Mutasavvıf Ebû Yezîd El-Bistâmî’nin (ö. 234/848) Hadis Rivayetleri Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2019, Sayı: 34, 289 - 316, 31.12.2019

Rabia Temiz

https://doi.org/10.35209/ksuifd.618046

Öz

Hicri 3. asırda yaşamış
önemli mutasavvıflardan birisi olan Bâyezîd Bistâmî adı ile meşhur Ebû Yezîd
el-Bistâmî, Nişâbur bölgesinde yaşamış tevhid ilkesinde sekr halini benimseyen
ve icra eden, bu meyanda şathiye adı verilen kontrol edemediği vecd ve cezbe
halinde sarfettiği sözler ile dikkatleri üzerine çekmiş bir sûfidir.
Kendisinden vecize ve şathiye cinsinden sözler nakledile gelen Ebû Yezîd
el-Bistâmî’nin, hayatının çoğunu Bistâm’da geçirdiği, şathiyelerinden rahatsız
olduğu anlaşılan halkın şikayetleri neticesinde buradan kovulduğu
kaydedilmiştir.

İlim ile meşguliyet
hususunda çekinceli davranan, onu kimi zaman meşakkatli, kimi zaman Hakk’tan
gayrı, insanı meşgul eden bir uğraşı olarak gördüğü aktarılan Bistâmî’nin, buna
mukabil hadis ilmine bigâne kalamadığı dikkatlerden kaçmamaktadır. Kaynaklarda
isnadlı birkaç hadis rivayeti bulunan Bistâmî’nin rivayetlerinin hadis ehli
nezdinde kendisine nisbeti ve sıhhatinin tartışma konusu edildiği
görülmektedir. Kimi hadis ehli, rivayetlerin kendisine ait olmadığını iddia
etmiştir. Bu makalede Bistâmî’nin rivayet ettiği hadislerin isnadları ve diğer
kaynaklarda yer alan mutâbî tarikleri incelenecek; muhaddislerin onun tarikleri
hakkındaki değerlendirmeleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, tasavvuf, Bâyezîd-i Bistâmî, Sûfî, ehl-i hadis

An Assesment About Ḥadīth Narration of the Ṣūfī Abū Yazīd al-Bisṭāmī (D. 234/848)

Öz

Abū Yazīd Ṭayfūr b. ʿĪsā who
is famous with the name of Bāyazīd al-Bisṭāmī is
one of the important Ṣūfī who lived in the 3rd century
Hijri. Bisṭāmī, one of the prominent ecstatic Ṣūfīs
of the Nīsābūr region has attracted attention with the views in the form of
ecstasy and attraction (jazbah). As a result of complaints of people who were
disturbed by his Shāthiyāt he was expelled from his hometown Bisṭām.

Al-Bistāmī seems to be hesitant about
deal with scientific studies due to it sees as a burdensome. However he could
not avoid dealing with the Hadith. It is seen that al-Bisṭāmī's a few hadiths narrations
in the sources are handled according to whether they are authentically his
hadith narration or not. Some hadith scholars claimed that the narrations did
not belong to him. This paper attempts the examination the claims in this
aspect.

