İşlevsel Dilbilgisi Açısından Türkçede Çokluk Kategorisi

Year 2024, Issue: 14, 543 - 554, 29.02.2024

Oğuz Kılınç

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1419753

Abstract

Türkçede geleneksel dilbilgisi kitaplarında çokluk tanımlamaları “-lar/ler” eki çerçevesinde verilmektedir. Geçmişten günümüze çok az değişikliğe uğramış olan bu ekin diğer Türk dillerinde de benzer şekilde olduğu görülmektedir. Türkçede birden çok olma durumunun verilmesinde biçim bilimsel, sözcük bilimsel, söz dizimsel yollara başvurulmaktadır. Dilde hangi kullanımın daha çok tercih edildiği, hangi durumlarda birlikte kullanıldıkları dikkat çekmekte, bu durum da işlevsel açıdan dilin incelenmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Türkçenin genel yapısıyla uyumluluk gösteren işlevsel yaklaşımlar henüz Türkçede tam yerleşmemiştir. Bu yaklaşımlarla ortaya çıkan işlevsel dilbilgisi çalışmaları sayesinde birbiriyle ilgili konuların anlamlı ve tutarlı bir şekilde verilmesi sağlanmış olacak ve Türkçede anlamı esas alan bütünsel yaklaşımların gelişmesine katkı sunulacaktır. Türkçede çokluk anlam sadece birden çok olma durumu değil aynı zamanda kendi içerisinde dereceli bir sistematiğe dönüşen, belirlilik ve belirsizlik özellikleri gösteren kullanımlardır. Çokluk anlamın ortaya konması anlam ve biçimin birlikte değerlendirildiği işlevsel dilbilgisi bakış açısıyla mümkündür. Türkçede çokluk anlamın ortaya konması amacıyla işlevsel dilbilgisi yaklaşımı ve nitel araştırma yöntemiyle ele almış olduğumuz bu çalışmada Türkçede çokluk anlam Kırgızcayla karşılaştırmalı olarak ele alınmış, çokluk anlamı veren dil yapıları ve bunların işlevsel özellikleri biçim bilimsel, sözcük bilimsel, söz dizimsel açılardan incelenmiştir.

Keywords

Çokluk, çoğul anlam, işlevsel dilbilgisi, Kırgızca, Türkçe.

Plural Category in Turkish in Terms of Functional Grammar

Abstract

In traditional Turkish grammar books, definitions of plurality are given within the framework of the "-lar/ler" suffix. This suffix, which has undergone very little change as time went by, appears to be similar to those in other Turkic languages. In Turkish, morphological, lexical and syntactic methods are used to settled plurality. plurality. It is noteworthy which usage is more preferred in the language and in which situations they are used together, revealing the necessity of examining the language from a functional perspective. Functional grammar approaches that are compatible with the general structure of Turkish have not yet been fully settled. Thanks to the functional grammar studies that emerge with these approaches, related topics will be provided in a meaningful and consistent manner and will contribute to the development of holistic approaches based on meaning in Turkish. In Turkish, the plural meaning not only refers to the state of being more than one but also to a gradual, systematic use that shows features of definiteness and indefiniteness. This can only be revealed from the perspective of functional grammar. In this study, which adopts a functional grammar approach and qualitative research methodology, the concept of plurality is examined comparatively in Turkish and Kyrgyz, with a focus on language structures that convey plural meanings and their functional properties analyzed from morphological, lexical and syntactic perspectives.

Keywords

Plurality, plural meaning, functional grammar, Turkish, Kyrgyz.

