Şiî Âlim Fadlallah’ın Min Vahyi’l-Kur’ân Tefsirinde Yahudilerle İlgili Âyetleri Yorumlaması

Yıl 2025, Sayı: 45, 448 - 465, 30.06.2025

Sümeyra Nalbant , Süleyman Mollaibrahimoğlu

https://doi.org/10.35209/ksuifd.1630919

Öz

Muhammed Hüseyin Fadlallah (öl. 2010), modern dönemde Lübnan’ın önde gelen dinî ve siyasî şahsiyetlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Fadlallah, yalnızca dinî meselelerde değil, aynı zamanda Lübnan’ın siyasî tarihi ve kültürel yapısında da derin etkiler bırakmıştır. İlmî geleneğe sahip olan bir ailede dünyaya gelmesi ve Şiî İslam dünyasının en önemli dinî ve siyasî merkezlerinden biri olarak kabul edilen Irak’ın Necef şehrinde yetişmesi, onun entelektüel ve kişisel gelişimini şekillendiren başlıca unsurlar arasında yer almaktadır. Lübnan’ın siyasal, ekonomik, kültürel ve psikolojik açıdan zorlu süreçlerden geçtiği, mezhepsel çatışmaların yaşandığı dönemlerde Muhammed Hüseyin Fadlallah, minberdeki dinî liderlik görevini sürdürmekten ve bir ilim adamı olarak ders vermekten, ayrıca eser telif etmekten vazgeçmemiştir. İşte bu sürecin bir meyvesi olarak Tefsîru min vahyi’l-Kur’ân isimli bir eser kaleme almıştır. Bu tefsir, yazıldığı dönemin zorluklarıyla şekillenmiş olup, söylem ile eylemin birleştiği bir eser olarak dikkat çekmektedir. Pratik hayata yaptığı vurgu, okuyucusunu bilinçli düşünmeye ve hareket etmeye davet etmesi açısından kayda değer bir çalışma olarak öne çıkmaktadır. Fadlallah’ın tefsir yaklaşımını modern dönem tefsir ekollerinden biri olan içtimâî tefsir ekolü içerisinde değerlendirmek mümkündür. Bu ekol, Menâr ekolü şeklinde de isimlendirilen Muhammed Abduh (öl. 1095) öncülüğünde sistemleşmiş bir ekoldür. Kur’ân merkezli, Kur’ân’ın hidayet kitabı olduğunu vurgulayan bireysel ve toplumsal ıslahı hedef edinen bu ekol, âyetleri bütüncül ve mezhep üstü bir yaklaşımla ele almaktadır. Bu nedenle tefsir, psikolojik ve eğitim açısından bilinçlendirme faaliyeti olarak değerlendirilmekte; birey ve toplumu ahlakî dönüşüme çağıran pratik bir boyut içermektedir. Min vahyi’l-Kur’ân tefsiri’nin de bu çerçevede tahlil edilmesi -özellikle güncel meselelere yönelik ortaya koyduğu görüş, öneri ve teklifler açısından- önem arz etmektedir. Fadlallah, Şiî-İmâmî geleneğe mensup bir ilim adamı olduğu için meseleye Şiî perspektifin etkileri de dâhil olmaktadır. Bu çalışmada, Fadlallah’ın tefsirinde Yahudilerle ilgili âyetleri nasıl yorumladığı incelenmiştir. Onun Yahudilerle ilgili âyetleri psikolojik, sosyolojik ve tarihsel bir bakış açısıyla ele almış olduğu ve ilgili âyetleri güncel hayatla nasıl ilişkilendirdiği tahlil edilmiştir. Bu bağlamda Fadlallah’ın siyasî-dinî kimliğinin birbirini etkilediği ve tefsirinde bu ilişkinin ortaya çıktığı görülmüştür. Ayrıca çalışmada Fadlallah’ın siyasî kimliğinin Yahudi kimliğini değerlendirmesine etki edip etmediği sorusuna cevap aranmıştır. Bununla birlikte Yahudiler ile Müslümanlar arasındaki güncel ve siyasî krizlerden biri olan Filistin meselesine Kur’ân merkezli nasıl bir yorum getirildiği, dikkate değer bir diğer konudur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İçtimâi Tefsir, Fadlallah, Min vahyi’l-Kur’ân, Yahudiler, İsrailoğulları, Filistin Meselesi

The Interpretation of Verses About Jews in the Shiite Scholar Fadlallah’s Tafsir Min Wahy al-Qur’an

