XI-XIII. Yüzyıllar Arası Kayseri ve Çevresine Genel Bir Bakış

Yıl 2013, Cilt: 5 Sayı: 9, - 3, 01.09.2013

Abdullah Kaya

Öz

Hemen hemen Anadolu’nun ortasında ve büyük bir ovanın üzerinde kurulan Kayseri, doğuyu batıya, kuzeyi güneye bağlayan ana yollara hâkimdir. Mısır ve Suriye ile Anadolu’da egemen olan çeşitli devletlerin aralarındaki ilişkilerinden dolayı Kayseri XVI. yüzyıla kadar önemini arttırmıştır ve (Edhem, 1982, s.18) ehemmiyet açısından devrinin Anadolu’nun şehirlerinden aşağıda değildir. Kayseri, tarih boyunca birçok olaylara sahne olmuş ve Danişmentlilerden itibaren inşa edilen vakıf eserler sayesinde Anadolu’da Türk-İslâm kimliği kazanan şehirlerden biri olma hüviyetine…

Anahtar Kelimeler

-

XI-XIII. Yüzyıllar Arası Kayseri ve Çevresine Genel Bir Bakış

Öz

Türkler tarih boyunca gittikleri yerlerde birçok devletler kurmuş ve medeniyetler tesis etmişlerdir. Türkistan’dan göçler başlayınca
dünyanın değişik yönlerine özellikle de batıya doğru göç etmişlerdir. Türkler, Müslüman olduktan sonra da bu göçler devam etmiştir.
Oğuzlar, özellikle Selçuklular zamanında Anadolu’ya büyük göç dalgaları halinde gelmeye başlamışlardır. Doğudan batıya doğru olan Oğuz
göçleri Osmanlılar döneminde de devam etmiştir. Oğuzlar, Anadolu’ya çadırlarıyla, sürüleriyle bir daha geri dönmemek üzere gelmişlerdir. Önce
Selçuklular daha sonra da Osmanlılar Anadolu’ya gelen bu Oğuz kitlelerini yeni fethettikleri bölgelere yerleştirerek oraların Türkleşmesini
ve İslamlaşmasını sağlamışlardır.
Arapların Bir asır boyunca Anadolu’ya yapmış oldukları seferler önemli sonuçlar doğurmamıştı. Birçoğunda üstünlük sağlasalar da
istedikleri başarıyı elde edememişlerdi. Daha sonra Türkler, aynı devletle aynı topraklar üzerinde mücadeleye girişmiş ve kazandıkları başarılar
sonucunda buraların bir Türk yurdu olmasını sağlamışlardır.
Kayseri ve çevresi de Selçuklular dönemi Oğuz boylarının yoğun olarak göç ettiği önemli merkezlerden biri olmuştur. Bölgedeki
yer adları incelendiğinde durum daha iyi anlaşılmaktadır. Yer adlarında boylara ait izlere sıkça rastlanılmaktadır. Osmanlılar döneminde de
Oğuz boylarının Kayseri ve çevresine olan göçleri devam etmiştir. Osmanlılar zamanında gelen boylarla -sonrakilerin önceki akranlarının
yanına gelmiş olabilecekleri varsayımından hareketle Selçuklular döneminde gelenlerin bir kısmının aynı kollardan olması ihtimali yüksektir.
Türkler, Kayseri ve çevresine geldiğinde bölgedeki yerel unsurlar içerisinde hâkim olan güç Ermeni ve Rumlardı.

