“يا أيُّها الإنسان ” Terkîbinin Nahiv Açısından Tahlîli

Year 2019, Issue: 33, 293 - 309, 30.06.2019

Abdul Bade Al Nırbanı

https://doi.org/10.35209/ksuifd.519015

Abstract

Çalışmamızda; يَا أَيُّها الإِنْسانُ!” terkibi gramer açısından tahlil edilerek, konuya dair nahiv
âlimlerinin görüşleri açıklanmıştır. Bu âlimlerden biri olan el-Ahfeş, “يا أَيُّهَا الرَّجُلُ” terkibinde de olduğu gibi, “أيُّ”nün; sılasının baş tarafı (âid) hazf edilen ism-i mevsûl olduğu
görüşündedir. Bu durumda terkip, “يا مَنْ هُوَ الرَّجُلُ” takdirindedir. Ayrıca bu
çalışma, Arap lehçelerini bilmenin çoğu zaman bize Arap
dilinin gelişim tarihini ve kaybolan halkalarını bir araya getirmemizi
sağladığı esasına dayanan bir analiz sunmaktadır. Bu analiz ise terkibin İbn
Amir kıraatında ne şekilde geldiğine dair tartışmalara dayanmaktadır.

Özetle bu çalışmada, teklif
edilen analizin bu terkibin, anlaşılmasına katkı sağlayıp sağlamadığı
tartışılmış, Ahfeş’in görüşlerine çoğu noktada uyan bu analiz hakkında diğer
nahivcilerin görüşleri aktarılarak farklı ve ortak noktaların tespiti ve
değerlendirmesi yapılmıştır..

Keywords

Arap Dili, Nidâ Üslûbu, Eyyu, Ahfeş, Hâu’t-tenbîh

(!نَظَراتٌ في تَحْلِيلِ نَحْوِ (يا أَيُّها الإِنْسانُ

Abstract

بَدَأَ البَحْثُ
بِبَيانِ مَذاهِبِ النُّحاةِ في تَحْليلِ هذا التَّرْكِيبِ، ومِنهُم الأَخْفَشُ
(ت215ه) الّذِي ذَهَبَ إلى أنّ (أيًّا) في نَحْوِ: (يا أَيُّها الرَّجُلُ) إنّما
هي اسمٌ موصولٌ حُذِف صدرُ صِلتِه وهو العائد، والتقدير: يا مَنْ هُوَ الرَّجُلُ.

- ثُمَّ قَدَّمَ
البَحْثُ تَحْلِيلًا مُقْتَرَحًا، أساسُهُ أنّ معرفةَ اللَّهَجاتِ العربيّةِ
تُمكِّنُنا في كثيرٍ مِنَ الأحيانِ مِنْ معرفةِ التطوّرِ التاريخيِّ لها واستعادةِ
الحَلَقاتِ المفقودةِ في حياتها. ويَقُومُ هذا التَّحْلِيلُ على مُناقَشةِ ما
ذُكِرَ في تَوْجِيهِ قِراءةِ ابنِ عامرٍ (ت118ه): 
"أَيُّهُ المُؤْمِنُونَ" ]النور 31[
"يا أَيُّهُ السَّاحِرُ" ]الزخرف 49[
"أَيُّهُ الثَّقَلانِ" ]الرحمن 31[ بِضمّ
الهاءِ في المواضعِ الثلاثةِ.

- وانتهى البحث
إلى أن (أيًّا) اسمٌ مَوْصُولٌ، وما بعدَه صِلتُه، وهي جملةٌ اسميّةٌ، وهذا مذهبُ
الأخفشِ، غيرَ أنّ (ها) هي المبتدأُ، لا العائدُ المحذوفُ، والاسمُ بعدَ (ها)
خبرٌ.

