37, 28-11-1310 (2 Haziran 1894).
• BOA, DH. MKT. 2080/58, 16-10-1314 (20 Mart 1897).
• BOA, DH. MKT. 2094/5, 04-04-1316 (22 Ağustos 1898).
• BOA, DH. MKT. 2251/34, 20-05-1317 (26 Eylül 1899).
• BOA, DH. MKT. 2344/48, 13-01-1318 (13 Mayıs 1900).
• BOA, DH. MKT. 367/68, 29-10-1318 (19 Şubat 1901).
• BOA, DH. MKT. 2507/10, 20-03-1319 (7 Temmuz 1901).
• BOA, DH. MKT. 730/51, 03-04-1321 (29 Haziran 1903).
• BOA, DH. MKT. 753/10, 21-05 1321 (15 Ağustos 1903).
• BOA, DH. MKT. 890/3, 09-07-1322 (19 Eylül1904).
• BOA, DH. MKT. 918/71, 21-10-1322 (29 Aralık 1904).
• BOA, DH. MKT. 956/54, 04-03-1323 (9 Mayıs 1905).
• BOA, DH. MKT. 1070/20, 23-02-1324 (18 Nisan 1906).
• BOA, DH. MKT. 1100/31, 20-05-1324 (12 Temmuz 1906).
• BOA, DH. MKT. 1114/56, 16-07-1324 (5 Eylül 1906).
• BOA, DH. MKT. 1131/1, 11-10-1324 (28 Kasım 1906).
• BOA, İrâde Hususi (İ. HUS)
• BOA, İ. HUS. 19/46, 16-06-1311 (25 Aralık 1893).
• BOA, İ. HUS. 45/43, 15-08-1313 (31 Ocak 1896).
• BOA, İrâde Taltîfât (İ. TAL)
• BOA, İ. TAL. 3/105, 25-02-1310 (18 Eylül 1892).
• BOA, İ.TAL. 20/24, 26-10-1310 (13 Mayıs 1893).
• BOA, İ. TAL. 44/55, 13-08-1311 (19 Şubat 1894).
• BOA, İ. TAL. 67/23,13-06-1312 (12 Aralık 1894).
• BOA, İ.TAL. 90/45, 24-08-1313 (9 Şubat 1896).
• BOA, İ. TAL. 97/36, 29-12-1313 (11 Haziran 1896).
• BOA, İ.TAL. 396/44, 10-04-1324 (3 Haziran 1906).
• BOA, İ. TAL. 432/16, 03-08-1325 (11 Eylül 1907).
• BOA, Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS)
• BOA, Y. A. HUS. 279/158, 23-02-1311 (5 Eylül 1893).
• BOA, Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y. A. RES)
• BOA, Y. A. RES. 76/44, 09-04-1313 (29 Eylül 1895).
• BOA, Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y. MTV)
• BOA, Y. MTV. 80/127, 19-01-1311 (2 Ağustos 1893).
• B. Süreli Yayınlar
• Düstûr, I. Tertip, I, Matbaa-i Amire, Dersaadet 1289.
• Düstûr, I. Tertip, VI, Devlet Matbaası, Ankara 1939.
• Düstûr, I. Tertip, VII, Başvekâlet Devlet Matbaası, Ankara 1941.
• Sabah, No: 751, 24-02-1309 (29 Eylül 1891).
• Sabah, No: 923, 19-08-1309 (19 Mart 1892).
• Sabah, No: 1021, 29-11-1309 (25 Haziran 1892).
• C. Araştırma ve İnceleme Eserler
• Akay, T. (2012). Osmanlı Devleti’nde Arma-i Osmânî ve Tuğrâ-yi Hümâyûn’un Alâmet-i Farika Olarak Kullanımı. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, 1(9), 1-15.
• Artuk, İ. & Artuk C. (1967). Osmanlı Nişanları. İstanbul: İstanbul Matbaası.
