Kur’an Tilâveti Esnasında Okunan Bazı Özel Duaların Âyetlerle Olan Bağlamları Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Sayı: 45, 234 - 255, 30.06.2025

Halil İbrahim Aydın

https://doi.org/10.35209/ksuifd.1635435

Öz

Kur’an, Hz. Peygamber tarafından telaffuz edilerek, arz-sema´ usulüyle ashaba öğretilmiştir. Bu süreçte bazen âyetlerle ilgili özel dualar da Hz. Peygamber tarafından tavsiye edilmiştir. Birer âyet metni olmayan mezkûr ifadeler gerek namazda gerekse namaz dışındaki Kur’an tilâveti esnasında bizzat kârî tarafından sesli veya sessiz bir şekilde okunabilmektedir. Bu sebeple söz konusu duaların mahiyetinin irdelenmesi ve ilgili âyetlerle bağının tespit edilmesi önem arz etmektedir. Konuyla ilgili olarak genelde Fâtiha Sûresinin ardından okunan “Âmin” ifadesine tefsir eserlerinde genişçe yer verilmişken diğer dualara kısaca değinilmiştir. Söz konusu bu hususi duaların gerek namazda gerekse namaz dışındaki Kur’an tilâveti esnasında okunduğuna dair rivâyetler ve bilgiler tefsir eserlerinde mevcuttur. Nitekim “Âmîn”, “Ve lâ bi şey’in min ni´amike nükezzibe”, “Allâhü Rabbü’l-´âlemîn”, “Sübhâneke Allâhümme ve belâ”, “Âmentü Billâhi ve bimâ enzele”, “Allâhüme âti nefsî takvâhâ”, “Sübhâne Rabbiye’l-A´lâ” ve “Belâ ve ene a´lâ zâlike mine’ş-şâhidîn” ve “Allâhü Ekber” gibi ifadelerin tilâvet esnasında okunduğuna dair rivâyetleri tefsir kaynaklarında bulmak mümkündür. Hz. Peygamber’in çeşitli tavsiyelerinin bulunduğu, tefsirde anlam zenginliği kazandıran, çeşitli fıkhî hükümlere medar olan, kıraat ilmi açısından tilâvetin usulüyle ilgili öz bilgiler içeren bu konuyla ilgili derli toplu bir çalışma yapılmadığı müşahede edilmiştir. Bu konu, tefsir ve fıkıh eserlerinde genelde ilgili âyet veya fıkhî meseleler içerisinde kısaca yer almaktadır. Hadis kaynaklarında ise rivâyet bağlamında konuyla ilgili kısaca bilgi verilmektedir. Bu sebeple âmin lafzı dışındaki ifadeleri de incelediğimiz bu çalışma, sadece tefsir ilmi açısından değil de kıraat, hadis, İslam hukuku gibi bilim dalları için de ufuk açıcı olduğundan önem arz etmektedir. Çalışmada, Kur’an okurken bazı âyet sonlarında okunması Hz. Peygamber tarafından tavsiye edilmiş olan ve başta tefsir kaynakları olmak üzere hadis ve fıkıh ilminde kendilerine yer verilen bazı dua içerikli ifadeler incelenmiştir. Bu bağlamda, sosyal bilimler araştırma yöntemleri arasında yer alan veri tarama yöntemi kullanılarak tefsir eserlerindeki bilgiler ışığında söz konusu ifadelerin neler olduğu tespit edilmiştir. Sonra bu ifadelerin telaffuzu, gramer yapısı, anlamları ve namaz içinde ve dışında okunmasıyla ilgili bilgiler tefsir eserleri başta olmak üzere hadis ve fıkıh eserleri müvacehesinde tahlil edilmiştir. Ardından yorum odaklı bir yöntemle, Kur’an’ın mushaf tertibi esas alınarak söz konusu bu dualar sırasıyla incelenmiştir. Araştırma neticesinde Hz. Peygamberin tilâvet esnasında okunmasını tavsiye ettiği bu duaların, ait oldukları âyet veya sûreye anlam zenginliği kazandırdığı, bu ifadelerin ait olduğu sûre veya âyeti okuyan ve dinleyenlerin imanlarının sağlamlaşmasına, takvâ ve ihlasının artmasına, namazdaki huşu´ ve huzurlarına vesile olmaları maksadıyla tavsiye edildiği anlaşılmıştır. Bu sebeple söz konusu ifadeler, namaz esnasında ve haricindeki Kur’an tilâvetinin usulüne dair de nüanslar içermektedir. Araştırmada, genellikle tefsir kaynakları referans alınmıştır. Bazı rivâyetler dolayısıyla hadis kaynaklarına müracaat edilmiştir. Gerektiği yerde, fıkhi hükmü ortaya koymak maksadıyla İslam hukuku eserleri de incelenmiştir. Genellikle tefsir kaynakları referans alınarak yaptığımız çalışmamızda yer verdiğimiz rivayetlerin, sıhhat açısından değeri, cerh-ta´dîl, tahrici ve bu ifadelerle ilgili fıkhî tartışmalarise Hadis ve İslam Hukuku alanındaki araştırmacılara bırakılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir , Kur’an , Kıraat , Tilâvet , Dua , Şükür