Anahtar Kelimeler

ḥadīth, Ṣūfism, Bāyazīd al-Bisṭāmī, ṣūfī, ahl al-ḥadīth

Kaynakça

• Abdurrahman Abdulhâlık, el-Fikri’s-sûfî fi dav’i’l- Kitâb ve’s-Sünnet, Mektebetü İbn Teymiyye, Kuveyt, t.y.
• Abdurrahman Bedevî, Şatahâtû's-sufiyye, Kahire, Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1949.
• Abdusselam Muhammed Harun, Mu’cemu mukayyedâti İbn Hallikân, Mektebetü’l-hâncî, Kahire, 1987.
• Abdülkerim b. Muhammed b. Mansur el-Mervezi, Sem'ânî, el-Ensâb, Beyrût, Lübnan, 1980.
• Ali el-Kârî, Ebû'l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed, Mirkâtü'l-mefâtîh şerhu Mişkâti'l-mesâbîh, Beyrut, Dârû'l-Fikr, 1992.
• Ali Rıza Karabulut, Mu’cemu târîhî tûrâsîl-arabî, Dâru’l-Ukbe, Türkiye.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin b. Ali, el-Câmi' li-Şuabi'l-iman, thk: Abdülali Abdülhamid Hamid, Bombay, ed-Dârü's-Selefiyye, 2008.
• Cürcânî, Ebü'l-Kâsım Hamza b. Yusuf b. İbrâhim Sehmî, Târîhu Cürcân, Beyrût, Âlemü'l-Kütüb, 1987.
• Ebû Abdurrahman es-Sülemî, Muhammed b. Hüseyn b. Muhammed, Zikru nisveti müteabbidâti’s-sûfiyyât, thk: Mahmud Tahhan, Mektebetü’l-Hancı, Kahire, 1993.
• Ebû Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin Sülemi, Tabakâtü's-sufiyye, thk. Nureddin Şüreybe, Haleb, Dârü'l-Kitâbi'n-Nefis, 1986.
• Ebû Bekr Ahmed b. Mukarrib el-Kerhî, Kitâb fîhî erbaûn hadîsen an erbaîn şahsen thk: Salah b. Âiz eş-Şelâhî, Dâru ibn Hazm, Beyrût, 1999.
• Ebû Bekr Ahmed b. Mervan b. Muhammed ed-Dineverî, el-Mücalese ve cevâhirü'l-ilm, Bahreyn, Câmiatü’t-Terbiyeti’l-İslâmiyye, 1998.
• Ebû Bekr Ahmed b. Yusuf b. Hallâd en-Nasîbî, el-Fevâid, thk: Ebû Muhammed Mahmud b. İsmail Al-i Seden, Mektebetü’l-Ulum ve’l-Hikem, Medine, 2017.
• Ebû Bekr Şemseddin Muhammed b. Abdullah İbn Nasırüddin, Tavzihü'l-müştebih fî zabti esmai'r-ruva ve ensâbuhum ve elkabuhum ve künahum, Beyrût, Müessesetü'r-Risâle, 1993.
• Ebû Dâvûd es-Sicistânî, Süleyman b. Eş'as b. İshak el-Ezdî, Sünenu Ebî Dâvûd, thk: Muhammed Nâsırüddin el-Elbânî, Riyâd, el-Mektebetü’l-Maarif, t.y.
• Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed Kureşî, el-Cevâhirü'l-mudıyye fî tabakati'l-Hanefiyye, Cize, Hicr li't-Tıbaa ve'n-Neşr , 1993.
• Ebû Nuaym el-İsbahânî, Hilyetü’l-evliyâ, Mektebetü hancî, Kahire 1996
• Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed b. Mahmûd Kazvîni, Âsâru'l-bilâd ve ahbâru'l-ibâd, Beyrût, Dâru Sadır, t.y.
• Ebû’l-Feyz Muhammed Yasin b. Muhammed İsâ el-Fadânî, el-Ucâle fi’l-ehâdisi’l-müselsele, Dâru’l-Basâir, Dımeşk, 1985.
• Ebû'l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed İbnü'l-İmâd, Şezerâtü'z-zeheb fî ahbâri men zeheb, Beyrût, Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, t.y.
• Ebû'l-Fidâ, İmadüddin el-Melikü'l-Müeyyed İsmail b. Ali, el-Muhtasar fî ahbâri’l-beşer, thk: Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb, Yahyâ Seyyid Hüseyin, Muhammed Fahri el-Vasıf, Kahire, Dârû’l-Ma’ârif, t.y.
• Ebû'l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf b. Tagriberdi İbn Tagriberdi, en-Nücûmu'z-zâhire fî mülûki Mısr ve'l-Kahire, Kahire, Vizaretü’s-Sekâfe ve’l-İrşad, 1929.
• Fuat Sezgin, Târîhu Türâsi’l-arabî, (Câmiatu Melik Suud, 1980
• Gerhard Böwering, “Bestāmī, Bāyazīd”, http://www.iranicaonline.org/articles/bestami-bastami-bayazid-abu-yazid-tayfur-b 17.05.2019
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sabit, Târîhu Bağdad ev Medîneti’s-selam, Beyrût, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, t.y.
• Hayreddin Ziriklî, el-A'lâm: Kamûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-Arab ve’l-müstarebîn ve’l-müsteşrikın , Beyrût, Dârü'l-İlm li'l-Melâyîn, 1984
• Hucvirî, Ebû’l-Hasen Ali b. Osman Keşfu’l-Mahcûb, el-Meclisu’l-A’lâ li’s-Sikâfeti, Kahire, 2007.
• İbn Fazlullah el-Ömerî Şihâbeddin Anmed b. Yahya, Mesâliku’l-ebsâr fî memâliki’l-emsâr, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Lübnân, 2010
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebeî el-Kazvînî, Sünenu İbn Mâce, Cidde, Darû’l-Minhâc, 2016.
• İbn Asâkir, Ebü'l-Kâsım Sikatüddin Ali b. Hasan b. Hibetullah Târîhu medîneti Dımaşk, thk: Muhibbüddin Ebi Said Ömer b. Garame el-Amri, Beyrût, Dârü'l-Fikr, 1996.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebû'l-Fazl Şehabeddin Ahmed, Lisânü'l-mizan, Haydarabad, Matbaatu Meclis-i Dâiretü’l-Maarifi’n-Nizamiyye, 1911.