Öz

Muhammad Husayn Fadlallah (d. 2010) is recognized as one of the most prominent religious and political figures in modern Lebanon. His influence extends beyond religious matters to the political history and cultural landscape of Lebanon. His intellectual and personal development was shaped significantly by being born into a family with a scholarly tradition and being educated in Najaf, Iraq, one of the most important religious and political centers of the Shi‘a Islamic world. During Lebanon’s periods of political, economic, cultural, and psychological turmoil, characterized by sectarian conflicts, Fadlallah did not abandon his roles as a religious leader, educator, and author. As a result of these turbulent times, he composed Tafsīr Min Wahyi’l-Qur’ān. This exegetical work, influenced by the difficulties of its era, stands out as a synthesis of discourse and action. Its emphasis on practical application and its call for conscious thought, behavior, and activism make it a significant contribution. Fadlallah’s approach to Qur’anic exegesis can be classified within the Sociological Tafsīr school, a modern exegetical methodology that aligns with the Manār school, systematized under the leadership of Muhammad Abduh (d. 1905). This school emphasizes a Qur’an-centered interpretation, viewing the Qur’an primarily as a guide for individual and societal reformation. It adopts a holistic and non-sectarian approach to the interpretation of verses. Consequently, exegesis within this framework is regarded as an educational and psychological effort to raise awareness, carrying a practical dimension that calls individuals and societies toward ethical transformation. Analyzing Min Wahyi’l-Qur’ān within this framework is crucial, particularly in light of its views, proposals, and recommendations on contemporary issues. Additionally, the fact that Fadlallah was a scholar from the Shi‘a-Imami tradition brings a distinct Shi‘a perspective into his interpretations. This study examines Fadlallah’s approach to Qur’anic verses concerning Jews. It analyzes how he interprets these verses from psychological, sociological, and historical perspectives and how he relates them to contemporary life. The study also explores the interplay between Fadlallah’s political and religious identities, demonstrating how this relationship manifests in his exegesis. Furthermore, it investigates whether his political stance influences his perception of Jewish identity. Another significant aspect is his interpretation of the Palestinian issue within a Qur’anic framework, one of the most pressing political and religious crises between Jews and Muslims today.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Sociological Tafsir, Fadlallah, Min Wahyi’l-Qur’ān, Jews, Israelites, Palestinian Issue