References

• Abduldaev, İ., Davletov, C. & İmanov, A. (1986). Kırgız Tili. Frunze: Mektep.
• Acat B. (2007). Dil Eğitiminde İşlevsel Yaklaşımın Okuma ve Okuduğunu Anlama Becerilerini Kazanmaya Etkisi. Eurasian Journal of Educational Research, 27, 1-13.
• Akalın, M. (1979). Tarihî Türk Şiveleri. Ankara: Atatürk Ünv. Yay.
• Aksan, D. (1999). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Engin Yay.
• Banguoğlu, T. (1998). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Benzer, A. (2020). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde İşlevsel Dil Bilgisi. Ankara: Pegem.
• Bondarko, A.V. (1984). Funksionalnaya Grammatika, Leningrad Nauka, Leningradkoe Otdelenie.
• Bondarko, A.V. (1987). Vvedenie. Osnovaniya Funsionalnoy Grammatiki; Teoriya Funksionalnoy Grammatiki. Leningradkoe Otdelnie.
• Çürük, Y. ( 2016). İkilemelerin Dilbilgisel Anlamları. İnternational Journal of Social Science, 7(30), 397-411. Derbişeva, Z. (2003). Funktsionalnolnaya Gramatika Ruskova i Kırgızkova Yazıkov. Bişkek.
• Ercan, G. S. ve Bakırlı, Ö. C. (2009). Türkçede Özne Belirtme ve Özne Yükleme: İşlevsel Dilbilgisi Çerçevesinde Bir Çalışma. Dil Dergisi, 143, 42-58.
• Eckmann, J. (1988). Çağatayca El Kitabı. (çev. Günay Karaağaç, 2003). Ankara: Akçağ Yay.
• Ergin, M. (1993). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yay.
• Grönbech, K. (1936). Türkçenin Yapısı. (çev. Mehmet Akalın, 1995). Ankara: TDK Yay.
• Güngördü, Z. (1993). A Lexical-Functional Grammar for Turkish. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi. Hacıeminoğlu, N. (1996). Karahanlı Türkçesi Grameri. Ankara: TDK Yay.
• Hatiboğlu, V. (1978). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Ankara Üniv. Yay.
• İlhan, N. (2009). Türk Dilinde Çokluk. Elâzığ: Manas Yay.
• Johanson, L. (2007). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. (N. Demir, çev.). Ankara: TDK Yay.
• Kıran, Z., Kıran, A. (2006). Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin Yay.
• Kırgız İlimler Akademisi. (1980). Kırgız Edebi Dilinin Gramatikası. Frunze.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yay. Yay.
• Korkmaz, T. (1996). Turkish Text Generation with Systemic-Functional Grammar. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• Larsen-Freeman, D. (2001). Teaching Grammar. M. Celce-Murcia (Ed.), Teaching English as a Second or Foreign Language. Heinle&Heinle Thomson Learning.
• Musaoğlu, M. (2003). Türkçenin İşlevsel Dilbilgisi ve Metin Kompozisyonu. Dil Dergisi, 120, 22-40.
• Oflaz, E. (2010). İşlevsel Dilbilgisi Çerçevesinde Türkçedeki İlişkisel Süreçlerin Betimlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Sebzecioğlu, T. (2011). Türkçede özne yükleme. Dil ve Edebiyat Dergisi, 8(1), 15-40.
• Schaaik, van G. (1998). İşlevsel dilbilgisi nedir? Dilbilim Araştırmaları, 9-25.
• Sagınbaeva B. (2014). Türkçe-Kırgızca Karşılaştırmalı Morfoloji. Bişkek: KTMÜ Yay.
• Segınbayeva, B. (2006). Kırgız cana Türk Tilindegi Etiş Söz Türkümünün StrukturaFunktsionaldık Salıştırması. Doktora Tezi. Bişkek: Kırgız Uluttuk İlimder Akademiyası Til İlimi İnstitutu.
• Topaloğlu, A. (1989). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yay.
• Türk Dil Kurumu. (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yay.
• Uzun, N.E. (2006). Biçimbilim -Temel Kavramlar. İstanbul: Papatya Yay.
• Üstünova, K. (2008). Türkiye Türkçesi Ad İşletimi (Biçim Bilgisi). İstanbul: Kesit Yay.
• Yıldız, K. (2004). Türkçe’de Şahıs Zamirleri. Ankara: TDK Yay.
• Zolotova, G.A. (2002) Katagorii Vremenii i vida s Toçki Zreniya Teksta. In: Voprosı Yazıkoznaniye No.3. pp. 7-30. ISSN 0373-658X