Va’dî’nin Fîrûz u Dilefrûz Mesnevisini Karakterler Üzerinden Çözümleme Denemesi

Year 2024, Issue: 14, 82 - 101, 29.02.2024

Emel Nalçacıgil Bekir Direkci

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1427517

Abstract

Varoluşsal olarak özdeş yaratılan insan, ortak bilinç dışı içeriklere ve eskimeyen duygulara sahiptir. İnsanda doğuştan gelen bu özellikler zamanla çağrışımlara çağrışımlar sembollere dönüşerek duyguları yoğun biçimde anlatan kadim dönemlerin ifade biçimi şiir dilini oluşturmuştur. Bu bağlamda eserlerdeki sembolik dili çözümleme çalışmaları, metni ayrıntılı okumanın yanında evrensel sembolizm dünyasına ve eserin oluştuğu toplumun folklorik unsurlarına daha fazla vakıf olunacağı için de oldukça önem arz etmektedir. Edebî metinlerdeki insanlığın ortak çağrışımlarını sembolizm çatısında ilk toplayan Carl Gustav Jung’tur. Jung, kuramını hayatın sorgulanması, yaşamın anlamı, bunun neticesinde bireyin olgunlaşma süreci ve olgunlaşmasında kat ettiği aşamalar, olgunlaşma gerçekleşmediğinde bireyi bekleyen sıkıntılar üzerine temellendirmiştir. Onun kuramsal yaklaşımı muhtevası zengin, derin anlam katmanlarından oluşan klasik Türk edebiyatının temel tahayyül dünyasından izler taşımaktadır. Bu çalışmada öncelikle Jung’un kuramsal bakışıyla 17. yüzyıl şairi Va’dî’nin Fîrûz u Dilefrûz mesnevisinin karakterler üzerinden çözümlenmesi hedeflenmiştir. Karakterler aracılığıyla mesnevinin sembolik dili yorumlanmıştır. Böylece Fîrûz u Dilefrûz incelenmesi neticesinde klasik Türk edebiyatının temel imgelerini oluşturan semboller, Türk folklorik unsurları belirlenmiştir.

Keywords

Semboller, çözümleme, folklorik unsurlar, mitler, klasik Türk edebiyatı, Fîrûz u Dilefrûz.

An Attempt to Analyze Va’dî’s Fîrûz u Dilefrûz Through İts Characters

Abstract

Created inherently identical, human beings have common unconscious experiences and timeless emotions. Such innate characteristics in human beings turned into associations and symbols over time, giving birth to poetry as a form of expression of emotions in ancient times. In this sense, an analysis of symbolic language in a work seems important as it leads to more familiarity with universal symbolism and the folkloric elements of the community possessing that work. Carl Gustav Jung is known to be a pioneer in gathering the typical associations of humanity in literary works under symbolism. Jung grounds his theory on the questioning and meaning of life, maturation, the stages one needs to go through in maturation, and the troubles awaiting one when they fail to mature. His theoretical approach bears traces of the fundamental imagination of classical Turkish literature, which is rich in content and consists of deep layers of meaning. Adopting Jung’s theoretical perspective, the present study attempts to analyze the 17th-century poet Va’dî’s Fîrûz u Dilefrûz’s Masnavi through its characters. The symbolic language of the work is interpreted through the characters. Thus, the symbols and Turkish folkloric elements with the fundamental images of classical Turkish literature have been uncovered.

Keywords

Symbols, analysis, folkloric elements, myths, classical Turkish literature, Fîrûz u Dilefrûz.

