TÜRK TARİH YAZICILIĞINDA MİLLİLEŞME ÇABALARI ÜZERİNE

Yıl 2012, Sayı: 20, 40 - 66, 03.12.2012

Şaban Öz

Öz

Bu çalışmamızda milliyetçilik cereyanının Osmanlı coğrafyasına

girmesinden sonra, Türk aydınlarının millî tarih bilinci

oluşturma çabalarına ve bu konuda ileri sürdükleri millî tarihin

ismi, sınırları, içeriği gibi konulardaki görüşlerini irdelemeye çalışacağız.

Hem Osmanlı coğrafyasında hem de dünyadaki gelişmeler

ışığında milliyetçiliği bir parça da zorunlulukların gereği

olarak kabul eden Türk aydınının aslında bu cereyana hazırlıksız

yakalandığı anlaşılmaktadır. Bu hazırlıksızlıktan olsa gerek,

ulusal tarihin neliği konusunda diğer milletlerden geri kalmış

olmanın getirdiği telaşla yoğun tartışmalara girişmişlerdir. Bu

tartışmalarda en dikkat çekici yön ise millî tarihin kökenleri ve

başlangıcı konusunda Osmanlılık algısına tepkisel duruşun baskısı

altında kalmış olunmasıdır. Özellikle Cumhuriyet sonrasında

ileri sürülen tez ve görüşler, millî kimlik ve köken arayışından

çok Osmanlı’dan kopuş çabasının neticeleri gibidir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Türk Aydını, Türk Tarihi, Millî Tarih, Tarih Yazıcılığı