Anahtar Kelimeler

Kayseri, Anadolu, Selçuklular, göç, Oğuz

Kaynakça

• Kitap Abû’l-Farac, G. (BarHebraeus) (1987). Abû’l-Farac Tarihi. (Trc. Ömer Rıza Doğrul), c.I-II, Ankara: TTK yay.
• Ahmet Nazif Efendi (1987). Kayseri Tarihi (Mir’at-i Kayseriyye). Haz. Mehmet Palamutoğlu, Kayseri.
• Ahmed Eflâkî (1987). Ariflerin Menkıbeleri. (çev. Tahsin Yazıcı), C.I, İstanbul.
• Ahmed Tevhid (1321). Meskûkât-ı Kadıme-i İslâmiyye Kataloğu. İstanbul.
• Akbaş, S. B. (tarihsiz). Kayseri’de Yörükler ve Türkmenler. Kayseri. Akdağ, M. (1979). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi I. İstanbul.
• Aksaraylı Kerimeddin Mahmud (1943). Selçukî Devletleri Tarihi-Aksaraylı Kerimeddin Mahmud’un Müsameret-al- ahyar adlı Farsça tarihinin tercümesi. (çev. M. Nuri Genç Osman-Ön söz ve notlar F.N.Uzluk), Ankara.
• Atçeken, Zeki-Bedirhan, Yaşar (2004). Malazgirt’ten Anavatana Anadolu Selçuklu Devleti Tarihi. Konya.
• Aynî Ali (1280). Kavânîn-i Âl-i Osman. İstanbul.
• Başkumandan Simbat Vekayinamesi 951-1334, (çev.Hrant D. Andreasyan), İstanbul 1946.
• Bayram, M. (1991). Ahi Evren ve Ahi Teşkilatı’nın Kuruluşu. Konya. ----------------------- (1995). Ahi Evren Tasavvufi Düşüncenin. Ankara: TDV yay.
• Cahen, C. (1979). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler. (Çev. Y. Moran), İstanbul. ----------------------- (1992) Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi. (Çev.Yaşar Yücel-Bahaeddin Yediyıldız), Ankara: TTK yay.
• Ebu Bekr-İ Tihranî. Kitab-ı Diyarbekriyye, (çev. Mürsel Öztürk), Ankara 2001.
• Ecer, A.Vehbi (2001). XIII. ve XIV. Yüzyıllarda Kayseri Kültür ve Tarihi. Kayseri.
• (Edhem) Eldem, H. (1982). Kayseri Şehri- Selçuklu Tarihin’den Bir Bölüm, (haz. Kemal Göde), Ankara: KTB yay.
• Erkiletlioğlu, H. (1993). Kayseri Tarihi En eski Zamanlardan Osmanlılara kadar. Kayseri.
• Ersan, M. (2007). Selçuklular Zamanında Anadolu’da Ermeniler. Ankara: TTK yay.
• Esterâbâdî, Aziz b. Erdeşir, Bezm ü Rezm, (nşr. Fuad Köprülü), İstanbul 1928, (Türkçe trc. Mürsel Öztürk), Ankara 1990.
• Göde, K. (1990). Sulatan Alaeddin Eratna. Ankara. ----------------------- (1994). Eratnalılar (1327-1381). Ankara: TTK yay.
• Halaçoğlu, Y. (2009). Anadolu’da Aşiretler, Cemaatler, Oymaklar (1453-1650). Ankara: TTK yay.
• Hoca Sadettin Efendi (1979). Tacü't Tevarih. C.I, (Neşr.İsmet Parmaksızoğlu), Ankara: TTK yay.
• İbn Bibi, Nâsıreddin Hüseyin b.Muhammed, el-Evamirü’l-Ala’iye fi’l-Umûri’l-la’iye, (Selçuk- nâme), (haz.Adnan Sadık Erzi), I. Tıpkı Basım, Ankara 1956; çev.Mürsel Öztürk, C.I-II, Ankara 1996. brahim Hakkı Konyalı (1974). Abideleri ve Kitabeleri ile Niğde-Aksaray Tarihi. İstanbul.
• İsmail Hakkı-Rıdvan Nafız (1998). Sivas Şehri (haz. Recep Toparlı). Sivas: STSO yay.
• Kaşgarlı, M. A. (1991). Anadolu’da Ermenilerin Yerleşim Noktaları-Büyük Ermenistan. Ankara: TTK yay.
• Kaymaz, N. (1970). Pervane Muinüddin Süleyman. Ankara.
• Kemaleddin, Kara Mehmet Ağa Zade (1934). Erciyes Kayseri’si ve Tarihine Bir Bakış. Kayseri.
• Keskin, M. (2003). Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan I. Mesut Dönemi (1116-1155). Ankara: TTK yay.
• Köprülü, M. F. (1994). Osmanlı İmparatorluğu'nun Kuruluşu. Ankara: TTK yay.
