Analysis of Poems in Secondary School Turkish Textbooks in the Context of Theme-Tone

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 32, 22 - 46, 24.06.2025

İlker Aydın , Muhammed Eren Uygur , Fuat Durmuş

https://doi.org/10.38155/ksbd.1469717

Öz

One of the objectives of the Turkish language curriculum is to enhance individuals' affective and aesthetic dimensions by addressing their emotions. The curriculum addresses text forms as informative, narrative, and poetic. Though these forms can foster the aforementioned affective and aesthetic skills, it is observed that poetry and narrative texts can be more effectively employed for this purpose. Nonetheless, it is possible to encounter various categories in the classification of texts. At this juncture, text genre, text type, and text tone become significant. The foundation of the research is to determine which text tones are included in the poetry texts found in Turkish language textbooks, to ascertain whether there is a balanced distribution of these tones, and to produce lists of words that support these tones. Within this scope, the focal point of the study is the poems included as reading texts in Turkish language textbooks used in middle schools. The study conducted using the document analysis method from qualitative research designs, and data collected through the literature review technique. The data obtained from the research analyzed by the document review method. The study concludes that there is an imbalance in the distribution of tones within the poetry text genre.

Anahtar Kelimeler

Text tone , textbook review , poetry teaching , tone in poetry , theme-tone context

Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarında Yer Alan Şiirlerin Tema-Ton Bağlamında İncelenmesi

Öz

Türkçe dersi öğretim programının amaçlarından biri bireyin duygularına hitap ederek onu duyuşsal ve estetik yönden geliştirmektir. Program, metin biçimlerini bilgilendirici, öyküleyici ve şiir olarak ele almaktadır. Bu biçimler aracılığıyla söz konusu duyuşsal ve estetik beceriler geliştirilebilse de şiir ve öyküleyici metinlerle bu konu daha etkin bir biçimde işe koşulabilmektedir. Yine de metinlerin sınıflandırılmasında farklı kategorilere rastlamak mümkündür. Bu noktada metin türü, metin tipi ve metin tonu önem kazanmaktadır. Araştırmanın temelini ise Türkçe ders kitaplarında yer alan şiir metinlerinin hangi metin tonlarını içerdiğinin belirlenmesi, bunların dengeli dağılıp dağılmadığının saptanması ve tonları destekleyen kelime listelerinin ortaya konması oluşturmaktadır. Bu kapsamda çalışmanın odak noktasında ortaokul düzeyindeki okullarda kullanılan Türkçe ders kitaplarında okuma metni olarak yer alan şiirler bulunmaktadır. Çalışma, nitel araştırma desenlerinden doküman analizi yöntemiyle yürütülmüş olup veriler kaynak tarama tekniği kullanılarak toplanmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler belge inceleme yöntemiyle analiz edilmiştir. Çalışmanın sonucunda şiir metin türünde tonların dengeli dağılmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Metin tonu , ders kitabı incelemesi , şiir öğretimi , şiirde ton , tema-ton bağlamı

Etik Beyan

Araştırmada insan ya da hayvanlar üzerinde herhangi bir gözlem/deney yapılmaması sebebiyle etik onay gerekmemektedir.