A Study Of Some Special Prayers Recited During The Recitation Of The Qur'an In Relation To The Versest

Öz

The Qur'an was pronounced by the Prophet and taught to his companions. In this process, sometimes special prayers related to the verses were also recommended by the Prophet. The aforementioned expressions, which are not the text of a verse, can be recited silently or aloud by the Qari himself during the recitation of the Qur'an both in and outside of prayer. For this reason, it is important to examine the nature of these prayers and to determine their connection with the relevant verses. In this regard, the phrase “Amen”, which is usually recited after Sūrah al-Fātiḥa, has been given extensive coverage in tafsir works, while other prayers have been briefly mentioned. There are narrations and information that these special prayers are recited both in prayer and during the recitation of the Qur'an outside of prayer. The Qur’ān was recited by the Prophet and transmitted to the Companions through the method of ‘arḍ wa-samāʿ. In this process, sometimes special prayers related to the verses were also recommended by the Prophet. These expressions, which are not the text of a verse, can be recited aloud or silently by the resitator himself during the recitation of the Qur'an both in and out of prayer. For this reason, it is important to examine the nature of these prayers and to determine their connection with the relevant verses. Regarding the subject, the phrase ‘Amen’, which is usually recited after Sūrah al-Fātiḥa, has been extensively covered in tafsir works, while other prayers have been briefly mentioned. There are narrations and information about the recitation of these special prayers during the recitation of the Qur'ān both in and out of prayer in the works of tafsīr. It has been observed that there is no organized study on this subject, which contains various recommendations of the Prophet, provides richness of meaning in tafsir, is the basis of various jurisprudential rulings, and contains brief information about the methodology of recitation in terms of the science of qiraat. For this reason, this study, in which we examine the expressions other than the word ‘amen’, is important not only for the science of tafsir but also for the branches of science such as qiraat, hadith and Islamic law. In this context, by using the data scanning method, which is among the research methods of social sciences, the expressions in question were determined in the light of the information in the tafsir works. Then, with an interpretation-oriented method, these prayers were analyzed in order based on the order of the Qur'an in the Mushaf. As a result of the research, it was understood that these prayers, which the Prophet recommended to be recited during recitation, added richness of meaning to the verse or sūrah to which they belonged, and that these expressions were recommended for the purpose of strengthening the faith of those who read and listen to the sūrah or verse to which they belong, increasing their taqwa and piety, and being instrumental in their awe and peace in prayer. For this reason, these statements also contain nuances regarding the methodology of reciting the Qur'an during and outside of prayer.

