Hikmetlerin Dilinden Hoca Ahmed Yesevî

Yıl 2017, Cilt: 9 Sayı: 2, 275 - 294, 20.12.2017

Gencay Zavotçu

Öz

Hoca Ahmed Yesevî’nin halkın anlayabileceği bir dil ve hece vezniyle dörtlükler

halinde yazdığı şiirlere hikmet adı verilmiştir. Yesevî, yazdığı hikmetlerle halka

tarîkat âdâbını, dînî-tasavvufî konuları daha kolay öğretmeği amaçlamıştır. Önemli

bazı konuların ölçülü ve kâfiyeli basit manzumeler hâlinde öğretilmesi târihin farklı

dönemlerinde yazar ve fikir adamları tarafından denenip olumlu/yararlı sonuç vermiş

bir yöntemdir. Yöntemin başarılı olmasında ölçülü ve kafiyeli ifâdenin kolay

ezberlenip bellekte çabuk yer edinmesi etkili olmuştur. Âyetlerinin sonu nesir kâfiyesi

sayılabilecek seslerden oluşan Kur’ân-ı Kerîm bu fikri doğrulayan en güzel örnektir.

İslam tarafından 14. yüzyılda yazılan Mu’înü’l-Mürîd de halka İslâmın kurallarını ve

imanın şartlarını dörtlüklerle öğretmeyi amaçlayan manzum bir eserdir. Yesevî

hikmetlerinin arka planındaki düşünceyi 20. yüzyıl başında yaşayan fikir adamı Ziya

Gökalp’in yazı ve manzûmelerinde de görürüz. Gökalp millî destanların, Türk halk

hikâye ve efsânelerinin, dînî-destânî ve tarihî konuların vezinli ve kafiyeli

söyleyişlerle halka daha kolay öğretilebileceğini düşünür. Onun manzûmelerle

öğretmeye çalıştığı insânî ve ahlâkî fikirler bazı kişiler tarafından Horasan veya

Özbekistan’dan gelmiş bir şeyh gibi nitelenmesine neden olur. Yesevî, Dîvânı’ndaki

hikmetlerde farklı dini-tasavvufi konuları işler. Yesevî’nin hikmetlerinde işlediği

konular şerîat kuralları, Hz. Muhammed'in söz ve davranışları, peygamber sevgisi,

Yesevîlik tarîkatı âdâbı, gelenek-görenek ve adetler, aşk ve aşkın işaretleri, güçlükleri

vb. hususlar olduğu söylenebilir. Bu hususlar içerisinde Ahmed-i Yesevî’nin

hayatında değişikliğe neden olan aşktır. Sevgiliye ve ebedî mutluluğa ulaşmak ancak

aşkla mümkün olabilir.

Anahtar Kelimeler

Hikmet, Ahmed Yesevî, şerîat, tarîkat, tasavvuf

From Language Of Wisdoms Hodja Ahmad Yasawi

Öz

The poems of Hoca Ahmed Yesevî (Khoja Akhmet Yassawi) are called “hiqmet”,

written in stanza form and syllabic meter with a languge that the people can

understand. Yesevî aims at teaching the people manners of order, religous-sufic

subjects with his hikmets. Teaching some important subjects in simple poetic form

with meter and rhyme is a method that has been tried by many writers and

intellectuals, which has given positive/useful results in different periods of history.

The success of the method lies in the easy memorization of measured and rhymed

statements that sticks in the mind. The Quran whose verses end with sounds that can

be regarded as prose rhyme is the best example affirming this opinion. Written in

fourteenth century, Mu‘înu’l-Murîd by Sheikh İslam is also a poetic work aiming to

teach the people the rules of Islam and pillars of faith in stanzaic form. We also see

the background thoughts of Yesevî’s hiqmets in early twentieth century author Ziya

Gökalp’s prose and poetry. Gökalp thinks that national epics, Turkish folk tales and

legends, religio-mythical and historical topics can be taught easily with metrical and

ryhmed sayings. These humanistic and moral thoughts taught in poetic form led to

describing him as a sheikh coming from Khorasan or Uzbekistan. Yesevî deals with

different religious-sufic topics in his hiqmets in Dîvân. It can be said that the main

topics of his hiqmets are sharia rules, the sunna of Prophet Muhammad, love of the

prophet, the manners of Yesevî order, traditions-customs and conventions, love and

signs, difficulties of love etc. Among these, love is the reason for the change in

Ahmed-i Yesevî’s life. Reaching beloved and eternal happiness is only possible

through love.

Anahtar Kelimeler

Hiqmet, Ahmed Yesevî, sharia, order, sufism

Kaynakça

• Ahmedî Divanından Seçmeler, (1998), Haz.: Yaşar Akdoğan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara.
• Alparslan, Prof. Dr. Ali; (2000), Kadı Burhaneddin Divanı’ından Seçmeler, Kültür Bak. Yay., Ankara,
• Banarlı, Nihad Sâmi; (1998), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi I, MEB Yay., ME Bs. Evi, İstanbul. Eraslan, Prof. Dr. Kemal; (1991), Ahmed-i Yesevî, Dîvân-ı Hikmet’ten Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
• Fuzûlî Dîvânı; (1990), Metni baskıya haz.: Prof Kenan Akyüz-Süheyl Beken-Doç. Dr. Sedit Yüksel-Dr. Müjgan Cunbur, Akçağ Yay., Ankara.
• Kaplan,Mehmet; (1987), Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 2, dergâh yay.,İstanbul.
• Nesîmî Divanı; (1990), Yay. Haz.: Dr. Hüseyin Ayan, Akçağ Yay, Ankara.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (TDE Ans.); dergâh yay., C 1, İstanbul.
• Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi (TDTEA) - Özbek Edebiyatı, (2000), Kültür Bakanlığı, C 14, Ankara.
• Uludağ, Prof. Dr. Süleyman; (1995), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay., 2.bs., İstanbul.
• Üzgör, Tahir; (1991), Fehîm-i Kadîm (Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi), AKDTYK AKM Yayını, Ankara.
• Kültürümüzde Âyet ve Hadisler (Ansiklopedik Sözlük), (2013), Haz.: Mehmet Yılmaz, Kesit yay., İstanbul.
• Yûnus Emre Divanı II Tenkitli Metin; (1991), Haz.: Dr. Mustafa Tatçı, Akçağ Yay., Ankara.