Divan-ı Hikmet’te Üslup Özelliği Olarak Zarf-Fiil Temelli Paralel Yapılar

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 32, 224 - 249, 24.06.2025

Hüseyin Yıldız

https://doi.org/10.38155/ksbd.1607008

Öz

Türk dil bilimindeki çalışmaların XXI. yüzyıldan itibaren kümelendiği alt kollarından biri olan stilistik (biçem bilimi), aynı zamanda edebiyat bilimini de yakından ilgilendirmektedir. Eski Türkçeden Türkiye Türkçesine uzanan zaman diliminde özellikle manzum eserlerde görülen paralelizmin Azerbaycan sahası Eski Oğuz Türkçesiyle yazan ve Klasik Türk edebiyatı şairleri arasında sayılan Seyyid Nesı̇̄mı̇̄’nin şiirlerinde de yoğun bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. Bu sebeple bu çalışmada Seyyid Nesı̇̄mı̇̄’nin stilistik kabiliyetinin bir ürünü olarak paralelizm örnekleri ele alınacaktır. Amaç Seyyid Nesı̇̄mı̇̄’nin tuyuğlarındaki paralel ifadelerden hareketle, yazarın edebî kabiliyetini ortaya koymaya katkıda bulunmaktır. Nesı̇̄mı̇̄’nin tuyuğlarının tespitinde temelde altı çalışmadan faydalanılmıştır: Köksal 2000, Zülfe 2005, Köksal 2009, Çalka 2019, Özdemir 2020a, Özdemir 2020b. Bu altı çalışmaya ilave olarak gerektiğinde Kürkçüoğlu 1973 ve Ayan 2014 ile de karşılaştırmalar yapılmıştır. Böylelikle 600 tuyuğ tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Stilistik , Paralelizm , Divan-ı Hikmet , Zarf-fiiller , Kalıp Yapılar

Gerundium-based parallel structures as a stylistic feature in Divan-i Hikmet

Öz

Stylistics, which is one of the sub-branches of Turkish linguistics since the XXI century, is also closely related to the science of literature. It is seen that parallelism, which is seen especially in verse works in the time period extending from Old Turkic to Turkey Turkish, is also used intensively in the poems of Seyyid Nesı̇̄mı̇̄, who writes in Old Oghuz Turkic in Azerbaijan and is counted among the poets of Classical Turkish literature. For this reason, in this study, examples of parallelism as a product of Seyyid Nesı̇̄mı̄'s stylistic ability will be discussed. The aim is to contribute to revealing the author's literary talent based on the parallel expressions in Seyyid Nesı̇̄mı̇̄'s tuyuğs. Basically, six studies were used to identify Nesı̇̄mı̇̄'s tuyuğs: Köksal 2000, Zülfe 2005, Köksal 2009, Çalka 2019, Özdemir 2020a, Özdemir 2020b. In addition to these six studies, comparisons were made with Kürkçüoğlu 1973 and Ayan 2014 when necessary. Thus, 600 tuyuğs were identified.

Anahtar Kelimeler

Stylistics , Parallelism , Divan-i Hikmet , Adverb-verbs , Pattern Structures.

Kaynakça

• Abdulameer, S. A. (2020). Semantic parallelism and repetition in the discourse of the holy Qur’an”. Journal of Research on the Lepidoptera, 51/2, 850-862.
• Aslan, Ü. (2010). Bābur divanında öncelemeler ve öncelemelerde paralelizm. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 4, 1-26.
• Dilçin, C. (2007). Ahmet Paşa’nın şiirlerinde paralelizm, Divan şiiri ve şairleri üzerine incelemeler içinde (436-453), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Dilçin, C. (2000). Divan şiirindeki paralel ve ortak söz yapılarından metin eleştirisinde yararlanma. Türkoloji Dergisi XIII/1, 33-66.
• Dror, Y. (2017). “Grammatical parallelism in the Qurʼān”. Archiv Orientální, 85, 165-189.
• Polak, F. H. (2006). “Linguistic and stylistic aspects of epic formulae in ancient Semitic poetry and biblical narrative”. (Ed.: S. E. Fassberg - A. Hurvitz). Biblical Hebrew in its Northwest Semitic setting: Typological and historical perspectives. Jerusalem: Magnes, and Winona Lake: Eisenbrauns, 285–304.
• Üstünova, K. (1998). Dede Korkut destanları ve sentaktik paralelizmde eksiltili yapıların rolü. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 46(1), 161-169.
• Wendland, Ernst R. (2024). “Can parallelism in biblical hebrew poetry be “Unparalleled”? ”. Journal of Translation, 20/2, 63-79.
• Yazıcı, Y. (2021). Eski Türkçede paralelizm. (Basılmamış yüksek lisans tezi), Ordu Üniversitesi.
• Yıldız, H. (2018). Eski Türk bengü taşlarında paralelizm. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 4, 93-122.
• Yıldız, H. (2025). Seyyid Nesimı’nin tuyuğlarında paralelizm, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 113, s. 85-104. https://doi.org/10.60163/ tkhcbva.1470533.
• Yıldız, H., Yazıcı, Y., Güler, H. (2022). Mehmet Âkif’in Safahat’ında stilistik ögeler. (Edt.: Muhammet Emin Yıldızlı - Ahmet Üstüner), İstiklâl Marşı ve Mehmet Âkif Ersoy (İstiklâl Marşı'nın Kabulünün 101. Yılı Vesilesiyle) içinde (163-193). İstanbul: Doğu Kütüphanesi.