Kaynakça

• Afacan, A. (2013). Yazınsal nitelik açısından ilköğretimde şiir ve eğitimi (Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Akalın, M. (2024). Ortaokul altıncı sınıf Türkçe ders kitabında yer alan şiirlerin şiirsellik ve temalar açısından değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Bolu.
• Aksan, D. (1974). Dilbilim açısından şiir. Türk Dili, 271, 558-573.
• Aksan, D. (1993). Şiir dili ve Türk şiir dili dilbilim açısından bakış. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Akyol, H. (2013). Programa uygun Türkçe öğretim yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Altuntaş, İ. (2018). Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerin imgesel dil kullanımı açısından incelenmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Bağcı Ayrancı, B. ve Alcan, Y. (2024). Türkçe ders kitaplarında metinler. M. R. Memiş (Ed.), Türkçe ders kitabı inceleme kılavuzu içinde (ss. 221-248). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Bahar, M. A. (2010). Türkçe öğretiminde şiir (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
• Bayat, N. (2006). Şiire yönelik tutumların ve ön örgütleyicilerin şiirsel imgelerin anlamlandırılması üstündeki etkililiği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Bayat, N. (2020). Türkçe ders kitaplarında yer alan şiirlerin şiirbilim açısından görünümü üstüne bir inceleme. Journal of Turkish Studies, 7(1). https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.2987 Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative research journal, 9(2), 27-40.
• Can, G. (2021). Türkçe ders kitaplarında şiir dili (şiir metinlerinin dil bilimsel açıdan incelenmesi). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
• Çapoğlu, E., ve Okur, A. (2015). Ortaokul 8.sınıf Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerde yer alan değerler. Sakarya University Journal of Education, 5(3), https://doi.org/10.19126/suje.53194
• Çevik, A. (2017). Dil öğretiminde edebî metin olarak şiir seçimi. International Journal of Language Academy, 5, 141-151. https://doi.org/10.18033/ijla.3560
• Crismore, A. (1981). The role of tone in processing prose (Report No. CS 007039). Champaign, IL: University of Illinois. (ERIC Document Reproduction Service, No. ED 227 461)
• Çolak, M. T. (2022). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerin çocuğa görelik ilkeleri açısından incelenmesi ve tavsiye şiirler seçkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun.
• Çulha, B. (2013). İlköğretim 6,7 ve 8. Sınıf Türkçe ders kitaplarında bulunan şiirlerin fonetik-semantik ilişki çerçevesinde incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla.
• Demir, S. (2015). Ortaokul Türkçe dersi ders kitapları ve öğretmen kılavuz kitapları`ndaki şiirlerin duygu eğitimi açısından incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Demirel, Ş., ve Deniz, H. (2021). 5. Sınıf Türkçe ders kitabındaki şiirlerin çocuğa görelik ölçütlerine göre incelenmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 10(2), 720-740.
• Demirel, Ş., ve Kökçü, Y. (2019). 6. Sınıf Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerin estetik unsurlar açısından incelenmesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 64, 515-533.
• Eki̇nci̇, M., ve Demi̇rel, S. (2023). Ortaokul Türkçe dersi öğretim programlarında (1924-2019) şiir türü. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 13. https://doi.org/10.47994/usbad.1292568
• Ercan, A. N. (2014). 8. Sınıf Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerin şekil, tema ve tür açılarından incelenmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(2), 15-27. https://doi.org/10.16916/aded.35081
• Erol, A. (2017). Türkçe öğretimi bağlamında Bestami Yazgan`ın şiirleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Samsun.
• Eziler-Kıran, A. (2005). Şiir çözümlemesi dilbilimsel yöntemler ve araçlar. Türkbilig, 10, 17-33.
• Günay, V. D. (2013). Metin bilgisi (hem metin çözümleme hem de yaratıcı yazma). İstanbul: Papatya Yayınevi.
• Günay, V. D., Karagöz, M., ve Oryaşın, U. (2014). Meti̇nleri̇n yorumlanmasında meti̇n tonlarının önemi̇. Journal of International Social Research, 7(35), 112-120.
• Hepburn, H. P. C. (1993). Deep Processing, Drama and Poetry. https://eric.ed.gov/?id=ED388977 adresinden erişildi.
• Hynd, C. R., & Chase, N. D. (1991). The relation between text type, tone, and written response. Journal of Reading Behavior, 23(3), 281-306.
• İşeri, K. (2017). Sözden yazıya dile gelen metin. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Karagül, S., ve Karahan, F. C. (2021). Türkçe öğretmeni adaylarının ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan şiir metinlerinin niteliğine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. 6. Uluslararası Akademik Araştırmalar Kongresi (ICAR), 23-25 Ağustos 2021, Asos Yayınevi s. 335-348.
