A Study on the Cultural Origins of the Ritual of “Pouring Shamshirak” in Gaziantep Bridal Bath Ceremonies

Year 2024, Issue: 14, 165 - 174, 29.02.2024

Asli Bali

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1422592

Abstract

Rituals, which contain the traditional codes of the society, are behaviours produced based on repetition. They play an important role in transferring social knowledge to new generations and ensure the continuity of values, beliefs, common attitudes and behaviours that keep the society together and the continuity of social identity. In terms of ensuring the continuity of rituals and thus culture, the place also has a very effective role. In this context, baths are one of the cultural places with deep roots in the rich history of Anatolia, where important traditions and rituals related to these traditions are kept alive and transmitted. The baths, where many practices from folk healing to transitional rituals are carried out, are also frequently visited for rest, entertainment and socialisation purposes. Gaziantep, which is one of the places where the bath culture is kept alive, is a city where marriage rituals are also largely applied today. One of these practices is bridal bath ceremonies. In this study, the ritual of “shamshırak pouring”, one of the remarkable magical practices in bridal bath ceremonies, is discussed. Prepared specially for the bride, “shamshirak” is a liquid that is poured over the bride’s head at the end of the day in order to make the bride smell good for the groom. The woman who will pour the shamshirak over the bride’s head must have a happy and exemplary marriage. This choice reminds us of the examples of magic applied on the principle of like attracts like. In order to prepare the shamshirach, a stone called “mumyan (mumiyo)” is thrown into the water the day before the application to make it red in colour. At this point, in addition to the cult of water and stone, the accompaniment of the red colour, which is the symbol of blood and fire, to the ritual indicates our beliefs from ancient times. In this study, it was tried to determine the cultural origins of the “shamşırak pouring” ritual encountered in the bridal bath ceremonies, which has an important place in Gaziantep bath culture. In the related ritual, deep traces of ancient Turkish belief systems, especially water, fire and stone cults, were found.

Keywords

Gaziantep, bridal bath, ceremony, ritual, shamshirak.

Gaziantep Gelin Hamamı Törenlerinde “Şamşırak Dökme” Ritüelinin Kültürel Kökenleri Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Toplumun geleneksel kodlarını barındıran ritüeller, tekrara dayalı olarak üretilen davranışlardır. Toplumsal bilginin yeni kuşaklara aktarılmasında önemli roller üstlenirler ve toplumu bir arada tutan değerlerin, inanışların, ortak tutum ve davranışların sürekliliğini ve toplumsal kimliğin devamlılığını sağlamış olurlar. Ritüellerin dolayısıyla da kültürün devamlılığının sağlanması açısından mekânın da oldukça etkin bir rolü vardır. Bu bağlamda hamamlar, Anadolu’nun zengin tarihinde derin köklere sahip, önemli geleneklerin ve bu geleneklere bağlı ritüellerin yaşatıldığı ve aktarıldığı kültürel mekânlardan biridir. Halk sağaltımından geçiş dönemi ritüellerine kadar pek çok uygulamanın gerçekleştirildiği hamamlar aynı zamanda dinlenme, eğlenme ve sosyalleşme amaçlarıyla sık sık ziyaret edilir. Hamam kültürünün yaşatıldığı yerlerden biri olan Gaziantep, günümüzde evlilik dönemi ritüellerinin de büyük ölçüde uygulama alanı bulduğu bir kenttir. Bu uygulamalardan biri de gelin hamamı törenleridir. Bu çalışmada gelin hamamı törenlerinde dikkat çekici büyüsel nitelikteki uygulamalardan biri olan “şamşırak dökme” ritüeli ele alınmıştır. Gelin için özel olarak hazırlanan “şamşırak”, damada güzel kokması amacıyla günün sonunda gelinin başından aşağı dökülen bir sıvıdır. Şamşırağı gelinin başından dökecek olan kadının mutlu ve örnek bir evliliğinin olması gerekir. Bu seçim bize “benzer benzeri çeker ilkesi” üzerine uygulanan büyü örneklerini hatırlatır. Şamşırağın hazırlanması için uygulamadan bir gün önce suya “mumyan (mumiyo)” adı verilen bir taş atılarak kırmızı renkli olması sağlanır. Bu noktada su ve taş kültünün yanı sıra kanın ve ateşin simgesi olan kırmızı rengin ritüele eşlik etmesi kadim dönemlerden kalan inanışlarımızı işaret eder. Çalışmada Gaziantep hamam kültüründe önemli bir yeri olan gelin hamamı törenlerinde karşılaşılan “şamşırak dökme” ritüelinin kültürel kökenleri tespit edilmeye çalışılmıştır. İlgili ritüelde başta su, ateş ve taş kültleri olmak üzere eski Türk inanç sistemlerinin derin izlerine rastlanmıştır.