• Müneccimbaşı Ahmed B. Lütfullah, Camiü’d-düvel Selçuklular Tarihi -I, (Yayınlayan, Ali Öngül), İzmir 2000.
• Müverrih Vardan (1937). Türk Fütuhatı Tarihi,(889-1269). (çev. Hrant D. Andreasyan), İstanbul.
• Niğdeli Kadı Ahmed, el-Veledü’ş-Şefik, nr.4518, vr.291.
• Ostrogorsky, G. (1999). Bizans Devleti Tarihi. (Çev. Fikret Işıltan), Ankara: TTK yay.
• Refik, A. (1989). Anadolu’da Türk Aşiretleri (966–1200). İstanbul.
• Reşîdüdîn, Câmiu’t-tevârih. (nşr. Ahmet Ateş), Ankara, 1960.
• Runciman, S. (1992). Haçlı Seferleri Tarihi -II-. (çev. Fikret Işıltan), Ankara.
• Sağıroğlu Arslan, A. (2007). Develi İlçesindeki Bezemeli Mezar Taşları. Kayseri. ----------------------- (2005). Kayseri Zamantı Irmağı Çevresindeki Bezemeli Mezar Taşları. Kayseri.
• Sevim, A. (2002). Genel Çizgileriyle Selçuklu-Ermeni İlişkileri, Ankara: TTK. ----------------------- (1983) Selçuklu-Ermeni İlişkileri. Ankara. ----------------------- (1993) Anadolu’nun Fethi, Selçuklular Dönemi. Ankara.
• Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler). İstanbul: TDAV yay.
• Süryani Patrik Mihail’in Vakainâmesi, Birinci kısım 622-1042, (Basılmamıştır. çev. Hrant D. Andreasyan), Ankara 1944.
• Texier, C. (2002). Küçük Asya. çev. Ali Suat, C.III. Ankara.
• Togan, Z. V. (1981). Umumi Türk Tarihine Giriş. İstanbul.
• Turan, O. (2002). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul. ----------------------- (1988). Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar, Ankara: TTK yay. ----------------------- (1962). Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul.
• Türkay, C. (2001). Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar. İstanbul: İşaret yay.
• Türkmen, K. (1995). Eratna Beyliği Sikkeleri. Kayseri.
• Uçar, Ş. (1990). Anadolu’da İslâm-Bizans Mücadelesi. İstanbul.
• Urfalı Mateos Vekayi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136- 1162), çev. Hrant D. Andreasyan, notlar.
• Edouard Dulaurer-Halil Yınanç, Ankara 2000.
• Uyumaz, E. (2003). Sultan I. Alaeddin Keykubat Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220- 1237). Ankara.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1983). Osmanlı Tarihi. C.II, Ankara: TTK Basımevi. ----------------------- (1984). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: TTK yay. Basımevi.
• Ünal, O. (1979). Türkiye Tarihine Giriş-Horasan’dan Anadolu’ya. Ankara.
• Yinanç, M. H. (2009). Türkiye Tarihi Selçuklular Devri-I. (Yayına Sunan: Refet Yinanç, Ankara.
• Yücel, Y. (1989). Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar. C.II, Ankara. ----------------------- (1987). Kadı Burhaneddin. Ankara: KTB yay.
• Zahîrü’d-Din Nîşâbûrî, Selçuk-nâme, nşr.İrec Afşar, Tahran 1332. Editörlü Kitap
• Danişmend, İ. H. (1939). Süryani Mihail Vakayînamesi. Türklük, II/9, İstanbul.
• Darkot, B. (1955). Kayseri. İslâm Ansiklopedisi, C.VI., İstanbul, s.484-491.
• Satoğlu, A. (2002). Kayseri Ansiklopedisi. Kültür Bakanlığı, Ankara.
• Yıldız, H. D. (1982). Anadolu Türk Tarihi. Anadolu Uygarlıkları Ansiklopedisi, C.III, İstanbul, s.567.
• Hakemli Dergideki Makale Barkan, Ö. L. (1974). İslâm Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zaviyeler. Vakıflar Dergisi, İstanbul, S.2, s.279-304.