• İbn Hallikân, Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed, Vefeyatü'l-a'yan ve enbau ebnai'z-zaman, Beyrût, Dâru Sadır, 1978.
• İbn Kesîr, Ebû'l-Fidâ İmadüddîn İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve'n-nihâye, Beyrût, Mektebetü'l-Maârif, 1981.
• İbn Mâkûlâ, Ebû Nasr Sa'dülmelik Ali b. Hibetullah b. Ali, el-İkmal fî ref’i’l-irtiyab ani’l-mü’telif ve’l-mutelif mine’l-esma ve’l-küna ve’l-ensâb, thk: Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimi el-Yemani, Beyrût, 1962.
• İbnû’l-Verdî, Zeynuddin Ömer, Târihu İbni’l-Verdî, Kahire, 1285.
• İbnü'l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî, el-Muntazam fî tarihi'l-müluk ve'l-ümem, thk. Muhammed Abdülkadir, Beyrût, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1992.
• ------- Sıfatü's-safve, Beyrût, Dârü'l-Maârif, 1979.
• -------Telkîhu fuhûmi ehli'l-eser fî uyûni't-târih ve's-siyer, Kahire, Mektebetü'l-Âdâb, 1975.
• İbnü'l-Esîr, Ebü'l-Hasan İzzeddin Ali b.Muhammed b.Abdülkerim, el-Lübâb fî tehzibi'l-ensâb, Beyrût, Dâru Sadır, t.y.
• İbnü'l-Mülakkın, Ebû Hafs Siraceddin Ömer b. Ali b. Ahmed, Tabakatü'l-evliya, thk. Nureddin Şüreybe, Beyrût, Dârü'l-Ma'rife, 1986.
• Kuşeyrî, Ebû’l-Kâsım Risaletü’l-Kuşeyrî, Metâibu müesseseti dâru’ş-şa’b, Kâhire, 1989.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbâhî el-Himyerî, Muvatta’ : rivaye Yahya b. Yahya el-Leysî el-Endelûsî, thk. Beşşar Avvad Ma’ruf, Beyrût, Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, t.y.
• Mizzî, Ebü'l-Haccac Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf, Tehzibü’l-Kemal fî esmai’r-rical, thk. Beşşar Avvad Ma'ruf, Beyrut, Müessesetü'r-Risâle, 1987.
• Müslim b. el-Haccâc, Sahihu Müslim, Ebû'l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî, neşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâryâbî, Riyad, Darü’t-Talia, 2006.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed, el-Ecvibetü'l-merziyye fîmâ üsile anhu mine'l-ehadisi'n-nebeviyye, thk. Muhammed İshak Muhammed İbrahim, Riyad, Darü’r-Raye, 1997.
• --------Tahrîcu erbaîni’s-Sülemî, thk: Ali Hasem ali Abdulhumeyd, Mektebetü’l-İslâmî, Beyrût, 1988.
• Sıbt İbnü'l-Acemî el-Halebî, Künûzü’z-zeheb fî târihi Haleb, thk. Şevki Şa’s, Falih Bekkur, Haleb, Dârü’l-Kalemi’l-Arabi, 1996.
• Sıbt İbnü'l-Cevzî, Ebü'l-Muzaffer Şemseddin Yusuf, Mir'atü'z-zaman fî tarihi'l-a'yan, thk: Enver Talib...[ve öte.]. Dımaşk, er-Risaletü’l-Alemiyye, 2013.
• Silefî, Ebû Tâhir Sadreddin Ahmed b. Muhammed b. Silefe, Tuyûriyyat, thk: Desman Yahyâ Meali, Abbas Sahra el-Hasan, Riyad, Mektebetu Edvai’s-Selef , 2004.
• ------- Mu'cemü's-sefer, thk. Abdullah Ömer Barudi, Beyrût, Dârü'l-Fikr, 1993.
• Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Gırnâtî, el-İ’tisam, thk: Muhammed b. Abdurrahman eş-Şakir, Demmâm, Dâru İbni’l-Cevzi, 2008.
• Şemseddin Sefîrî, Muhammed b. Şeyh Zeynüddin Ömer b. Veliyyullah, el-Mecalisü’l-va’ziyye fî şerhi ehâdîsi hayri’l-beriyye min Sahihi’l-İmam el-Buhârî, thk: Ahmed Fethi Abdurrahman, Beyrût, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî, el-Câmiu’l-kebîr -Sünenü’t-Tirmizî, Amman, Ervika li’d-Dirasat ve’n-Neşr, 2017.
• Yılmaz Hasan Kamil, Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul Ensar Yay. 2000.
• Zebîdî, Ebû'l-Feyz Murtaza Muhammed b. Muhammed, Tâcü'l-arûs min cevâhiri'l-Kâmûs, thk: Abdülalim Tahavî, Kuveyt, 2000.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, el-İber fî haberi men ğaber, thk: Ebû Hacer Muhammed Zaglul, Beyrût, Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1985.
• --------Mizânu'l-i'tidâl fî nakdi'r-ricâl, Beyrût, Dârü'l-Ma'rife, 1963.
• --------Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaut, Beyrût, Müessesetü'r-Risâle, 1983.
• --------Târihü'l-İslâm ve vefeyatü'l-meşahir ve'l-a'lâm, thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, Beyrut, Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, 1987.
• Ziyaüddin el-Makdîsî, el-Münteka min mesmuâti Merv, Zâhiriyye Kütüphanesi, nr.1135/344 varak 54.