• Karakuş, Ö. F. (2019). 2018 ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki şiirler üzerine tematik bir inceleme ve şiirlerin ilgili programdaki kazanımlara uygunluğuna ilişkin bir değerlendirme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Kaya, M. (2013). Okuma-yazma öğretiminde şiir. Dil ve Edebiyat Dergisi, 10(1), 49-96.
• Kemi̇ksi̇z, Ö. (2016). Ortaokul Türkçe ders kitaplarında şiirin yeri. Kesit Akademi Dergisi, 4, 284-303.
• Kiraz-Ayverdi̇, B., ve Kurudayıoğlu, M. (2023). Türkçe eğitiminde şiir öğretiminin öğretim programı, ders kitapları ve öğretmen görüşleri açısından değerlendirilmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 11(4), 975-1001. https://doi.org/10.16916/aded.1333735
• Millî Eğitim Bakanlığı [MEB]. (2019). Türkçe dersi öğretim programı (ilkokul ve ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. sınıflar). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Ömeroğlu, A. F. (2024). Kök değerler açısından ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerin incelenmesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö14), 107-127. https://doi.org.10.29000/rumelide.1455540.
• Ören, Z. (2015). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerin çocuk edebiyatı bağlamında değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Özkan, U. B. (2019). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Sert, M. M. (2018). Mustafa Ruhi Şirin`in şiirlerinin Türkçe öğretimi bağlamında tema ve iletiler açısından incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi, Elâzığ
• Söylemez, M. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerin ve şairlerin seçimi üzerine inceleme (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
• Tepe Demir, G. (2017). Ortaokul (5-8. Sınıflar) Türkçe derslerinde şiir türünden metinlerin kullanımı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Başkent Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Tezgör, H. (2013). Bin atlı akınlarda çocuklar ortaokul Türkçe ders kitaplarında Şiir (1929-2005). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tiril, M. (2016). İlköğretim 5.-8. Sınıf Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerin, öğrencilerin estetik gelişimine katkısı ve Türkçe öğretim programına uygunluğu (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Türkel, A., ve Çetinkaya, M. (2020). Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerde karşıt anlamlı sözcüklerin anlambilimsel değerlendirmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 50, 298-313.
• Wach, E., & Ward, R. (2013). Learning about qualitative document analysis. IDS Practice Paper in Brief, 13, 1-11. Yalçın, A., ve Aytaş, G. (2017). Çocuk edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yaşar, M. (2018). Nitel araştırmalarda nitelik sorunu. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2). https://doi.org/10.21666/muefd.426318
• Yıldız, B. ve Taşkaya, S. M. (2022). Sınıf öğretmenlerinin şiir öğretim uygulamaları ve şiir öğretimine ilişkin görüşleri, E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 13(5), 258-274. https://doi.org/10.19160/e-ijer.1159947
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, E. (2012). Şiirin Türkçe eğitimindeki işlevi ve ilköğretim ikinci kademe Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerin yerinin incelenmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Zaharias, J. (1986). The Effects of Genre and Tone on Undergraduate Students’ Preferred Patterns of Response to Two Short Stories and Two Poems. Research in the Teaching of English. https://doi.org/10.58680/rte198615622.
• Araştırmada İncelenen Ders Kitapları
• Akgül, A., Uysal, A., Karadaş, D., Gürcan, E., Karahan, İ. ve Demirer, N. (2020). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 7 ders kitabı. Ankara: MEB.
• Ceylan, S., Duru, K., Erkek, G. ve Pastutmaz, M. (2019). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 6 ders kitabı. Ankara: MEB.
• Çapraz Baran, Ş. ve Diren, E. (2019). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 5. sınıf ders kitabı. Ankara: Anıttepe Yayıncılık.
• Erdal, N. (2023). Ortaokul ve İmam Hatip ortaokulu Türkçe 7 ders kitabı. Ankara: DÖRTEL Yayıncılık.
• Eselioğlu, H., Set, S. ve Yücel, A. (2019). Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Türkçe 8 ders kitabı. Ankara: MEB.
• Saygı, S. (2023). Ortaokul ve İmam Hatip ortaokulu Türkçe 8 ders kitabı. Ankara: Ferman Yayıncılık.
• Sevim, B. (2023). Türkçe 5. sınıf ders kitabı. Ankara: Koza Yayınevi.
• Yavuz, D. ve Kahraman, G. (2020). Ortaokul ve İmam Hatip ortaokulu Türkçe 6 ders kitabı. Ankara: Anka Kuşu Yayınevi.