Anahtar Kelimeler

Tafsir , Qur , Qiraat , Recitation , Prayer , Gratitude

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Ebu’l-Hasan Nûreddîn. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu mişkâti’l-mesâbîh. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1422/2001.
• Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh b. Mahmûd el-Hüseynî. Rûhu’l-me´ânî fîtefsîri’l-Kur’an’i’l-Kerîm ve seb´ı’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: İdâratü’t-Tabâatü’l-Münîre, 1353/1934.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Me´âlimü’t-tenzîl ve hakâikü’t-tefsîr. 8 Cilt. Riyad: Dâru Teybe, 1409/1989.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd (Ebû Muhammed) Abdullâh b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-´Arabî, ts.
• Bikâî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. Hasen er-Rubât el-Hırbâvî. Nazmü’d-dürer fi tenâsübi’l-âyâti ve ‘s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1389/1969.
• Buhari, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî, el-Câmiʿu’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar min umûri Resûlillâh sallallâhü aleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1413/1992.
• Cürcânî, Ebû Bekr Abdülkâhir b. Abdirrahmân b. Muhammed. Dercü’d-dürer fî tefsîri’l-âyi ve’s-süver. 2 Cilt. İngiltere: Al-Bukhary İslamic Center, 1. Basım, 1430/2008.
• Dübeyyân, Ebu Ömer Dübeyyân b. Muhammed. el-Câmi´u fî ahkâmi sıfati’s-salât. 4 Cilt. Mısır: Dâru’l-Lü’lü’, 1441/2019.
• Ebû Bekr Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekr b. Alî b. Muhammed. Tefsîru’l-Haddâd Keşfü’t-tenzîl fî taḥkîki’l-mebâhis ve’t-teʾvîl. 7 Cilt. Libya: Dâru’l-Kütübü’l-Vataniyye, 1422/2001.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Süneni Ebî Dâvûd. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, 1419/1998.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1413/1993.
• Ebü’l-Bekâ, Muhibbüddîn Abdullâh b. el-Hüseyn b. Abdillâh el-Ukberî el-Ezecî el-Bağdâdî. el-İmlâ mâ min bihi’r-Rahmân min vücûhü’l-i´râb ve’l-kırâât fî cemî´ı’l-Kur’an. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1409/1990.
• Erdem, Sargon. “Âmin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/62-63. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Gâzî, Abülfettâh. el-Büdûru’z-zâhire fi’l-kıraaeti’l-´aşri’l-mütevâtire min tarikayi’ş-Şatıbiyye ve’d-Dürre. Mekke: Mektebetü Enes b. Mâlik, 1423/2002.
• Gurâbzâde Ahmed Efendi. Zübedü âsâri’l-mevâhib ve’l-envâr. İstanbul: Bilnet Matbaacılık, 1437/2016.
• Gül, Mutlu. “Kıraatin Cehrî Okunduğu Namazlarda “Âmin” Lafzının Söylenmesi: Rivâyet Merkezli Bir İnceleme”. Bilimname 41/1, 2020, 801-834.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-´ayn. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1424/2003.
• Hatîb eş-Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Kâhirî. Muġni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-Minhâc. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Hattâb er-Ruaynî. Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân. Mevâhibü’l-celîl li-şerhi Muhtasarı Halîl. Moritanya: Dâru’r-Rızvân, 1408/1989.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1997.
• Husarî, Mahmûd Halîl. Fethu’l-kebîr fi’l-isti´âze ve’t-tekbîr. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 2004.
• İbn Adevî, Ebu Abdillâh Mustafa. et-Teshîl li te’vîli’t-tenzîl. Kahire: Dâru’s-Sahîfe, 1996.
• İbn Alî el-Kannevcî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Sıddîk Bahâdır Hân b. Hasen. Fethu’l-beyân fî mekâsıtı’l-Kur’an. Beyrut: Şeriketi Ebnâi Şerîf el-Ensârî, 1414/1993.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Suud: Dâru İbn Hüzeyme, 1404/1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. Abdirrahmân b. Gâlib el-Muhâribî el-Gırnâtî el-Endelüsî. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-´Azîz. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1422/2001.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî el-Gırnâtî. et-Teshîl li ´ulûmi’t-tenzîl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415/1995
• İbn Ebî Zemenîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Îsâ el-Mürrî el-Kurtubî. Tefsîru’l-Kur’an’i’l-´Azîz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 1. Basım, 1423/2002.
• İbn Hacer Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethu’l-bârî bi şerhi’l-İmâmi Ebî Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî. 13 Cilt. Riyad: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1390/1970.
• İbn Hübeyre, Ebü’l-Muzaffer Avnüddîn Yahyâ b. Muhammed b. Hübeyre eş-Şeybânî ed-Dûrî. el-İfsâh ´an me´âni’s-Sıhâh. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1414/1995.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Tefsîru’l-Kur’an’i’l-Azîm. 15 Cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, 1. Basım, 1421/2000.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muġnî. 15 Cilt. Riyad: Daru Âlemi’l-Kütüb, 1418/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el-Kazvînî. Süneni İbn Mâce. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, 1419/1998.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-´Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1387/1968.
• İbn Receb el-Hanbelî, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkî. Tefsîru İbn Receb el-Hanbelî. Riyad: Dâru’l-Âsime, 1423/2001.
• İbn Useymîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sâlih b. Muhammed b. Süleymân et-Temîmî. Likâêtü’l-bâbi’l-meftûh. Suud: Müessesetü Muhammed b. Sâlih el-Useymin, 2016.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr. 9 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1405/1984.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Takrîbü’n-neşr fi’l-kırâeti’l-´aşr. Riyad: Mecm´u’l-Melik Fehd, 1394/1975.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. Müfrdâtü elfâzi’l-Kur’an. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1430/2009.