References

• Aristoteles (2019). Retorik. (A. Çokona, çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
• Cebeci, O. (2022). Psikanalitik Edebiyat Kuramı. İstanbul: İthaki Yay.
• Eliade, M. (2022). İmgeler ve Simgeler. (M. A. Kılıçbay, çev.). Ankara: Doğubatı Yay.
• Foremm, E. (2017). Rüyalar Masallar Mitler. (A. Arıtan, K. H. Ökten, çev.). İstanbul: Say Yay.
• Foremm, E. (2021). Psikanaliz ve Din. (E. Erten, çev.). İstanbul: Say Yay.
• Fordham, F. (2023). Jung Psikolojisinin Ana Hatları. (A. Yalçıner, çev.). İstanbul: Say Yay.
• Işık, N. (2009). Türk Masallarının Sembolik Açıdan Çözümlenmesi. Doktora Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
• İçli, A. (2010). Hüsn ü Aşk Mesnevisinde Dramatik Aksiyonu Oluşturan Değerler Üzerine Bir İnceleme. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. (20), 2 57-78.
• İçli, A. (2013). Ruh’un Kendine Yolculuğu: Arketipsel Sembolizm Bağlamında Sıhhat u Maraz Üzerine Bir İnceleme. Turkish Studies, (8), 13 1017-1030.
• İçli, A. (2022). Kız Destanı Üzerine Sembolik Okumalar. İnternational Journal of Turkish Studies, (3), 2 81-104.
• İçli, A. (2023). Ah Fasîh Vah Fasîh: Behiştâbâd’ı Kim Yazdı?. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 31, 296-322.
• Jung, C. G. (2020). İnsan ve Sembolleri. (H. M. İlgün, çev.). İstanbul: Kabalcı Yay.
• Jung, C. G. (2022). Dönüşüm Sembolleri. (F. G. Gerhold, çev.). İstanbul: Alfa Yay.
• Jung, C. G. (2023). Bilinç ve Bilinçdışı. (C. Şeref, çev.). İstanbul: Pinhan Yay.
• Karaokay, İ. (2014). Fuzûlî’nin Leylâ ile Mecnûn Mesnevisinin Arketipsel Sembolizm Bağlamında Çözümlenmesi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7, 337-351.
• Kuşeyrî, A. (2019). Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi, (S. Uludağ, çev.). İstanbul: Dergâh Yay.
• Küskü, Ö. (2023). Carl Gustav Jung Rüyaların, Sembollerin, Mitlerin İzinde Bir Ruhçözümlemecisinin Arayışı. Destek Yay.
• Nakıboğlu, G. (2014). Türk Roman Kurgusunda İkili Kahramanlar Üzerine Genel Bir Değerlendirme. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. (4), 71-89.
• Obeyesekere, G. (2011). Kültürün İşleyişi Psikanaliz ve Antropolojide Sembolik Dönüşüm (J. Ergelen, çev. ) İstanbul: Doruk.
• Özbek Arslan, N. (2017). Gelibolulu Âlî’nin Mihr ü M3ah Mesnevisini Jung’un Arketipsel Sembolizm Kuramı Açısından Okuma Denemesi. Anasay, 2, 227-246.
• Roux, J. P. (2022). Eski Türk Mitolojisi. (M. Y. Sağlam, çev.). Ankara: BilgeSu Yay.
• Sabuncu, Z. (2005). Va’dî’nin Fîrûz u Dilefrûz Mesnevisi. İstanbul: Simurg.
• Safâyî (1989). Safâyî Tezkiresi. (Nuran Altuner, haz.). Doktora Tezi: İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Sevinç, C. (2019). Varoluşun Otantik İmkânı Olarak Ev. İstanbul: Kriter Yay.
• Seyrek, A. M. (2021). Psikoloji sözlüğü. İstanbul: Yediveren Yay.
• Şahin, M. (2020). Bâkî Dîvânı’nda Ayna Metaforu. Journal of Socıal, Humanıtıes and Admınıstratıve Scıences, 6 (25), 519-534.
• Uslu, B. (2017). Türk Mitolojisi. İstanbul: Kamer Yay.
• Ünver, İ. (1986). Mesnevî. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 52, 430-563.
• Yılmaz, G. A. (2023). Klasik Türk Edebiyatında Eşik Bekçisi Babalar: Süheylü Nevbahâr, Cemşîd ü Hurşîd ve Leylâ vü Mecnûn Örneği. (Turgay Kabak; Fergi Güzel, edi.). Çanakkale: Paradigma Yay.