Keywords

Gaziantep, gelin hamamı, tören, ritüel, şamşırak.

Ethical Statement

gerek yok

Supporting Institution

yok

Thanks

yok

References

• Adıbelli, R. (2017). Taş ve İnsanın Kaderi. Düşünen Şehir Dergisi, 3, 22-31.
• Assmann, J. (2001). Kültürel Bellek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bachelard, G. (1995). Ateşin Psikanalizi. (Çev. Aytaç Yiğit). Ankara: Bağlam Yayınları.
• Bachelard, G. (2008). Mumun Alevi. (Çev. Ali Işık Ergüden). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Bali, A. (2019), Gaziantep Geçiş Törenlerinde Zılgıt Eşliğinde Söylenen Manzum Ürünler, Halk Kültüründe Oyun Müzik Dans 19. Uluslararası Halkbilim Sempozyumu, 17-19 Ekim, Gaziantep Üniversitesi: Motif Yayınları, 115-136.
• Bali, A. (2023). 17. Yüzyıl Âşıklarından Gevherî’nin Şiirlerinde Ateş Metaforu. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (36), 598-624.
• Ekici, M. (2016). Türk Kültüründe “Al” Renk. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16(2), 103-107.
• Eliade, M. (1991). Kutsal ve Dindışı. (çev. M. Ali Kılıçbay), Ankara: Gece Yayınları.
• Eliade, M. (1992). İmgeler ve Simgeler. (çev. M. Ali Kılıçbay) Ankara: Gece Yayınları.
• Genç, R. (2009). Türk İnanışları ile Milli Geleneklerinde Renkler ve Sarı Kırmızı Yeşil. Ankara: Ankara Kültür Merkezi.
• Hanko, L. (2000). Ritüellerin Oluşum Süreci. (çev. Ruhi Ersoy), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Ankara: Milli Folklor Yayınları.
• İnan, A. (1966). Tuğ-Bayrak (Sancak). Türk Kültürü Dergisi, 46, 71-75.
• İnan, A. (1998) Makaleler ve İncelemeler 1. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve Bugün Şamanizm, Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kalafat, Y. (1990). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının izleri. Ankara: Berikan Yayınları.
• Kalafat, Y. (2012). Türk Halk İnançlarında Renkler. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kâşgarlı Mahmud, (2006). Divanü Lûgat-it-Türk, C. III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Koca, S. (2003). Türk Kültürünün Temelleri II. Ankara: Kültür Yayınları.
• Küçük, S. (2010). Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı. Bilig, 54, 185-210.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları
• Mete, F. ve Şerbetçi, M. (2023). Özel Zamanların Şahidi Kültür Kokan Mekânlar: Antep’in Hamamları. Journal of History School, 63, 868-891.
• Oğuz, Ö. (2007). Folklor ve Kültürel Mekân. Milli Folklor, 19(76), 30-32.
• Ögel, B. (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş VI. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özdal, A. (2023). Gaziantep Kent Merkezinde Hamam Kültürü, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 16(43), 1000-1023.
• Öztürk, Ş. (2015). Türk Kültüründe Renk Kavramı ve Renklerin Maddi Kültür Unsurlarına Yansıması. Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Pala, İ. (2009). Su. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (C. XXXVII). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini (Çev: Aykut Kazancıgil). İstanbul: İşaret Yayınları.
• URL-1: https://www.youtube.com/watch?v=6OILiDLRslI (Gaziantep Hamam Müzesi - Şamşırak Atölyesi – YouTube) (Erişim: 10.09.2023)
• URL-2:https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/gaziantep/gezilecekyer/gaziantep-hamam-muzesi (Erişim: 10.09.2023)