• Cunbur, M. (1985). Kadı Burhaneddin’in Ölümü ve Türbesiyle İlgili Menkıbe ve İnanışlar. Türk Kültürü Dergisi, Ankara, s.39-48.
• Demirci, S. (2013).Hoşgörü Toplumu’nda Birlikte Yaşamak: Osmanlı Toplumunda Gayr-i Müslim Ermeni
• Vatandaşları ve Hukuk: Kayseri Örneği. Jasss İnternational Journal of Social Secience, Volume 6 Issue 1, p. 586, February. Gökbilgin, M. T. (1950). XVI. Asır Başlarında Kayseri Şehri ve Livası. Z. V. Togan Armağanı, İstanbul, s.93
• İlter, F. (1974). Kayseri-Tomarza Gezisi Üzerine Notlar ve Mikdat Dede Türbesi. Anadolu (Anatolia) Dergisi, S.18, Ankara, s.51-58.
• Kafalı, M. (1966). Anadolu’nun Fethi ve Türkleşmesi. Erdem, Ankara, S.22, s.5-17.
• Sümer, F. (1985). Yabanlu Pazarı, Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar. TDAD, İstanbul, s.1-99.
• Sümer, F. XVI. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak’ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumi Bir Bakış. İÜİFM, C. XI, stanbul 1949–1950, s.510-522.
• Şahin, İ. (1982). Osmanlı İmparatorluğu’nda Konar-Göçer Aşiretlerin Hukukî Nizamları. Türk Kültürü, XX/227, Ankara, s.285-295.
• Turan, O. (1953). Selçuk Türkiye’si Din Tarihine Dair Bir Kaynak. Köprülü Armağanı, İstanbul, s.531-564.
• Basılmamış Lisansüstü Tezler Solmaz, S. (2001). Danişmentliler Devleti ve Kültürel Mirasları. Basılmamış Doktora Tezi,SÜ. Sos. Bil. Ens., Konya.
• Yetkin, N. (2007). 136 Numaralı Tahrir Defterine Göre XVI. Yüzyıl Sonlarında Kayseri. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. ERIC Dokümanı
• Özkan, S. H. (2010). XVI.Yüzyıl Sonlarında Tomarza, Tomarza ve Kayseri Çevresinde
• Oğuzlar. History Studies International Journal Of History, Editör: Osman Köse, Volume 2/3. Sempozyum/Konferans, Toplantı ve Proceedings Akşit, A. (1997). Selçuklular Devrinde Kayseri Şehrinin Nüfus ve Etnik Durumu. I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu
• Bildirileri (11-12 Nisan 1996), Kayseri, s.3-13. ----------------------- (1998). Selçuklular Devrinde Kayseri Şehrinin Fiziki Yapısı. II. Kayseri ve Yöresi Tarih
• Sempozyumu Bildirileri (16-17 Nisan 1998), Kayseri, s.35-47.
• Alptekin, C. (1987). Selçuklular döneminde Kayseri. I. Kayseri Kültür ve Sanat Haftası Konuşmaları ve Tebliğler, Kayseri, s.16-18.
• Cantay, G. (1998). Kayseri ve Kervanyolları-I. II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri(16-17 Nisan ), Kayseri, s.101-113.
• Ecer, A. V. (1998). Ahi Evren’in Kayseri’de Yirmi Yılı. II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (16-17 Nisan ), Kayseri, s.127-139.
• Güçlüay, S. (1997). Selçuklular Dönemi Kayseri’nin Ticari İmkanları. I. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (11-12 Nisan 1996), Kayseri, s.103-111.
• Güler, A. (1998). Alaaddin Keykubad (1220-1237) Zamanında Kayseri Şehrinin Stratejik Önemi. II. Kayseri ve Yöresi
• Tarih Sempozyumu Bildirileri (16-17 Nisan 1998), Kayseri, s.171-179.
• Salman, H. (2003). 1350-1400 Yılları Arasında Kayseri ve Civarında Boy ve Oymaklar. IV. Kayseri ve Yöresi Tarih
• Sempozyumu Bildirileri (10-11 Nisan 2003), Kayseri, s.425-442. Web sitesi http://www.burhanettinakbas.com (18.02.2013) http://www.forumyoruk.com/forum/showthread.php?t=2881 (23.03.2013) http://www.tomarza.gov.tr (12.05.2013)