• Bayartan, M. (2008). Osmanlı Şehirlerinde Vakıflar ve Vakıf Sisteminin Şehre Kattığı Değerler. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 10 (1), 157-175.
• Bingöl, S. (2007). Tanzimat İlkeleri Işığında Osmanlı’da Adli Tababete Dair Notlar. Tarih Araştırmaları Dergisi, 26 (42), 37-65.
• Birol, N. (2017). II. Abdülhamid Dönemi Hayır Kurumlarından Dârü’l-aceze’nin Yapımı ve Halil Rıfat Paşa’nın Çalışmaları. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 5(13), 33-53.
• Buldur, M. (2022). II. Abdülhamid Döneminde Sosyal Hizmet. Doktora Tezi. Yalova: Yalova Üniversitesi.
• Çekim, M. (2023). Sultan II. Abdülhamid Döneminde Taltîfât (1876-1909). Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Çekim, M. & Kaya Doğanay, F. (2023). Teşvikten Tebriğe: Sultan II. Abdülhamid’in Ulema Taltifleri. Journal of History School, 62, 214-236.
• Ekinci, K. (2019). Dârü’l-aceze Keşf-i Sâni Defteri. Turkish Studies Historical Analysis, 14(3), 497-510.
• Eldem, E. (2009). İftihar ve İmtiyaz: Osmanlı Nişan ve Madalyalar Tarihi. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi.
• Erüreten, M. (2001). Osmanlı Madalyaları ve Nişanları. İstanbul: Kansu Matbaası.
• Gökmen, E. (2023). Osmanlı Hayır Kurumlarında ve Mekteplerinde Halıcılık Eğitimi. Vakıflar Dergisi, 59, 69-95.
• Güngör, S. (2009). Osmanlı’dan Türkiye Cumhuriyetine Bir Hayır Örgütü: İstanbul Dârü’l-aceze Müessesesi.
• Türk İdare Dergisi, 81 (463), 157-180.
• İnce, E. (2020). Osmanlı Devletinde Esnaf Teşkilatı ve İkinci Meşrutiyet Döneminde Esnafa Yönelik Teşvik Politikaları. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
• Karaca, A. M. (2019). II. Abdülhamid Dönemi Sergi Çalışmalarına Bir Örnek: 1891 Dârülaceze Sergisi. Yüksek Lisans Tezi. Karabük: Karabük Üniversitesi.
• Karataşer, B. (2020). Darülaceze’nin Kuruluş Gelir Giderleri Üzerine Bir Değerlendirme. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 15 (2), 793-810.
• Kaya, P. H. & Koca, M. (2020). Osmanlı’dan Günümüze Vakıf Sisteminin Gelişimi. Al-Farabi International Journal on Social Sciences, 5 (2), 146-161.
• Özbek, N. (2020). Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Devlet: Siyaset, İktidar ve Meşruiyet (1876-1914). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Özen, İ. (2001). II. Meşrutiyet’e kadar Islahhâneler ve Dârü’l-aceze, (Yüksek lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Taşkesen, M. Ö. (2017). Osmanlı Döneminde Sosyal Refah Sistemi Olarak Vakıflar. İş ve Hayat, 3(5), 57-66.
• Tekin, K. H. (2014). Osmanlı Devletinde Gelenekten Yeniliğe Geçişin Anlamlı Bir Sembolü: Mecidi Nişanları. The Journal of Academic Social Science Studies, (28), 393-411.
• Turan, N. S. (2017). II. Abdülhamid Döneminde Diplomaside Sembolik Dil İnşasında Nişanın Yeri: Toplumsal Anlamda Ötekini Taltîf Etmek Şefkat Nişanı. (Ed. Ahmet Özcan). Halil İnalcık Armağanı, III, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Türk Dil Kurumu, (2002). Türkçe Sözlük, II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, N. (1996). İstanbul Dârü’l-aceze Müessesesi Tarihi. İstanbul: Dârü’l-aceze Vakfı.