• İz b. Abdisselâm, Ebû Muhammed İzzüddîn Abdülazîz b. Abdisselâm b. Ebi’l-Kâsım es-Sülemî ed-Dımaşkî. Tefsîru’l-İz b. Abdisselâm. 3 Cilt. Suud: el-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suûdiyye, 1417/1996.
• Köse, Saffet. “Tekbir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/341-343. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi´u li ahkâmi’l-Kur’an. 24 Cilt. Beyrut: Müessesei Risâle, 1427/2006.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifu’l-İşârât. Mısır, el-Hey’etü’l-Mısriyye el-´âmme li’l-Kütüb, 1422/2000.
• Mahallî - Süyûtî, Ebû Abdillâh Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Ensârî - Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. Tefsîru’l-Celâleyn. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1431/2010.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Tefsîru’l-Kur’an’i’l-´Azîm. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü Risâleti Nâşirûn, 1425/2004.
• Mansûr, Muhammed Hâlid. “et-Tekbîr ´ınde hatmi’l-Mushafi’ş-Şerîf”. Mecelletü’ş-Şerî´a ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye 18/55 (2005), 19-78.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-´Uyûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübî’l-İlmiyye, ts.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bülûğı’n-nihâye. 13 Cilt. BEA: Câmiatü Şerkâ, 1429/2008.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed Tâlib Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. el-Keşf ´an vücûhü’l-kıraeti’s-seb´ ve ´ılelihâ ve hucecihâ. Beyrut: Müessestü’r-Risâle, 1405/1984.
• Merâğî, Ahmed Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. Mısır: Şeriketü Mustafa el-Bâbî, 1946.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta´lîli’l-Muhtâr Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1385/1966.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. Beyrut: Müesssesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 1423/2002.
• Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetü’l-Ahvezî şerhu Câmiʿi’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1426/2005.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîhi Müslim. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2003.
• Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ b. İsmâîl el-Mısrî. Muhtasaru Müzenî fî furû´ı’ş-şâfiiyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419/1998.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Kitabü’l-Mecmu Şerhu’l-Mühezzeb li’ş-Şirâzî. 5 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşad, 1401/1980.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. et-Tenbîh fî âdâbı hameleti’l-Kur’an. Beyrut: Daru’l-Minhâc, 1432/2011.
• Parladır, Selahattin. “Dua”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/530-535. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtihu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Kurʾân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1423/2002.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Tefsîru’l-Kur’an. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1418/1997.
• Semîn el-Halebî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm (Abdiddâim). ed-Dürru’l-mesûn fî ´ulûmi’l-Kitâbi’l-meknûn. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1414/1994.
• Seyyid Kutub, İbni İbrâhîm b. Hüseyn eş-Şâzilî. Fî zılâli’l-Kur’an. 6 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şürûk, 1386/1967.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. ed-Dürrü’l-mens̱ûr fi’t-tefsîr bi’l-me’ s̱ûr. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr, 1424/2003.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-Câmiʿu’s-sağîr. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1425/2004.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. Fetḥu’l-kadîr el-câmiʿ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ʿilmi’t-tefsîr. 5 Cilt. Tahran: Dâru’l-Vefâ, 1428/2007.
• Şinkîtî, Muhammed el-Emîn b. Muhammed el-Muhtâr b. Abdilkâdir el-Cekenî el-Himyerî. Edvâʾü’l-beyân fî îzâhi’l-Ḳurʾân’i bi’l-Ḳurʾân. Riyad: Dâru İlmi’l-Fevâid, 1400/1980.
• Tabâtabâî, Muhammed Hüseyin b. Muhammed b. Muhammed Hüseyin. el-Mîzân fî tefsîri’l-Kur’an. 21 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-E´lemî, 1418/1997.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmi´u’l-beyân ´an te’vîli âyi’l-Kur’an. 26 Cilt. Kahire: Merkezü’l-Bühûs ve’d-Dirâsât, 1422/2001.
• Tabersî, Ebû Alî Emînüddîn (Emînü’l-İslâm) el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl. Mecme´u’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’an. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1426/2005.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Süneni Tirmizî. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, 1419/1998.
• Ukberî, Ebü’l-Bekâ Muhibbüddîn Abdullâh b. el-Hüseyn b. Abdillâh el-Ezecî el-Bağdâdî, el-İmlâ mâ min bihi’r-Raḥmân min vücûhi’l-i´râb ve’l-ḳırâât fî cemî´ı’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1429/2008.
• Uleymî, Ebü’l-Yümn Mücîrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Abdirrahmân el-Makdisî el-Hanbelî. Fetḥu’r-raḥmân fî tefsîri’l-Kurʾân. Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 1432/2011.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Baṣît fî tefsîri’l-Kurʾân i’l-mecîd. 5 Cilt. Suud: Mektebetü’l-Melik Fehd, 1421/2000
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Vaṣît fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-mecîd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Ubeykân, 1419/1998.
• Zühaylî, Vehbe. et-Tefsîru’l-vecîz. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415/1994.