- ثُمَّ أَجابَ
البَحْثُ عَنْ سُؤالَيْنِ: 

الأوّلُ: هل
يزيدُنا هذا التحليلُ فَهْمًا بهذا التركيبِ؟

والآخَرُ:
يلتقي هذا التحليلُ ورَأْيُ الأخفشِ في كثيرٍ من الجُزْئيّات، فما مَوْقِفُ
النُّحاةِ مِمّا ذَهَبَ إليهِ في هذا المسألةِ؟

 

Keywords

أسلوب النداء, ها التنبيه, مذهب الأخفش في (أيّ), منزلة اللهجات في معرفة التطور اللغوي

References

• Berciştırâser. et-Tatavvuru’n-nahvî li’l-lugati’l-‘arabiyye. Nşr. Ramazân ‘Abduttevvâb. Kâhire – Riyâd: Mektebetu’l-hancı Dâru’r-rufâ‘î, 1982.
• Ebû Hayyân el-Endelusî. İrtişâfu’d-darab min lisâni’l-‘arab. Thk. Recep Osmân Muhammed. Nşr. Ramazân ‘Abduttevvâb. Kâhire: Mektebetu’l-hancı, 1998.
• el-Ensârî, İbn Hişâm. Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 11. Baskı. Kâhire: el-Mektebetu’t-ticâriyyeti’l-kübrâ, 1963.
• , Muğni’l-lebîb ‘an kutubi’l-e‘ârîb. Thk. Mâzin el-Mubârek ve Muhammed Ali Hamdullâh. Nşr. Saîd el-Afgânî. Halep: Matbû‘âti câmiati Haleb, ts.
• el-Hâşimî, Ahmed. Cevâhiru’l-Belâga fi’l-ma‘ânî ve’l-beyân ve’l-bedî‘. 12. Baskı. Beyrût: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-‘arabî, ts.
• el-‘Ukberî, Ebu’l-Bekâ. İ‘râbu’l-kırââti’ş-şevâzz. Thk. Muhammed es-Seyyid Ahmed ‘Azzûz. Beyrut: ‘Âlemu’l-küüb, 1996.
• el-Estrabâzî, Radiyuddîn. Şerhu’l-kâfiye. Thk. Yusuf Hasan Ömer. 2. Baskı. Bingâzi: Menşûrâtu câmiati Karyunus, 1996.
• el-’Uşmûnî. Şerhu’l-Uşmûnî ‘alâ elfiyyeti’bni Mâlik. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘arabî, 1955.
• Enîs, İbrâhim. fi’l-lehecâti’l-‘arabiyye. 9. Baskı. Kâhire: Mektebetu’l-ancelô’l-mısriyye, 1995.
• en-Neyrâbânî, ‘Abdulbedî‘. el-Cevânibu’s-savtiyye fî kütübi’l-ihticâc li’l-kirâât. Dimeşk: Dâru’l-gavsânî, 2006.
• es-Sâmerrâî, Fâdıl. Ma‘âni’n-nahv. ‘Ammân: Dârü’l-fikr li’t-tıbâ‘ah ve’n-neşr ve’t-tevzî‘, 2000.
• es-Sîrâfî, Ebû Saîd. Darûratu’ş-şi‘r. Thk. Ramazân ‘Abduttevvâb. Beyrut: Dâru’n-nehdati’l-‘arabiyye, 1985.
• es-Suyûtî. Hem‘u’l-Hevâmi‘ fî şerhi cem‘i’l-cevâmi‘. Thk. ‘Abdul’âl Sâlim Mekrem. Beyrut: Müessetu’r-risâle, 1992.
• İbn ‘Akîl. Şerhu’bni ‘Akîl. Thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. Kâhire: Dâru’t-turâs, 1980.
• İbn ‘Usfûr. Darâiru’ş-Şi‘r. Thk. es-Seyyid İbrâhîm Muhammed. Dâru’l-Endelus, 1980.
• İbn Hâleveyh. İ‘râbu’l-Kırââti’s-Seb‘ ve ‘İlaluhâ. Thk. Abdurrahmân el-‘Useymîn. Kâhire: Mektebtü’l-hancı, 1992.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-‘arab. 3. Baskı. Beyrut: Dâru sâdır, 1994.
• İbn Mucâhid. Kitâbu’s-seb‘ah fi’l-kırâât. Thk. Şevki Dayf. 4. Baskı. Kâhire: Dâru’l-ma‘ârif, 2010.
• İbn Ya‘îş. Şerhu’l-mufassal. Beyrut – Kâhire: ‘Âlemu’l-kütüb - Mektebetü’l-mütenebbî, ts.
• İbnu’l-Cezerî. en-Neşr fi’l-Kırââti’l-‘Aşr. Tsh. Ali Muhammed ed-Dabbâg. Dâru’l-kitâbi’l-‘arabî, ts.
• Sîbeveyh. el-Kitâb. Thk. ‘Abdusselâm Hârûn. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1991.