Kaynakça

• Adam, Baki. “Yahudilik”. Yaşayan Dünya Dinleri. ed. Şinasi Gündüz. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
• Algar, Hamid. “Merci-i Taklîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/172-174. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Ay, Mahmut. Kur’an Kıssalarını Sîret Bağlamında Okumak -Hz. Musa Kıssası Örneği-. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2017.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları, 2010.
• Çelik, İmran. Çağdaş Dönem Sünnî-Şiî Tefsir Mukayesesi (Menâr ve Mizân Tefsir Örneği). Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Tarihi. İstanbul: İfav Yayınları, 2012.
• Doğru, Mehmet Seri. İctimaî Tefsir ve Tefsîrü’l-Merâğî. ed. Recep Bilgin. Ankara: İktisat Yayınevi, 2022.
• Ebu Rebi, İbrahim M. İslâmî Hareketin Entelektüel Kökenleri. çev. M. Ali Demirci. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1998.
• Emîn, Muhsin el-. A’yânu’ş-Şîa. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Teâruf, 1403.
• Evsî, Ali el-. et-Tabâtabâî ve menhecühü fî Tefsîri’l-Mîzân. Tahran: Muâviniyyetu’r-Riâseti li’l-’Alâkâti’d-Düveliyyeti fî Münazzamti’l-A’lâmi’l-İslâmi, 1405.
• Fadlallah, M. Hüseyin. İnsan ve Hayat İçin Yeni Ufuklar. çev. Oktay Yılmaz. İstanbul: İhtar Yayıncılık, 1998.
• Fadlullah, Muhammed Hüseyin. Tefsîru min vahyi’l-Kur’ân. 20 Cilt. Hârretu Harîk: Dârü’l-Melek, 3. Baskı., 2018.
• Fadlullah, Muhammed Hüseyin. Tefsîru min vahyil’l-Kur’ân. Hârretu Harîk: Dârü’l-Melek, 3. Baskı., 2018.
• Gökkır, Necmettin. “Kur’ân-ı Kerîm Açısından İlâhî Kitapların Tahrîfi Meselesi”. Kur’an Mesajı: İlmi Araştırmalar Dergisi II/19, 20, 21 (1999), 210-223.
• Hocaoğlu, Mustafa. “Süleyman Ateş’in Tefsirinde Bütünlük Sorunu: Ehli Kitab’ın Cennet’e Girmesi ve Tevrât’ın Tahrifi Meselesi”. İslâmî Araştırmalar XXIII/1 (2012), 42-54.
• Hüseynî, Muhammed. es-Seyyid Muhammed Hüseyin Fadlullah mufessiren. Beyrut: Dâru’l-Melek, 1465.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 12 Cilt. Tunis: Dâru Sahnûn li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, ts.
• Karahan, Semiha. “Siyonist Öğretide Vaat Edilmiş Topraklar”. Ortadoğu Etütleri: Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi XIII/2 (2021), 177-213.
• Kindî, Vefâ Kâzım Mâdî el- - Habîb, Merve Selîm. “es-Seyyid Muhammed Hüseyin Fadlullah: Hâyatuhu ve mevâkıfuhu mine’l-kadiyyeti’l-lübnâniyyeti”. Mecelletü Merkezü Bâbil li’d-dirâseti’l-İnsâniyyeti 4/3 (2014), 155-204.
• Koçyiğit, Hikmet. “Modern Tefsir Hareketinin Niteliği”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XVII/1 (2013), 233-250.
• Konutgan, Behnan vd. Kutsal Kitap Sözlüğü. thk. Debora Basmacı. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2016.
• Kuloğlu, Nefise - Demir, Recep. “Tefsîru’l-Menâr’ın Ulûmu’l-Kur’ân’ın Bazı Tartışmalı Konularına Yaklaşımı”. Mutalaa 3/1 (2023), 1-23.
• Ma’rifet, Muhammed Hâdî. et-Tefsîr ve’l-mufessirûn fî sevbihi’l-kâşîb. 2 Cilt. Meşhed: el-Câmi’atü’l-Ravziyye li ’Ulûmi’l-İslâmiyye, 1425.
• Muhakkık, Mehdi. “Âyetullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/244. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Nalbant, Sümeyra. “İslami Hareketin Radikal İki Yönü: Sünni ve Şii Paradigmanın Kur’an Tasavvurları -Seyyid Kutub (ö. 1966)-Muhammed Hüseyin Fadlallah (ö. 2010)”. Ege 10. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi 22-24 Aralık, 2023-İzmir. ed. Dwi Solisworo. C. 2. İzmir: Global Publishing House, 2023.
• Okuyan, Mehmet - Öztürk, Mustafa. “Kur’an Verilerine Göre ‘Öteki’nin Konumu”. İslam ve Öteki: Dinlerin Doğruluk, Kurtarıcılık ve Bir Arada Yaşama Sorunu. ed. Cafer Sadık Yaran. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2001.
• Özdemir, Ahmet. “Muhammed Abduh’un Kur’an Anlayışı”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/33 (Ocak 2018), 83-101.
• Öztürk, Mustafa. “Çağdaşlık ve Çağdaş Dönem Kur’an Yorumlarına Genel Bir Bakış”. İsâmiyât 7/4 (2004), 71-94.
• Râzî, Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-. Mefâtihu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikir, 1981.
• Sayar, Serkan. “Tevrat’ta ve Kur’an’da Tanrı Tasavvuru: Yaratma, Seçilmişlik, Merhamet ve Adalet Kavramları Ekseninde Bir Değerlendirme”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KÜSBD) 13/1 (2023), 73-95.
• Surûr, Alî Hüseyin. Allâme Fadlullah: Tahaddî el-Memnû’. Beyrut: Dârü’l-Melek, 1464.
• Suveyd, Muhammed. el-İslâm ve Filistîn: Hıvârun şâmilun mea’ es-Seyyid Muhammed Hüseyin Fadlillah. Beyrut: Müessesetu’d-Dirâseti’l-Filistîniyyeti, 3. Baskı., 2000.
• Süleyman, Ateş. Yüce Kur’ân’ın Çağdaş Tefsiri. 11 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1998.
• Tabatabaî, Muhammed Hüseyin. el-Kur’ân fi’l-İslâm. Beyrut: Dârü’z-Zehrâ, 1393.
• Tabersî, Ebû Alî Emînüddîn (Emînü’l-İslâm) el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl et-. Mecmau’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ulûm, 2005.
• Yılmaz, Musa Kazım. “el-Mîzân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/213-114. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2020.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-mufessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetu Vehbe, 2000.
• Açıklamalı Kutsal Kitap. İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2010.