Kaynakça

• Ağaoğlu, Ahmet, Üç Medeniyet, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yay., Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1972.
• Ahmed Sâib, “Mükemmel ve Muntazam Târîh-i Osmanî Nasıl Yazılır? I-IV”, Edebiyat-ı Umûmiyye Mecmuası, yıl: 3, cilt: 5, sayı: 92-95, Muharrem-Safer 1337/Teşrîn-i Sâni 1918.
• Akçura, Yusuf, Üç Tarz-ı Siyaset, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1976.
• Ali Cânib, “Türk Tarihi İçin Nasıl ve Ne Yolda Çalışılabilir?”, Hayat, cilt: III, sayı: 76, 1 Mayıs 1928, Ankara, s. 470-472.
• Anagnostopulu, Athanasia, “Tanzimat ve Rum Milletinin Kurumsal Çerçevesi”, 19. Yüzyıl İstanbul’unda Gayrimüslimler, ed: Pinelopi Stathis, çev: Foti ve Stefo Benlisoy, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2003.
• Apak, Âdem, “Osmanlı Meşrutiyet Dönemi Tarihçilerinden Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi’nin Tarih Metodolojisiyle İlgili Görüşleri”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII/8, (1999), 277-285.
• Atsız, Nihal, Türk Tarihinde Meseleler, Ötüken Yay., İstanbul 2010.
• Babinger, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, çev: Coşkun Üçok, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1992.
• Bayraktutan, Yusuf, Türk Fikir Tarihinde Modernleşme, Milliyetçilik ve Türk Ocakları (1912-1931), TC Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1996.
• Birand, Kâmuran, “18. Yüzyıl Fransız Aydınlanma Tarihçiliği ve Modern Tarihçilik Karşısındaki Durumu”, Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, I-IV, (1956), 87-99.
• Celal Nuri, “Millî Tarih Tenkidî Tarih -Süleyman Paşazâde Sâmi Bey üstadımıza Nâme-i Meksûf-”, Edebiyat-ı Umûmiyye Dergisi, yıl: 1, cilt: II, 18 Zilhicce 1335, 6 Teşrîn-i Evvel 1917, 171-173.
• Çağ, Galip, “II. Meşrutiyet Döneminde Türkçülük Yansımaları: Mehmet Tevfik (Bilge) Bey’in “Manastır Vilayetinin Tarihçesi” Adlı Eseri”, Tarih Okulu, sayı: X, (Mayıs-Ağustos 2011), 73-85.
• Çapa, Mesut, “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Tarih Öğretimi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, sayı: 29-30, (MayısKasım 2002), 39-55.
• Ergin, Osman, Türkiye Maarif Tarihi, I-V, Eser Neşriyat, İstanbul 1977.
• Faroqhi, Suriya, Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir?, çev: Zeynep Altok, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2001.
• Güngör, Erol, Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik, Ötüken Yay., İstanbul 1996.
• ----------, Sosyal Meseleler ve Aydınlar, Ötüken Yay., Haz: R. Güler-E. Kılıç, İstanbul 1993.
• Iggers, Georg G., Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci Yüzyılda Tarihyazımı, çev: G. Çağalı Güven, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2003.
• İsmail Hami, “Tarih-i Siyaside Milliyet Meselesi I-IV”, Edebiyat-ı Umûmiyye Mecmuası, yıl: 1, cilt: I, sayı: 7-10, İstanbul 1335.
• Karpat, Kemal H., Osmanlı’dan Günümüze Ortadoğu’da Millet, Milliyet, Milliyetçilik, Timaş Yay., İstanbul 2011.
• Keleş, Hamza-Kiriş, Ayten, “Bir Osmanlı Tarihçisi Olan Ali Reşat’ın Hayatı, Eğitimciliği ve Tarih Öğretimi ile İlgili Görüşleri”, Kastamonu Eğitim Dergisi, XIV/2, (Ekim 2006), 571-586.
• Komisyon, Tarih (Kemalist Eğitimin Tarih Dersleri 19311941), I-IV, Kaynak Yay., İstanbul 2000.
• Köken, Nevzat, Cumhuriyet Dönemi Tarih Anlayışları ve Tarih Eğitimi (1923-1960), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enst. Tarih Bölümü, Isparta 2002.
• Köprülüzâde Mehmed Fuâd, “Bizde Tarih ve Müverrihler Hakkında”, Bilgi Mecmuası, yıl: 1, cilt: I, sayı:2, Kanûn-i Evvel 1329, 185-196.
• ----------, “Eski Tarih Eserlerimizi Yakmalı mı”, Hayat, cilt: IV, sayı: 85, 12 Temmuz 1928, Ankara, 125-126.
• ----------, “Münevver Karşısında Tarih”, Hayat, cilt: I, sayı: 7, 13 Kanun-i Sani 1927, Ankara, 2-3.
• M. Nermi, “Milliyetçilik ve Tarih”, Hayat, cilt: I, sayı: 6, 6 Kanun-i Sânî 1927, Ankara, 108.
• Mardin, Şerif, Türkiye’de Toplum ve Siyaset -Makaleler-1-, İletişim Yay., Der: Mümtaz’er Türköne-Tuncay Önder, İstanbul 1990.
• ----------, Türkiye’de Toplum ve Siyaset -Makaleler-3-, İletişim Yay., Der: Mümtaz’er Türköne-Tuncay Önder, İstanbul 1991.
• Mehmed Emin, “Memleket Coğrafyası ve Millî Tarih”, Hayat, cilt: II, sayı: 31, 30 Haziran 1927, Ankara, 81-82.
• Mehmed Zeki, “Tarihimizi Öğrenmeli ve Öğretmeliyiz”, Edebiyat-ı Umûmiye Mecmuası, sayı: 83, 31 Ağustos 1918, İstanbul 1334, 967-972.
• Muhyiddin, “Türk Tarihine Başlangıç -ikinci ders-” Felsefe ve İctimâiyyât Mecmuası, yıl: 1, sayı: 2, Kanûn-i Evvel 1927, İstanbul, 401-411.
• Mustafa Şekib, “Tarih Karşısında Münevver”, Hayat, cilt: I, sayı: 5, 30 Kanun-i Evvel 1926, Ankara, 6-8.
• ----------, “Yine Tarih Karşısında”, Hayat, cilt: I, sayı: 11, 10 Şubat 1927, Ankara, 3-4.
• Mükrimin Halil, “Millî Tarihimize Dair Eski Bir Vesika”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, yıl: 14, no: 2 (79), 1 Mart 1340, 85-86.
• ----------, “Millî Tarihimizin İsmi”, Anadolu Mecmuası, yıl: 1, Sayı: 1, 1 Nisan 1340, 1-6.
• ----------, “Milli Tarihimizin Mevzuu-I”, Anadolu Mecmuası, yıl: 1, sayı: 2, İstanbul 1340, 53-59.
• ----------, “Milli Tarihimizin Mevzuu-II”, Anadolu Mecmuası, yıl: 1, sayı: 3, İstanbul 1340, 85-92.
• Necib Âsım, “Türk Tarihi”, Dâru’l-Fünûn Edebiyat Fakültesi Dergisi, yıl: 3, Teşrin-i Sâni-Mart 1340, sayı: 4-5, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1340-1924, 239-246.
• Ortaylı, İlber, Tarihimiz ve Biz, Timaş Yay., İstanbul 2008
• Özcan, Abdülkadir, Osmanlı Tarihçiliği ve Tarih Kaynakları, e-kitap.
• Palmer, Alan, Son Üç Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu (Bir Çöküşün Tarihi), çev: Belkıs Çorakçı Dişbudak, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2003.
• Said Halim Paşa, Buhranlarımız ve Son Eserleri, Haz: M. Ertuğrul Düzdağ, İz Yay., İstanbul 2003.
• Şeşen, Ramazan, Müslümanlarda Tarih Coğrafya Yazıcılığı, İsar Yay., İstanbul 1998.
• Uyanık, Mevlüt, “Türkiye’nin Uluslaşma ve Yeni Kimliğini Oluşturma Sürecinde Osmanlı Kültürünün Yeri”, Dinî Araştırmalar Dergisi, II/15, (Eylül-Aralık 1999), 91-130.
• Ziya Gökalp, “Bir Kavmin Tedkikinde Takip Olunacak Usûl”, Millî Tetebbular Mecmuası, cilt: I, sayı: 2, Mayıs-Haziran 1331, 193-205.